Δε χρειάζεται να αναστατώνετε τον εαυτό σας ως άτομα ή ως ζευγάρι για το ό,τι δεν έχετε χρήματα ή για τη δουλειά σας αλλά να αγωνίζεστε να αποδέχεστε την δύσκολη πραγματικότητα της έλλειψης ευκαιριών εργασίας, ή της έλλειψης κατάλληλης (ή ιδανικής) εργασίας για τον καθένα σας ξεχωριστά, και του χαμηλότερου εισοδήματος, χωρίς ταυτόχρονα να είστε υπερβολικά απαισιόδοξοι και χωρίς να αποφεύγετε να μιλάτε γι’αυτά τα θέματα.
Δυστυχώς, ο σύγχρονος κόσμος «σπρώχνει» τους ανθρώπους να εργάζονται, να μοιράζονται ευθύνες για την ανατροφή των παιδιών και να πληρώνουν λογαριασμούς. Δεν υπάρχει πολύς χρόνος για στενές σχέσεις και άλλες δραστηριότητες. Ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα της ελεύθερης επιλογής. Και η ελεύθερη επιλογή είναι γνωστή στους περισσότερους ανθρώπους αλλά δεν προτιμάται διότι οι άνθρωποι ή τα ζευγάρια δεν έχουν μάθει να αντέχουν το κόστος της ελεύθερης επιλογής. Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα από μια πιο αναλυτική σκοπιά.
Θα γράψω για τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις. Θα έλεγα ότι υπάρχουν τρία στάδια στενών διαπροσωπικών σχέσεων: Το στάδιο των γνωριμιών, το στάδιο της συμβίωσης και το στάδιο της αποχώρησης. Ας ξεκινήσω με το πρώτο και θα ακολουθήσουν άμεσα και τα επόμενα δύο σε ξεχωριστά άρθρα.
Το στάδιο των γνωριμιών
Υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που σπάνια, ή ποτέ, (δεν) απολαμβάνουν στενές σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Η αναστάτωση που εκλύεται έμμεσα από την αναζήτηση μακροπρόθεσμων, υψηλού επιπέδου, συντρόφων (και άμεσα από τον νου), είναι ένα από τα πιο σημαντικά ανθρώπινα προβλήματα. Τρία εμπόδια υπάρχουν στην προσπάθεια των ανθρώπων να βρουν κατάλληλους συντρόφους:
1. Το κοινωνικό άγχος (με τη μορφή της έλλειψης διεκδικητικότητας ή και του φόβου απόρριψης),
2. η εχθρότητα (με τη μορφή του θυμού) και
3. η αναβλητικότητα (με τη μορφή της έλλειψης ψυχολογικών αντοχών).
Ας ξεκινήσω με το τελευταίο που αφορά το 95% των ανθρώπων παγκοσμίως, ανεξαρτήτως προέλευσης.
Αναβλητικότητα
Πολλοί άνθρωποι που ψάχνουν εδώ και χρόνια να βρουν τον κατάλληλο σύντροφο, απογοητεύονται με αυξητικό ρυθμό και αρχίζουν να μειώνουν τις προσπάθειές τους, ή αναβάλλουν, να βρουν σύντροφο. Σταματούν να βγαίνουν, δεν ζητούν από φίλους τους να τούς προτείνουν υποψήφιους συντρόφους και, ακόμη κι αν έχουν βγει με άλλους, δεν πηγαίνουν σε κατάλληλα περιβάλλοντα όπου θα μπορούσαν να συναντήσουν καινούριους ανθρώπους. Φυσικά, εξαιρούνται όσοι, παρά την απογοήτευσή τους, συνεχίζουν με ενθουσιασμό να ψάχνουν για μακροπρόθεσμες στενές σχέσεις.
Η παραπάνω εικόνα οφείλεται σε μη ορθολογικές (παράλογες) πεποιθήσεις και όχι στην αποτυχία τους να βρουν μακροπρόθεσμες στενές σχέσεις. Εδώ και 60 χρόνια, ο ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής και φιλόσοφος Albert Ellis με την Λογικοθυμική Συμπεριφορική του μέθοδο, καθώς και η σχετική έρευνα που συνοψίστηκε σχετικά πρόσφατα (David, Lynn, & Ellis, 2010), έχει αποδείξει ότι ένα σύνολο συγκεκριμένων αξιολογήσεων-κρίσεων του εαυτού, οι οποίες αποκαλούνται θερμές νοητικές σκέψεις, παίζουν σημαίνοντα ρόλο στις αποφάσεις μας ως άνθρωποι.
Αυτές οι θερμές σκέψεις είναι:
1. η απαιτητικότητα
2. η καταστροφολογία
3. η σκέψη χαμηλής ψυχολογικής αντοχής και
4. η συνολική υποτίμηση του εαυτού, των άλλων και της ζωής
Οι τέσσερις αυτές θερμές σκέψεις διαφέρουν από άλλες πιο ψυχρές νοητικές, αυτόματες, σκέψεις (π.χ. «με απέρριψε») οι οποίες είναι πιο επιδερμικές από τις θερμές σκέψεις και απλά περιγράφουν (αλλά δεν αξιολογούν, όπως οι θερμές σκέψεις) την πραγματικότητα. Στο παράδειγμά μας, οι άνθρωποι αναβάλλουν και αδρανούν να βρουν μακροπρόθεσμες στενές σχέσεις όχι γιατί είναι (ή αντιλαμβάνονται ότι είναι) δύσκολο να τις βρουν αλλά διότι αξιολογούν με παράλογο τρόπο τη δυσκολία αυτή όπως:
1) «Είναι τραγικό που δε μπορώ να βρω κάποιον εύκολα»
2) «Δεν αντέχω καθόλου για το ότι πρέπει να κάνω τόση προσπάθεια για να βρω κάποιον κατάλληλο»
3) «Ο εαυτός μου είναι τελείως χάλια που έχει κάνει τόσο δύσκολες τις σχέσεις για μένα και μου βάζει τόσα εμπόδια»
4) «Οι συνθήκες στη ζωή μου θα έπρεπε οπωσδήποτε να είναι πιο εύκολες σε σχέση με το θέμα αυτό» (σε πλάγια γράμματα είναι οι απόλυτες αξιολογήσεις τις πραγματικότητας, οι θερμές πυρηνικές πεποιθήσεις, που τελικά κάνουν τους ανθρώπους να αδρανούν και να αναβάλλουν).
Οι άνθρωποι που πιστεύουν (έκδηλα ή ενδόμυχα) απόλυτες ιδέες σαν τις παραπάνω, αναστατώνουν συναισθηματικά τον εαυτό τους και συνεχίζουν να αναβάλλουν (ή να υπερβάλλουν) ως προς την εύρεση στενών σχέσεων.
Για να αντιμετωπίσουν την αναβλητικότητα και την αδράνεια, οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να αμφισβητούν τις παραπάνω θερμές, παράλογες, σκέψεις και να τις αντικαθιστούν με θερμές, αλλά ορθολογικές, σκέψεις, βρίσκοντας επιχειρήματα για να αποδυναμώσουν τις πρώτες και για να ενισχύσουν τις δεύτερες.
Στην πραγματικότητα, η αλλαγή έρχεται όταν αντιλαμβάνονται ότι οι πρώτες είναι ψεύτικες, μη λογικές και μη βοηθητικές (π.χ., δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι η εύρεση συντρόφου πρέπει να είναι εύκολη διαδικασία. Στην πραγματικότητα είναι από τα πιο δύσκολα πράγματα στη ζωή ενός ανθρώπου).
Από τη στιγμή που οι άνθρωποι εγκαταλείψουν την ιδέα ότι η εύρεση συντρόφου πρέπει να είναι εύκολη διαδικασία και αποδεχθούν ότι δεν είναι – αν και θα ήταν ωραίο να ήταν εύκολη διαδικασία, αδιαμφισβήτητα – δε θα είναι τόσο αναστατωμένοι ή απογοητευμένοι στην προσπάθειά τους να βρουν τον κατάλληλο σύντροφο ή όταν συναντούν σχετικές δυσκολίες.
Ρωτήστε τον εαυτό σας: «Που είναι η απόδειξη ότι είναι τραγικό και δε μπορώ να αντέξω όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως τα θέλω και φαίνεται να μην καταλήγω κάπου σε αυτό το θέμα;». Στην πραγματικότητα, είναι μόνο ένα εμπόδιο, και αυτό είναι απογοητευτικό και ενοχλητικό, αλλά όχι φρικτό, και σίγουρα είναι κάτι που μπορείτε να αντέξετε (το έχετε ήδη αντέξει αν έχετε αποτύχει και έχετε ανακάμψει σε άλλη περίπτωση).
Επίσης, επειδή δεν έχετε βρει τη σχέση που θέλετε, αυτό δε συνεπάγεται ότι ο εαυτός σας, ή η ζωή σας, είναι τελείως για τα σκουπίδια ούτε σημαίνει ότι είστε τελείως ανίκανοι (ότι δε μπορείτε καθόλου, δηλαδή) να προσπαθήσετε για να τα καταφέρετε στο μέλλον. Όσες φορές και να έχετε αποτύχει: Πόσες αποτυχίες πρέπει να κάνετε για να είστε αποτυχημένος/η; 100, 1000, 1.000.000; Υπάρχει αποτυχιόμετρο; Αλήθεια τώρα, πείτε μου.
Η πραγματικότητα δείχνει ότι οι άνθρωποι διαφέρουν πολύ στο πόσες προσπάθειες και σχέσεις θα δοκιμάσουν μέχρι να βρουν αυτό που πραγματικά τους ταιριάζει ως προς την ευτυχία και την ικανοποίηση που θέλουν να έχουν στη ζωή. Η πιθανότητα αυξάνεται με την προσπάθεια και μειώνεται με την αδράνεια μέσω των παραπάνω θερμών σκέψεων αντίστοιχα. Αντί να γκρινιάζετε λοιπόν που αυτά τα Χριστούγεννα μπορεί να είστε μόνοι σας, υιοθετήστε τις θερμές, ορθολογικές, σκέψεις σας και δράστε αντί να…σιγοβράζετε. Και προσπαθήστε εις την νιοστή μέχρι να αποκτήσετε αυτό που θέλετε.
Ας πάμε τώρα στην εχθρότητα (με τη μορφή του θυμού).
Εχθρότητα
Ο θυμός (στην μη υγιή του μορφή) δεν είναι μόνο μια από τις σημαντικότερες αιτίες των ανθρώπινων αποτυχιών στις σχέσεις αλλά και ένα άμεσο εμπόδιο στην επιτυχημένη εύρεση συντρόφου. Ουσιαστικά, ο θυμός σάς υπονομεύει αντί να σάς υπερασπίζει: Εσείς είστε αυτός που χάνει εγκεφαλικούς νευρώνες και βράζει μέσα του κάθε φορά που θυμώνει και όχι οι άλλοι ή οι καταστάσεις για τους/τις οποίους/ες θυμώνετε.
Ο θυμός (και η πρώτη του ξαδέρφη, η οργή) κάνει την εμφάνιση του με αφορμή μια άδικη, ασυνεπή, ανεύθυνη και άστοργη συμπεριφορά του ατόμου με το οποίο βγαίνετε. Για παράδειγμα, κάποιος με τον οποίο βγαίνετε σάς ασκεί κριτική, ακυρώνει το ραντεβού την τελευταία στιγμή, βγαίνει με άλλο άτομο, ή ακόμη χειρότερα – ειδικά αν σας αρέσει ως άτομο – επιλέγει να σταματήσει να σας βλέπει. Από τη μια πλευρά είναι ορθό να σας ενοχλήσει αυτό (να έχετε δηλαδή υγιή θυμό γι’αυτό). Ωστόσο, το να γίνεστε έξαλλος προς τους άλλους είναι σίγουρα υπονομευτικό και ηττοπαθές. Εσείς είστε ο χαμένος της υπόθεσης όταν θυμώνετε και εσείς κουβαλάτε μετά το βάρος της καχυποψίας και της εχθρότητας.
Ωστόσο, στόχος σας εδώ είναι να αποδεχτείτε την αδικία και την ασυνέπεια ή την ασέβεια των άλλων στην προσπάθειά σας να τους πείσετε, αν τους επιθυμείτε, ή με σκοπό να προχωρήσετε στην προσπάθειά σας. Κι αυτή η αποδοχή θα έρθει αν λέτε δυναμικά στον εαυτό σας ότι αυτή η αδικία, η ασέβεια κ.λπ. είναι ανεπιθύμητη αλλά ταυτόχρονα και μια φυσική συνέπεια όλων των σχέσεων επειδή έτσι λειτουργεί η ανθρώπινη φύση.
Οι άνθρωποι, οι οποίοι είναι όντα φύσει επιρρεπή στα λάθη, θα κάνουν αναπόφευκτα πολλά λάθη και πολλές φορές θα λειτουργήσουν με εγωιστικό τρόπο. Για να μπορέσετε να ξεπεράσετε αυτή την παράλογη κατάσταση, πείτε στον εαυτό σας, «Θα ήθελα οι σύντροφοι που βγαίνω μαζί μου να είναι δίκαιοι, συνεπείς και στοργικοί σε όλες τις περιστάσεις αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο και, δυστυχώς, δε μπορεί να γίνεται πάντα. Δε μου αρέσει που βγάζουν τον κακό τους εαυτό απέναντί μου πολλές φορές αλλά αυτό δεν τους κάνει τελείως λάθος ανθρώπους. Αν τελικά δε μου αρέσουν, έχω το δικαίωμα να αποχωρήσω και να συνεχίσω την αναζήτησή μου. Αν μου αρέσουν όμως, είναι σημαντικό να μάθω να αντέχω τα στραβά τους στοιχεία, και να προσπαθήσω να τους επηρεάσω για να αλλάξουν, για όσο αλλάξουν».
Αυτό δε σημαίνει ότι η δικαιοσύνη, η συνέπεια και η φροντίδα δεν είναι σημαντικά θέματα. Ωστόσο, όταν συμβαίνουν αδικίες, ασυνέπειες και άστοργες συμπεριφορές, ακόμη και επαναλαμβανόμενες, αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να βγάλετε τον Αρμαγεδδόνα από μέσα σας και να εξακοντίσετε τα βέλη σας προς τους άλλους επειδή δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες σας. Μπορείτε να διακόψετε να βλέπετε κάποιον που σας συμπεριφέρεται με άσχημο τρόπο.
Ωστόσο, καλύτερο θα ήταν να λάβετε αυτή την απόφαση σύμφωνα με τα συνολικά χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές του ατόμου που βγαίνετε, και του τι τελικά σας προσφέρει, και όχι με όρους κάποιας «απαράδεκτης» συμπεριφοράς. Πείτε στον εαυτό σας: «Ενώ θα ήθελα πολύ οι άλλοι να μου συμπεριφέρονται σωστά, δυστυχώς, δεν υπάρχει νόμος ή κανόνας της φύσης, ή του σύμπαντος, που να λέει ότι πρέπει πάντα, ή τις περισσότερες φορές, να μου συμπεριφέρονται σωστά και θα ήταν καλύτερο να δουλέψω σκληρά για να τους αποδεχθώ συνολικά ως ανθρώπους ακόμη κι αν δεν μου αρέσει καθόλου η επιμέρους συμπεριφορά τους» (δείτε τη διαφορά μεταξύ ανθρώπων ως ολότητες και ανθρώπων ως συμπεριφορές. Πάρτε το απόφαση: Οι άνθρωποι δεν είναι μόνο οι συμπεριφορές τους. Είναι κάτι πέρα, και παραπάνω, από αυτό).
Κοινωνικό Άγχος
Ας περάσουμε και στο κοινωνικό άγχος, ένα ακόμη εμπόδιο κατά την αναζήτηση στενών διαπροσωπικών σχέσεων, το οποίο εκδηλώνεται με τη μορφή ντροπαλότητας, έλλειψης διεκδικητικής συμπεριφοράς και έλλειψης κοινωνικών δεξιοτήτων σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις. Η βασική δυσκολία είναι η συνεχής ενασχόληση με τη γνώμη των άλλων για τους ίδιους («το τι μπορεί να σκέπτεται ο άλλος για μένα») η οποία έμμεσα (μέσω των θερμών παράλογων σκέψεων) προκαλεί άγχος, δυσφορία και απόσυρση ή, σε περίπτωση συμμετοχής σε κοινωνικές καταστάσεις, το άτομο ενεργεί σαν να είναι «παγωμένο» με αποτέλεσμα να μην τα πηγαίνει καλά με τον υποψήφιο σύντροφο.
Ο φόβος της απόρριψης είναι κεντρικός εδώ. Οι πιο ψυχρές, επιδερμικές, σκέψεις τους είναι «Τι θα σκεφτεί για μένα; Κι αν δε θέλει να μου μιλήσει καθόλου; Πόσο απελπισμένος θα φανεί ότι είμαι; Κι αν γελοιοποιηθώ; Κι αν μου πει ότι δεν ενδιαφέρεται; Πόσο αδύναμος θα φανώ; Κι αν δεν έχω κάτι να πω εκείνη την ώρα;». Όπως καταλαβαίνετε, οι παραπάνω σκέψεις δημιουργούν τις προϋποθέσεις του άγχους και του φόβου απόρριψης γι’αυτό και πολλοί αποφεύγουν να εμπλακούν στην αναζήτηση συντρόφου.
Ίσως να αναρωτιέστε το γιατί ενασχολούνται τόσο πολύ με τις παραπάνω σκέψεις. Η απάντηση είναι: Επειδή πιστεύουν το εξής: «Πρέπει οπωσδήποτε να κερδίσω την αποδοχή των άλλων, όλων των ανθρώπων που μου αρέσουν και θα συναντήσω ως υποψήφιους συντρόφους στη ζωή μου, και αν δεν την κερδίσω, τότε θα αποδειχθεί ότι είμαι ένας άνθρωπος ανάξιος αγάπης». Αυτές οι σκέψεις (και όχι οι παραπάνω) είναι στον πυρήνα του κοινωνικού άγχους.
Για να τις ξεπεράσετε, σκεφτείτε το χειρότερο σενάριο. Ξέρω, δεν θέλετε, αλλά θα σας κάνει καλό. Θα πονάει λίγο στην αρχή, σαν την ένεση (αισθάνεσαι ένα τσίμπημα στο δέρμα) αλλά μετά από λίγο, όλα καλά. Γι’αυτό, φανταστείτε ότι συναντάτε κάποιον που επιθυμείτε να βγείτε μαζί του και ότι αυτός ο κάποιος σάς απορρίπτει. Μείνετε για ένα λεπτό με αυτό το γεγονός στο μυαλό σας.
Στη συνέχεια, σκεφθείτε ότι η απόρριψη αυτή δεν είναι φρικτή ή τραγική και μπορείτε (και αξίζει) να την αντέξετε και να την ξεπεράσετε ακόμη κι αν δεν σας αρέσει καθώς και ότι η αξία σας ως άτομο δεν μειώνεται από την απόρριψη αυτή. Αν μειωνόταν, τότε θα ξυπνούσατε την επόμενη μέρα με ύψος 2,00 μέτρα αν στραβοκοιμόσαστε (αν υποθέσουμε ότι το ύψος σας είναι 1,80), δηλαδή θα αλλάζατε ύψος απλά και μόνο επειδή είχατε άσχημο ύπνο. Στην πραγματικότητα, ούτε το ύψος ούτε η αξία σας αλλάζει (δεδομένου ότι είστε 22 χρονών και άνω για το πρώτο). Με άλλα λόγια, ενώ είναι ωραίο να έχετε την αποδοχή και το ενδιαφέρον του υποψήφιου συντρόφου σας, και όχι την απόρριψή του, δε συνεπάγεται ότι είστε ανάξιοι αγάπης, απελπισμένα όντα ή καταδικασμένοι για πάντα σε μοναχική ζωή επειδή απλά και μόνο μπορεί να απορριφθείτε πολλές φορές.
Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι για να ξεπεράσετε τα παραπάνω, συμπεριφορικοί και συναισθηματικοί, σε συνδυασμό με την αλλαγή των θερμών σκέψεων. Μερικοί από αυτούς είναι:
1) Να κάνετε μια λίστα με όλα τα πλεονεκτήματα του να αναλάβετε το ρίσκο της προσωπικής έκθεσης και της ακόλουθης πιθανής απόρριψης καθώς και όλα τα μειονεκτήματα του να μην αναλάβετε τελικά το ρίσκο και του να περιμένετε τους άλλους να σας προσεγγίσουν. Θα ανακαλύψετε ότι τα πλεονεκτήματα είναι περισσότερα.
2) Εντοπίστε τα πιο κατάλληλα μέρη για να βρείτε νέους υποψήφιους συντρόφους (π.χ. καφετέριες, σπίτια φίλων, μουσεία, βιβλιοθήκες κ.λπ.) και αναλάβετε το ρίσκο να μιλήσετε πρώτοι στους άλλους, λίγες φορές κατά τη διάρκεια της εβδομάδας για αρχή, έτσι ώστε να αρχίσετε να αντέχετε την απόρριψη.
3) Πείτε στον εαυτό σας με σταθερότητα και δυναμισμό ορθολογικές φράσεις όπως «Μπορώ να αντέξω την απόρριψη ακόμη κι αν δεν μου αρέσει!», «Η απόρριψη δε σημαίνει ότι είμαι σκουπίδι!», «Είναι καλύτερο να έχω προσπαθήσει και να έχω χάσει από το να μην προσπαθήσω ποτέ!».
4) Κάνε ορθολογική εξάσκηση στη φαντασία σου: Φαντάσου ότι απέτυχες παταγωδώς όταν ήσουν με υποψήφιους συντρόφους και, με βάση τις παραπάνω ορθολογικές φράσεις, κάνε τον εαυτό σου να νιώσει μεταμέλεια, λύπη και ενόχληση, αντί για ενοχή, κατάθλιψη ή θυμό, αντίστοιχα.
5) Κάνε κάποια άσκηση κατά της ντροπής: Σκόπιμα δράσε με εκκεντρικούς τρόπους, π.χ. φόρεσε παλιομοδίτικα ρούχα ή πες κάτι χαζό μπροστά στους άλλους και πες στον εαυτό σου τις παραπάνω ορθολογικές φράσεις για να νιώθεις αμηχανία αλλά όχι ντροπή!
6) Διάβασε σχετικό υλικό, π.χ. το άρθρο αυτό ή το βιβλίο των Ellis και Harper (2003β) Σταματήστε να καταστρέφετε τις σχέσεις σας: Ένας οδηγός για να ζήσετε ευτυχισμένοι με τον σύντροφό σας καθώς και άλλα σχετικά βιβλία (π.χ. Ellis & Crawford, 2000. Ellis & Harper, 2003α).
Βιβλιογραφία
- David, D., Lynn, S., & Ellis. A. (2010). Rational and irrational beliefs. Implications for research, theory, and practice. New York, NY: Oxford University Press.
- Ellis A., & Crawford, T. (2000). Making intimate connections: Seven guidelines for great relationships and better communication. Atascadero, CA: Impact.
- Ellis, A., & Harper, R. A. (2003α). Dating, mating, and relating: How to build a healthy relationship. New York, NY: Citadel.
- Ellis, A., & Harper, R. A. (2003β). Πώς να σταματήσετε να καταστρέφετε τις σχέσεις σας: Ένας οδηγός για να ζήσετε ευτυχισμένοι με τον σύντροφό σας. Αθήνα: Αλκυών.
