Σύμφωνα με τον Edgar Allan Poe, έναν από τους καλύτερους και πιο αυτοκαταστροφικούς συγγραφείς, η γνώση ότι κάτι δεν είναι σωστό, μπορεί να είναι η ακυρίευτη δύναμη που μάς παρακινεί να το κάνουμε.
Κάθε Πρωτοχρονιά ορκιζόμαστε ότι θα βάλουμε τέλος σε αυτοκαταστροφικές μας συνήθειες, όπως το κάπνισμα, η υπερφαγία ή η υπέρβαση εξόδων.
Πόσες φορές έχουμε ακούσει για κάποιον, όπως για μια διασημότητα, έναν φίλο ή κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο, το οποίο διέπραξε κάποια αυτοκαταστροφική ενέργεια η οποία φαινόταν να αψηφά τη λογική; Σκεφτείτε έναν εγκληματία, ο οποίος αφήνει μια σειρά από αποδεικτικά στοιχεία, ίσως με την ελπίδα ότι θα πιαστεί ή έναν πολιτικό που μόλις κερδίζει τις εκλογές, αρχίσει σεξουαλικές επαφές με κάποιο πρόσωπο που είναι πιθανό να τον εκθέσει.
Γιατί το κάνουν αυτό;
Ο Edgar Allan Poe, ένας από τους καλύτερους και πιο αυτοκαταστροφικούς συγγραφείς, είχε κάποιες σκέψεις σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα. Είχε αποδώσει ακόμη και όνομα σε αυτό το φαινόμενο: «διαστροφή». Αργότερα, οι ψυχολόγοι πήραν τη σκυτάλη από τον Poe και προσπάθησαν να αποκρυπτογραφήσουν αυτό το αίνιγμα της ανθρώπινης ψυχής.
Διαβάστε σχετικά: Πώς το βασικό σύστημα των πεποιθήσεών μας συντηρεί έναν δυσλειτουργικό φαύλο κύκλο σκέψης και συμπεριφοράς;
Ακαταμάχητη διαφθορά
Σε ένα από τα λιγότερο γνωστά του έργα, The Imp of the Perverse, ο Poe υποστηρίζει ότι η γνώση πως κάτι δεν είναι σωστό, μπορεί να είναι η ακυρίευτη δύναμη που μάς παρακινεί να το κάνουμε.
Φαίνεται ότι η πηγή αυτής της ψυχολογικής γνώσης υπήρξε η προσωπική εμπειρία ζωής του. Το γεγονός ότι ορφάνεψε από την ηλικία των τριών ετών, δεν του παρείχε αρκετά εφόδια. Παρ’ όλο που τα λογοτεχνικά του ταλέντα ήταν αξιοσημείωτα, κατάφερνε συνεχώς να κάνει το πεπρωμένο του ακόμα χειρότερο.
Δυσαρεστούσε συστηματικά εκδότες και άλλους συγγραφείς, κατηγορώντας μάλιστα τον ποιητή Henry Wadsworth Longfellow για λογοκλοπή, γεγονός που έγινε γνωστό ως «ο πόλεμος του Longfellow». Κατά τη διάρκεια σημαντικών γεγονότων, φαίνονταν να υφίσταται ενδόρρηξη. Σε ένα ταξίδι του στην Ουάσιγκτον, κατά το οποίο ήθελε να εξασφαλίσει υποστήριξη για ένα προτεινόμενο περιοδικό και ίσως και μια κυβερνητική θέση, από ό,τι φαίνεται ήπιε τόσο πολύ που έγινε περίγελος.
Μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες, κατά τις οποίες έβγαζε τα προς το ζην του ως συντάκτης, ενώ κέρδιζε ένα μικρό εισόδημα από την ποίηση και τα μυθιστορήματά του, ο Poe επιτέλους έζησε την πρώτη του επιτυχία με Το κοράκι, το οποίο έγινε διεθνώς διάσημο μετά τη δημοσίευσή του το 1845.
Ωστόσο, όταν του δόθηκε η ευκαιρία να κάνει μια δημόσια ανάγνωση στη Βοστώνη και να εκμεταλλευτεί την καινούργια του φήμη, ο Poe δε διάβασε ένα καινούργιο ποίημα, όπως του ζητήθηκε.
Αντ’ αυτού, επανέλαβε ένα ποίημα από τη νιότη του: το μακροσκελές, εσωτεριστικό και ιδιαίτερα βαρετό Al Aaraaf, το οποίο μετονομάστηκε σε The Messenger Star.
Όπως είχε αναφέρει μια εφημερίδα, η πράξη του αυτή δεν εκτιμήθηκε από το κοινό και αυτό αποδείχθηκε μέσω της αναταραχής του και τις συνεχόμενων πολυάριθων εξόδων από την αίθουσα.
Τα υπόλοιπα τέσσερα χρόνια της σύντομης ζωής του, η λογοτεχνική καριέρα του Poe βρέθηκε σε τέλμα.
«Η Ενόρμηση Θανάτου» κατά τον Freud
Και ενώ η «διαστροφή» κατέστρεψε τη ζωή και την καριέρα του Poe, παρ’ όλα αυτά ενέπνευσε τη λογοτεχνία του.
Απεικονίζεται εμφανώς στο διήγημά του Ο Μαύρος Γάτος, όπου ο αφηγητής εκτελεί τον αγαπημένο του γάτο εξηγώντας: Ένα πρωί, με ψυχραιμία, του πέρασα μια θηλιά στο λαιμό και το κρέμασα απ’ το κλαδί ενός δέντρου – το κρέμασα, ενώ τα δάκρυα κυλούσαν ποτάμι απ’ τα μάτια μου, και με τις σκληρότερες τύψεις να με βασανίζουν, το κρέμασα, γιατί ήξερα πως μ’ είχε αγαπήσει, και γιατί ένιωθα πως δε μου είχε δώσει καμιά αιτία να του κάνω κακό. Το κρέμασα, γιατί ήξερα πως αυτό που έκανα ήταν μια αμαρτία – μια θανάσιμη αμαρτία, που μ’ αυτή θα διακινδύνευα να θέσω την ψυχή μου (αν ένα τέτοιο πράγμα είναι δυνατόν) πέρα κι από το άπειρο έλεος του Πανελεήμονος και Παντοδύναμου θεού..
Γιατί να διαπράξει ένας χαρακτήρας εν γνώσει του «ένα θανάσιμο αμάρτημα»; Γιατί να καταστρέψει κάποιος κάτι που αγαπάει;
Είχε ανακαλύψει κάτι ο Poe; Κατείχε μια διεισδυτική γνώση για την παράλογη φύση της ανθρώπινης ψυχολογίας;
Μισό αιώνα μετά το θάνατο του Poe, ο Sigmund Freud έγραψε για μια καθολική και έμφυτη «Ενόρμηση Θανάτου» στους ανθρώπους, την οποία ονόμασε Θάνατο και την οποία εισήγαγε για πρώτη φορά το 1919 στο δοκίμιο-ορόσημο Πέρα από την Αρχή της Ηδονής.
Πολύ πιστεύουν ότι ο Θάνατος αναφέρεται σε υποσυνείδητες ψυχολογικές ορμές προς την αυτοκαταστροφή, οι οποίες εκδηλώνονται μέσα από ανεξήγητες συμπεριφορές, όπως αυτές που επέδειξε ο Poe, και σε ακραίες περιπτώσεις ακόμα και μέσα από την αυτοκτονική σκέψη.
Στις αρχές του 1930, ο φυσικός Albert Einstein έγραψε στον Freud για να μάθει την άποψή του σχετικά με το πώς θα μπορούσε να αποτραπεί περαιτέρω ο πόλεμος. Στην απάντησή του ο Freud έγραψε ότι ο Θάνατος είναι ενεργός μέσα σε κάθε ζωντανό πλάσμα και προσπαθεί να το οδηγήσει προς την καταστροφή και να μειώσει τη ζωή στην πρωταρχική κατάσταση της άψυχης ύλης, ενώ αναφερόταν σε αυτό ως το Ένστικτο του Θανάτου.
Για τον Freud, ο Θάνατος ήταν μια έμφυτη, βιολογική διαδικασία με σημαντικές ψυχικές και συναισθηματικές συνέπειες, μια αντίδραση, καθώς και ένας τρόπος ανακούφισης της υποσυνείδητης ψυχολογικής πίεσης.
Διαβάστε σχετικά: Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε τις καλύτερες ιδιότητες της ανθρώπινης φύσης;
Βαδίζοντας προς μια μοντέρνα κατανόηση
Στη δεκαετία του 1950, ο χώρος της ψυχολογίας υποβλήθηκε στη «γνωστική επανάσταση», κατά την οποία οι ερευνητές άρχισαν να εξερευνούν, σε πειραματικά πλαίσια, πως λειτουργεί ο νους, από τη λήψη μιας απόφασης έως τη σύλληψη μιας ιδέας και τον παραγωγικό συλλογισμό.
Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά άρχισε να θεωρείται λιγότερο ως μια καθαρτήρια ανταπόκριση στις υποσυνείδητες ορμές και περισσότερο ως το ακούσιο αποτέλεσμα του συνειδητού συλλογισμού.
Το 1988 οι ψυχολόγοι Roy Baumeister και Steven Scher αναγνώρισαν τρία βασικά είδη αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς:
- Η πρωτογενής αυτοκαταστροφή ή η συμπεριφορά που αποσκοπεί στο να βλάψει τον εαυτό
- Η αντιπαραγωγική συμπεριφορά η οποία έχει καλές προθέσεις αλλά καταλήγει εσφαλμένα να είναι αναποτελεσματική και αυτοκαταστροφική, και
- Η αντισταθμιστική συμπεριφορά, η οποία είναι γνωστό ότι ενέχει κίνδυνο για τον εαυτό αλλά κρίνεται ότι έχει και πιθανά οφέλη που υπερτερούν αυτών των κινδύνων.
Σκεφτείτε την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ. Εάν, εν γνώσει σας πιείτε πολύ αλκοόλ και οδηγήσετε με την πρόθεση να σας συλλάβουν, αυτή είναι πρωτογενής αυτοκαταστροφή. Αν οδηγήσετε μεθυσμένοι, γιατί πιστεύετε ότι είστε λιγότερο μεθυσμένοι από τον φίλο σας και προς έκπληξή σας σάς συλλάβουν, αυτή είναι αντιπαραγωγική συμπεριφορά. Όμως, όταν γνωρίζετε ότι είστε πολύ μεθυσμένοι για να οδηγήσετε και εν τέλει οδηγείτε, γιατί οι εναλλακτικές σάς φαίνονται πολύ κουραστικές, αυτή είναι μια αντισταθμιστική συμπεριφορά.
Η ανάλυση των Baumeister και Scher συμπέρανε ότι η πρωτογενής αυτοκαταστροφή, στην πραγματικότητα, σπάνια έχει αποδειχθεί σε επιστημονικές μελέτες.
Αντίθετα, η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά που παρατηρείται σε τέτοιες έρευνες, κατηγοριοποιείται πιο εύκολα, στις περισσότερες περιπτώσεις, ως αντιπαραγωγική ή αντισταθμιστική συμπεριφορά. Στην πραγματικότητα, η Ενόρμηση του Θανάτου του Freud αντιστοιχεί περισσότερο στην αντιπαραγωγική συμπεριφορά, καθώς η «ανάγκη» για καταστροφή δε βιώνεται συνειδητά.
Τέλος, όπως έδειξε ο ψυχολόγος Todd Heatherton, η μοντέρνα νευροεπιστημονική λογοτεχνία σχετικά με την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, συχνά εστιάζει στη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού, ο οποίος σχετίζεται με τον προγραμματισμό, την επίλυση προβλημάτων, τον αυτοέλεγχο και την κρίση.
Όταν αυτό το μέρος του εγκεφάλου είναι υποανάπτυκτο ή έχει υποστεί ζημιά, μπορεί να οδηγήσει σε παράλογη ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Υπάρχουν πιο λεπτές διαφορές στην ανάπτυξη αυτού του μέρους του εγκεφάλου, όπως το γεγονός ότι για κάποιους ανθρώπους είναι πιο εύκολο να ακολουθούν σταθερά μια θετική και στόχο-κατευθυνόμενη συμπεριφορά.
Ο Poe σίγουρα δεν κατανοούσε την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά με τον τρόπο που την κατανοούμε εμείς σήμερα.
Ωστόσο, φαίνεται να είχε αναγνωρίσει κάτι διεστραμμένο στην ίδια του τη φύση. Πριν τον πρόωρο θάνατό του το 1849, φημολογείται ότι διάλεξε έναν εχθρό, τον συντάκτη Rufus Griswold, ως τον λογοτεχνικό του εκτελεστή.
Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Griswold έγραψε μια καταδικαστική νεκρολογία, όπου αναφέρεται στην τρέλα, τον εκβιασμό και πολλά άλλα, βοηθώντας στη διαμόρφωση μιας εικόνας του Poe, η οποία μολύνει τη φήμη του έως σήμερα.
Από την άλλη, ίσως ήταν ακριβώς αυτό που ο ίδιος Poe επιθυμούσε, καθοδηγούμενος από το προσωπικό του δαιμόνιο.
Απόδοση: Σοφία Ανδριανάκη
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
