Τα Proxemics είναι η μελέτη της ανθρώπινης χρήσης του χώρου και των επιπτώσεων που έχει η πυκνότητα του πληθυσμού στη συμπεριφορά, την επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Έχετε ακούσει ποτέ για τα proxemics;
Η διαπροσωπική ψυχολογία είναι η επιστήμη που έχει ασχοληθεί με το πεδίο της απόστασης, μελετώντας τη διάδραση μεταξύ των ανθρώπων και τους τρόπους με τους οποίους αυτοί μεταδίδουν μηνύματα με μη λεκτικό τρόπο.
Στο πλαίσιο των μελετών αυτών δημιουργήθηκε η μελέτη των proxemics.
Ο όρος αυτός αναφέρεται στην μελέτη της εγγύτητας μεταξύ των ανθρώπων, και στις αποστάσεις που κρατούν μεταξύ τους, δημιουργώντας έναν νέο τρόπο προσέγγισης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η οποία περιλαμβάνει πολλά επιστημονικά πεδία διότι αφορά επίσης τους τομείς της ανθρωπολογικής μελέτης και παρατήρησης, τη νευροψυχολογία, καθώς και την κοινωνική ψυχολογία.
Proxemics -> σημειολογία της απόστασης (Λεξικό Γλωσσολογίας και Φωνητικής, Ντ. Κρύσταλ, Μετάφραση Γ. Ξυδόπουλος)
Τα Proxemics είναι η μελέτη της ανθρώπινης χρήσης του χώρου και των επιπτώσεων που έχει η πυκνότητα του πληθυσμού στη συμπεριφορά, την επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Είναι μία από τις πολλές υποκατηγορίες στη μελέτη της μη λεκτικής επικοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των haptics (touch), της κινητικής (σωματικής κίνησης), των παραγλωσικών χαρακτηριστικών και της χρονικής δομής.
Στο θεμελιώδες του έργο “Proxemics- Η κρυμμένη διάσταση”, ο Sala υπογράμμισε τον αντίκτυπο της επιστημολογίας της συμπεριφοράς (τη χρήση του διαστήματος) στη διαπροσωπική επικοινωνία.
Γιατί μας ενδιαφέρουν τα proxemics
Έχετε βρεθεί σε καταστάσεις όπου αισθανθήκατε ότι κάποιο το άτομο εισβάλει στο χώρο σας;
Η απόσταση που περιβάλλει ένα άτομο αποτελεί τον προσωπικό του χώρο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι εκτιμούν τον προσωπικό τους χώρο και αισθάνονται δυσφορία, θυμό ή άγχος όταν κάποιος εισβάλλει σε αυτόν. Το να επιτρέπεται σε ένα άτομο να εισέρχεται στον προσωπικό χώρο κάποιου άλλου είναι δείκτης του πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη σχέση. Όπως είναι αναμενόμενο με τους ανθρώπους που έχουμε οικειότητα έχουμε και μικρότερη απόσταση, η οποία όλο και μικραίνει όταν αφορά το σύντροφο μας, τα παιδιά μας κλπ.
Στο αμέσως επόμενο επίπεδο, είναι οι φίλοι μας και οι στενοί μας συνεργάτες, και η διαπροσωπική απόσταση μεγαλώνει όταν μιλάμε με κάποιον άγνωστο ή κάποιον τον οποίο δεν αισθανόμαστε άνετα να είμαστε κοντά του.
Ο Edward T. Hall, πολιτισμικός ανθρωπολόγος που δημιούργησε τον όρο το 1963, χαρακτήρισε τα proxemics ως τις παρατηρήσεις και τις θεωρίες των διασυνδεδεμένων ανθρώπων που χρησιμοποιούν την απόσταση ως εξειδικευμένη επεξεργασία του πολιτισμού.
Διαβάστε σχετικά: Πως να συμφιλιωθείτε με την αβεβαιότητα
Παρατήρησε λοιπόν ότι στους ανθρώπους η απόσταση είναι παρούσα ως ένα είδος «φούσκας» στην οποία δεν μπορούν όλοι να έχουν πρόσβαση κατά βούληση. Ασυνείδητα λοιπόν, οι άνθρωποι διατηρούνται σε μια απόσταση που ποικίλει από καιρό σε καιρό, ανάλογα με το πλαίσιο και την κοινωνική σχέση. Διαφορετική είναι η απόσταση που διατηρούν οι δύο σύντροφοι σε σύγκριση με δύο άτομα που συναντήθηκαν για να συζητήσουν εργασιακά θέματα ή ακόμα και μεταξύ δύο φίλων και διαφορετική μεταξύ ξένων που συναντιούνται για πρώτη φορά.
Παρατηρώντας την διαφορετική τήρηση των αποστάσεων, Ο Hall ανέπτυξε το μοντέλο των διαπροσωπικών αποστάσεων, το οποίο περιγράφει τους 4 τύπους αποστάσεων που οι άνθρωποι αναλαμβάνουν στις κοινωνικές σχέσεις:
Απόσταση οικειότητας (0 - 45 cm) Αυτή η απόσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο από άτομα με τα οποία έχετε μια πολύ στενή και συναισθηματική σχέση και αφορά όπως είπαμε παραπάνω τα πρόσωπα με τα οποία αισθανόμαστε μεγάλη διαπροσωπική οικειότητα.
Προσπαθήστε να σκεφτείτε ένα άτομο που έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με ένα άλλο άτομο με επιθετικό τόνο. Το κάνει σιωπηρά ακριβώς για να
φαίνεται απειλητικός, παραβιάζοντας τον προσωπικό χώρο του άλλου.
Προσωπική απόσταση (45 - 120 cm) Στον δυτικό κόσμο αντιπροσωπεύει την ιδανική απόσταση για τις περισσότερες αλληλεπιδράσεις και συμπίπτει με την απόσταση που απαιτείται για μια χειραψία. Συνήθως υποδηλώνει ότι μεταξύ των δύο συνομιλητών υπάρχει μια σχέση φιλίας και εμπιστοσύνης.
Εάν ο συνομιλητής σας είναι άγνωστος, σε αυτή την απόσταση ενδέχεται να υπάρξουν διαφορετικές αντιδράσεις και να τον κάνετε να έχει διαφορετικές αντιδράσεις: αφενός, μπορεί να εκτιμήσει ότι θέλετε να πλησιάσετε περισσότερο σε αυτόν, ερμηνεύοντας το ως συμπάθεια από μέρους σας, αφετέρου μπορεί να μην το εκτιμήσει, διότι ενοχλείται από αυτήν την εγγύτητα, εκλαμβάνοντας την ως εχθρικότητα.
Κοινωνική απόσταση (120 - 300 cm) Αυτή είναι η απόσταση που πρέπει να υιοθετήσετε όταν συζητάτε με ένα άτομο με το οποίο έχετε μια επίσημη σχέση και τηρείται επίσης σε συνεντεύξεις εργασίας ή σε σημαντικές διαπραγματεύσεις.
Δημόσια απόσταση (πάνω από 3 μέτρα) Είναι η απόσταση που τηρείται σε δημόσιες συνομιλίες, στις οποίες είναι πρακτικά αδύνατο να αλληλεπιδράσετε με το άτομο. Παραδείγματα συζητήσεων που χρησιμοποιούν αυτή την απόσταση είναι συγκεντρώσεις ή οι παρουσιάσεις.
Κάποιοι ερευνητές επέκτειναν το ερευνητικό μέρος της μελέτης της απόστασης ενσωματώνοντας την επιστήμη της βιομετρίας.
Ο Sala χρησιμοποίησε βιομετρικές έννοιες για να ταξινομήσει, να εξηγήσει και να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι τοποθετούνται στο χώρο. Η τήρηση των αποστάσεων επηρεάζεται από μια ποικιλία μη λεκτικών παραγόντων επικοινωνίας, οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι:
Κιναισθητικοί παράγοντες: Αυτή η κατηγορία ασχολείται με το πόσο στενά οι συμμετέχοντες πρέπει να αγγίξουν, από το να βρίσκονται εντελώς έξω από την απόσταση επαφής του σώματος με την ύπαρξη σε φυσική επαφή, ποια μέρη του σώματος είναι σε επαφή και την τοποθέτηση του τμήματος του σώματος.
Απτικός κώδικας: Αυτή η κατηγορία συμπεριφοράς αφορά τον τρόπο που οι συμμετέχοντες έρχονται σε επαφή, τα σημεία, ο τρόπος, η πίεση που ασκείται καθώς και η παντελής έλλειψη της.
Οπτικός κώδικας: Αυτή η κατηγορία υποδεικνύει την βλεμματική επαφή μεταξύ των συμμετεχόντων.
Θερμικός κώδικας: Αυτή η κατηγορία δείχνει την ποσότητα θερμότητας του σώματος που κάθε συμμετέχων αντιλαμβάνεται από το άλλο.
Οσφρητικός κώδικας: αυτή η κατηγορία ερευνά τον τύπο και τον βαθμό οσμών που ανιχνεύει ο κάθε συμμετέχων από τον άλλο.
Ένταση φωνής: αυτή η κατηγορία ερευνά την φωνητική ένταση που χρησιμοποιείται στην ομιλία.
Με τον τρόπο αυτό πρόσθεσε ακόμη περισσότερες μετρήσεις στο πως οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και στο χώρο επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο τα ευρήματα του Hall.
Υπάρχει βιολογική εξήγηση του φαινομένου;
Παρόλο που η θεωρία του Hall πραγματοποιήθηκε την δεκαετία του 1960, πολλοί επιστήμονες επέκτειναν τη θεωρία του με κάποιους πολύ ενδιαφέροντες τρόπους, μελετώντας και χρησιμοποιώντας την σε μια πληθώρα επιστημονικών κλάδων.
Οι μελέτες που έγιναν σχετικά με τα σημεία του εγκεφάλου έδειξαν ότι η αμυγδαλή είναι αυτή που έχει άμεση σχέση με το συναίσθημα της παραβίασης του προσωπικού χώρου, καθώς ενεργοποιείται κάθε φορά που θα νιώσουμε κίνδυνο. Οι έρευνες συνδέουν την αμυγδαλή με τις συναισθηματικές αντιδράσεις στην εγγύτητα με άλλους ανθρώπους, και σε ασθενείς με πλήρη διμερή βλάβη στην αμυγδαλή τους, παρατηρήθηκε παντελής έλλειψη και αίσθηση προσωπικών ορίων.
Όπως αναφέρουν οι ερευνητές, τα αποτελέσματα μας υποδηλώνουν ότι η αμυγδαλή μπορεί να μεσολαβήσει στην απωθητική δύναμη που συμβάλλει στη διατήρηση μιας ελάχιστης απόστασης μεταξύ των ανθρώπων. Επιπλέον, τα αποτελέσματα στους ανθρώπους ήταν παρόμοια με αυτά των πιθήκων με αλλοιώσεις και στα δύο μέρη της αμυγδαλής, ένα αποτέλεσμα που όπως φαίνεται επιβεβαιώνει την συσχέτιση της απώλειας λειτουργίας της αμυγδαλής με την απουσία ισχυρών συναισθηματικών απαντήσεων στην παραβίαση του προσωπικού χώρου.
Ο προσωπικός χώρος είναι πολύ μεταβλητός, λόγω πολιτισμικών διαφορών και προσωπικών προτιμήσεων. Κατά μέσο όρο, οι προτιμήσεις διαφέρουν σημαντικά από τη μια χώρα στην άλλη. Μια μελέτη του 2017 διαπίστωσε ότι οι προσωπικές προτιμήσεις τήρησης της απόστασης κυμαίνεται μεταξύ 120 cm και άνω στη Ρουμανία, την Ουγγαρία και τη Σαουδική Αραβία και λιγότερο από 90 cm στην Αργεντινή, το Περού, την Ουκρανία και τη Βουλγαρία.
Οι πολιτιστικές πρακτικές των Ηνωμένων Πολιτειών παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες με εκείνες των περιφερειών της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, όπως η Γερμανία, η Σκανδιναβία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Γιατί λοιπόν μας είναι τόσο δύσκολο να κρατήσουμε αποστάσεις ο ένας από τον άλλον;
Διαβάστε σχετικά: Μια αλλιώτικη άνοιξη με ελπίδα τις αξίες μας
The non-person effect
Παρόλο που η θεωρία του Hall επισημαίνει τη δυσκολία μας να αφήνουμε τους ανθρώπους με τους οποίους δεν έχουμε οικειότητα να μας πλησιάζουν και κρατάμε μεγαλύτερες αποστάσεις, αυτό δεν είναι πάντα εφικτό.
Για παράδειγμα, σε δημόσιους χώρους ή σε πολυσύχναστα μέρη ο κόσμος αναγκαστικά πρέπει να μειώσει την διαπροσωπική απόσταση. Σκεφτείτε όταν βρισκόμαστε μέσα στο μετρό και ερχόμαστε ακόμα και σε σωματική επαφή με τους επιβάτες, είτε σε ένα ασανσέρ, ερχόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο με αγνώστους, ακόμα και σε σωματική επαφή. Πως λοιπόν ανεχόμαστε αυτή την «παραβίαση» του προσωπικού μας χώρου;
Η απάντηση έρχεται μέσα από ένα φαινόμενο που ονομάζεται “non-person-effect”.
Ακριβώς επειδή σε περιπτώσεις συνωστισμού η διατήρηση των αποστάσεων είναι αδύνατη, το άτομο θα αντιμετωπίσει αυτή την παραβίαση μέσω ενός ψυχολογικού μηχανισμού που θα τον κάνει να δώσει στους άλλους μια ¨άψυχη υπόσταση”.
Το φαινόμενο λίγο ή πολύ μοιάζει με εκείνο του dehumanisation, μιας τάσης της ανθρώπινης φύσης να αφαιρεί τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε κάποιες ομάδες ανθρώπων (όπως για παράδειγμα στο ολοκαύτωμα), μόνο που αυτή τη φορά πραγματοποιείται σε ατομικό επίπεδο για να εξυπηρετήσει την διαφύλαξη του προσωπικού χώρου.
Με βάση αυτό το φαινόμενο, οι άνθρωποι λοιπόν μπορεί να δυσκολεύονται στην τήρηση των αποστάσεων, με αποτέλεσμα σε περιπτώσεις όπως π.χ. ο εγκλεισμός λόγω της πανδημίας, ο οποίος απαιτεί μέτρα ασφαλείας, να του είναι δύσκολο να κατανοήσει το πόσο αυτοματοποιημένο είναι το φαινόμενο και το πόσο κοντά ερχόμαστε με τους ανθρώπους στο ταμείο ενός σουπερμάρκετ ή μιας υπηρεσίας και σίγουρα χρειάζεται χρόνος για την αναγνώριση αυτής της αυτοματοποιημένης συμπεριφοράς από εμάς τους ίδιους.
Βιβλιογραφία:
- Baldassare, Mark, and Susan Feller 1975 Ethos Vol. 3 No. 4 pp. 481-503. Blackwell Publishing: American Anthropological Association.
- Farnell, B. 1999; Moving Bodies, Acting Selves Vol. 28 pp. 341- 373 Annual Reviews.
- Hall, Edward T., with Ray L. Birdwhistell, Bernhard Bock, Paul Bohannan, A. Richard Diebold, Jr., Marshall Durbin, Munro S. Edmonson, J. L. Fischer, Dell Hymes, Solon T. Kimball, Weston La Barre, Frank Lynch, S. J., J. E. McClellan, Donald S. Marshall, G. B. Milner, Harvey B. Sarles, George L Trager and Andrew P. Vayda 1968 Proxemics [and Comments and Replies] pp. 83-108. The University of Chicago Press.
- Luthans, Fred, and Jonathan P. Doe 2009 International Management: Culture, Strategy, and Behavior. p. 201 New York: McGraw-Hill.
- Kennedy DP, Gläscher J, Tyszka JM, Adolphs R (2009). "Personal space regulation by the human amygdala". Nat. Neurosci. 12 (10): 1226–1227
- Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books.
- Hall, Edward T. (October 1963). "A System for the Notation of Proxemic Behavior". American Anthropologist. 65 (5): 1003–1026.
- Matthew Ciolek (September 1983). "The Proxemics Lexicon: a first approximation". Journal of Nonverbal Behavior. 8 (1): 55–75.
