Η πτυχή της σχέσης με το αντικείμενο με όρους «όλα ή τίποτα», δηλαδή η υπερβολική παρουσία ή η απουσία φαίνεται χαρακτηριστική του πάθους. Στην πραγματικότητα, το ερωτικό πάθος υποστηρίζει στο έπακρο τη σύντηξη με το αντικείμενο μέχρι τον θάνατο: είναι είτε αγάπη είτε θάνατος.
Το μίσος και η αγάπη, φαίνονται αντιφατικά, όμως και τα δύο είναι πάνω σε δύο όρια ενός συνεχούς. Συνδέονται και με άλλα συναισθήματα όπως η επιθετικότητα και η ζήλεια. Παρατηρείται μάλιστα, πως ο υπερβολικός θαυμασμός και η αγάπη ενός αντικειμένου, μπορεί να γίνει μίσος και επιθετικότητα. Η ιδιότητα ενός αντικειμένου ως ιδανικού, μπορεί να το καταστήσει τόσο επιθυμητό, που αυτή η επιθυμία να καταλήξει να μη δώσει καμία ικανοποίηση. Αυτή η αδυναμία, έγκειται στο ότι πρόκειται για μια επιθυμία που τρέφεται από την επιθετική και εξιδανικευτική αντιπαλότητα με τον άλλον. Η αντιπαλότητα αυτή, μπορεί να φτάσει σε ακραία απόλαυση ή να λειτουργεί σε βαθμό όπου συντηρεί (με πολύ πόνο) ή διαλύει τη σχέση.
Ο Freud αποκαλύπτει πως: Δεν είμαστε πλέον στερημένοι από την προστασία από τα δεινά παρά όταν αγαπάμε (Sigmund Freud, 1929) Η δυσφορία στον πολιτισμό, …
Έτσι, όσο περισσότερο αγαπάμε, τόσο περισσότερο διακινδυνεύουμε τον πόνο.
Ο Λακάν, ασχολείται επίσης με το θέμα της αγάπης. Η αγάπη είναι και «επιθυμία» «απόλαυση». Η απόλαυση, είναι αυτή που εμπεριέχει τον περισσότερο πόνο. Η επιθυμία είναι το παραθυράκι που ανοίγει προς την αναζήτηση του άλλου που θα συμπληρώσει την έλλειψή μας. (Lacan, 1972)
Το αντικείμενο του πάθους είναι υπερεκτιμημένο, εξιδανικευμένο, παίρνει τη θέση του ιδεώδους του εαυτού του παθιασμένου που φιλοδοξεί να αποτελέσει ενότητα, του Ενός με αυτό. Η ώρα της εξιδανίκευσης αυτής, διαφέρει για τον καθένα. Ειδικά όμως, στην εφηβεία, με την αναζήτηση της ταυτότητας και των νέων ταυτίσεων, ενδέχεται η αγάπη και το μίσος να εκφράζονται με πιο δυνατά φαινόμενα και στιγμές.
Η πτυχή της σχέσης με το αντικείμενο με όρους «όλα ή τίποτα», δηλαδή η υπερβολική παρουσία ή η απουσία φαίνεται χαρακτηριστική του πάθους. Στην πραγματικότητα, το ερωτικό πάθος υποστηρίζει στο έπακρο τη σύντηξη με το αντικείμενο μέχρι τον θάνατο: είναι είτε αγάπη είτε θάνατος. Με αυτή την έννοια θα αγνοούσε την αμφισημία. Έρως, μυθική φιγούρα του Ενός, Λακάν περιγράφεται με ορισμένο τρόπο: «O Έρως ορίζεται ως συγχώνευση, το οποίο οι δύο γίνονται ένα, το ένα του Έρωτα.» (Lacan, 1972).
Αναφέρει ακόμα για αυτό το συναίσθημα: «Προκαλεί τη ριζική απουσία τρίτων και την αδυναμία κάθε αμφιβολίας.» Η αμφισημία ή η αμηχανία σύμφωνα με τον Λακάν, αναφέρεται στην ταυτότητα δύο αντίθετων συναισθημάτων με τον τόπο ενός αντικειμένου ή μιας κατάστασης. Αναφέρει έπειτα την κλασική αγάπη και το μίσος. Αξίζει να σημειωθεί, ότι για την ψυχανάλυση, το μίσος είναι το πρώτο σε σχέση με την αγάπη η αμφισημία πηγάζει από αυτό το πρωτότυπο μίσος. Από αυτό το πρωτότυπο ή αρχαίο μίσος προκύπτει μια δομική αμφιθυμία που επιτρέπει στο υποκείμενο να καταστείλει το αρχικό μίσος για να μπορέσει να αγαπά.
Αυτή η ιδέα είναι θεωρητικά βασισμένη και στο έργο της Melanie Klein, η οποία έχει εντοπίσει τη σημασία της αντίληψης της αμφιθυμίας όσο αφορά την παιδική ανάπτυξη – μια σπουδαιότητα που βρίσκεται στο επίπεδο της κατασκευής του εγώ και της επεξεργασίας από την καταθλιπτική θέση. Στο μεταψυχολογικό επίπεδο, υποστηρίζει ότι η ενόρμηση είναι άμεσα αμφίσημη και αμφιθυμία αυτή, αφορά τη σχέση με το αντικείμενο. Κάτι τέτοιο, σημαίνει ότι η αγάπη και το μίσος είναι σχεδιασμένα ως ένα αντικείμενο το οποίο όμως στη συνέχεια διασπάται σε καλό και «κακό». Η ίδια η Melanie Klein, επισημαίνει ταυτόχρονα, ότι η αμφισημία αφορά τις σχέσεις με τα πραγματικά και τα συνολικά αντικείμενα. Αυτό σημαίνει ότι προέρχεται από μια διαδικασία σύνδεσης μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού αντικειμένου.
Το ψυχικό μερίδιο για το μικρό παιδί είναι να επεξεργαστεί το αρχικό μίσος στην αμφισημία, που σημαίνει ότι για να αγαπάς πρέπει να στηρίξει την αμφιθυμία προτού να μπορέσει να βιώσει τον διαχωρισμό και την απώλεια του αντικειμένου. Το μίσος ακόμη, μπορεί να στρέφεται και προς τον ίδιο τον εαυτό και όχι μόνο προς τον άλλον. Η σύγχυση εδώ ενδεχομένως, μπορεί να περιγραφεί με το παράδειγμα αυτό, ως παράδειγμα αμφιθυμίας. Η βουλιμία, η ανορεξία ή και οι αυτοτραυματισμοί είναι παραδείγματα αυτής της στρέψης του μίσους προς τον εαυτό. Εδώ, η πορεία μπορεί να είναι μια μελαγχολία ή μια συνεχής προσπάθεια πρόκλησης της ανησυχίας του άλλου. Αυτά βέβαια, ισχύουν και για τα παιδιά και για τους μεγάλους.
Ο μεγαλύτερος φόβος του παθιασμένου όπως και του μικρού παιδιού, είναι να χάσει το αντικείμενο του (και την αγάπη του). Υπό την επίδραση του μίσους που τον φέρνει, θα φοβόταν ότι θα εξαφανιστεί για πάντα, όπως το βρέφος που δεν καταφέρνει να διαφοροποιήσει τις φαντασιώσεις του από την καταστροφή και την πραγματικότητα. Στον αγώνα για να διατηρήσει ή να κατακτήσει κανείς το αντικείμενό του, επιστρατεύει την επιθετικότητα. (Μ. Κlein, 1990).
Τα παραδείγματα, είναι πολλαπλά. Ξεκινούν από τους πολέμους, τις βαναυσότητες και τη θηρά χρημάτων. Όμως και ο έρωτας, παρά το πέπλο της τρυφερότητας που έχει, χρειάζεται μια δόση επιθετικότητας για να ικανοποιηθεί. (Μ. Κlein, 1990) Επίσης, παρότι ξέρουμε ότι υπάρχουν αυτά τα επιθετικά συναισθήματα μέσα μας, συχνά θέλουμε να τα συγκαλύπτουμε ή να υποτιμούμε τη σημασία τους. (Μ. Κlein, 1990)
Η αμηχανία των ανθρώπων να μιλούν για το μίσος, αποκαλύπτει αυτό το γεγονός. Αυτή η σιωπή, συχνά οδηγεί στην πράξη, σε μια βιαιότητα, σε θανάτους. (Laurent Dupond, Αθήνα, 2018). Η εξωτερική επίθεση, μπορεί να υπάρχει λόγω προσωπικής απογοήτευσης ή και πόνου. Είναι εύλογο να βιώνει κανείς μίσος για κάτι από το οποίο εξαρτήθηκε και του προκάλεσε πόνο. Στη βάση αυτού που εξαρτήθηκε, στήριξε την αγάπη του η οποία διαψεύστηκε. Μια ανικανοποίητη επιθυμία, φέρει και επιθετικότητα αν η στέρηση, είναι κάτι που κάποιος δεν μπορεί να αντέξει.
Ίσως, η μισαγάπη να είναι για πολλούς ανθρώπους ένα τρομακτικό σημείο, κάτι το ανοίκειο. Όμως, όπως λέει ο Sigmund Freud: Το ανοίκειο, είναι μια κατηγορία του τρομακτικού, που ανάγεται σε κάτι που είναι γνωστό και οικείο από παλιά. Υπάρχουν βέβαια, πολλά απωθημένα παιδικά συμπλέγματα, που είναι υπεύθυνα για να βιώσουμε το ανοίκειο συναίσθημα της μισαγάπης, με αφορμή κάποιο σημαίνον, κάποιο σινιάλο από τον άλλον. Οι πρωτόγονες πεποιθήσεις που μοιάζουν ξεπερασμένες, συχνά, επιβεβαιώνονται εκ νέου. (Sigmund Freud, 1906)
Επιμέλεια: Χρύσα Καριεντίδου
Βιβλιογραφία
- Jacques Lacan Encore, 1972-1973
- Sigmund Freud Το ανοίκειο, 1906
- Sigmund Freud Η δυσφορία στον πολιτισμό, 1929
- Melanie Klein Η αγάπη και το μίσος, 1990
