Ο κομβικός ρόλος και η συνεισφορά του άνδρα στην ιστορία και την παράδοση μοιάζει να είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς εξελικτικής διαδικασίας μέσα στον χρόνο.
Η Παγκόσμια Ημέρα του Άνδρα γιορτάστηκε για πρώτη φορά στις 19 Νοεμβρίου του 1999 στα νησιά Τρίνιδαδ και Τομπάγκο της Καραϊβικής. Ο Δρ. Τζέρομ Τιλακσίνγκ αναβίωσε την εκδήλωση, την οποία είχε εγκαινιάσει ο Τόμας Όστερ το 1992, και επέλεξε τη 19η Νοεμβρίου για να τιμήσει τα γενέθλια του πατέρα του. Προώθησε την παγκόσμια ημέρα του άνδρα όχι μόνο ως μια ημέρα των φύλων, αλλά και μια ημέρα όπου όλα τα ζητήματα που αφορούν τους άνδρες, όπως οι αρνητικές εικόνες και το στίγμα, μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Γιορτάζεται σε περισσότερες από 60 χώρες και ως στόχο έχει να τονιστεί ο ρόλος και η προσφορά των ανδρών στην κοινωνία, στον πολιτισμό, στην οικογένεια, στον γάμο, στη φροντίδα των παιδιών.
Η Παγκόσμια Ημέρα του Άνδρα υφίσταται, και από τότε γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 19 Νοεμβρίου, ωστόσο η επίσημη αναγνώρισή της από τον ΟΗΕ αναμένεται.
Η ιστορία σμιλεύει τον άνδρα
“Εν αρχή ην ο άνδρας” είχε πει ο Ησίοδος στο έργο του Θεογονία, κάνοντας λόγο για την απαρχή του κόσμου και αποδίδοντας έτσι στον άνδρα μια θέση που ήταν εκ των προτέρων μοναδική και προνομιούχα.
Ο κομβικός ρόλος και η συνεισφορά του άνδρα στην ιστορία και την παράδοση μοιάζει να είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς εξελικτικής διαδικασίας μέσα στον χρόνο. Ο ίδιος είναι φορέας όλων εκείνων των στοιχείων που υφαίνουν τον πολιτισμό και του προσδίδουν ταυτότητα, χωρίς ωστόσο ο ίδιος να το έχει συνειδητοποιήσει στο πέρασμα του χρόνου.
Παντού στον κόσμο υπήρξαν μεγάλες μορφές ανδρών που συνέβαλαν στην πρόοδο, στην εξέλιξη και στον πολιτισμό της ανθρωπότητας.
Ο τόπος μας λόγω της γεωγραφικής του θέσης, παράλληλα με την ιστορία, τον πολιτισμό και τις εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, επηρέασε, διαμόρφωσε και σμίλεψε τον χαρακτήρα του έλληνα άνδρα, προσδιορίζοντας σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητά του.
Παράλληλα, σε μια σχέση αμφίδρομη, ο άνδρας ήταν πανταχού παρών στις εκάστοτε ανάγκες του τόπου, πρόθυμος και αναγκασμένος να πολεμήσει, να ταξιδέψει ως ναυτικός, να μεταναστεύσει προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής για τον ίδιο και την οικογένειά του.
Οι τρεις αυτές ιδιότητες του άνδρα που μάχεται να επιβιώσει-του πολεμιστή στη μάχη, του ναυτικού στη θάλασσα, του μετανάστη από τον κίνδυνο που κρύβει το άγνωστο- τον μεταμόρφωσαν σε άνθρωπο σκληρό, δυνατό και ανθεκτικό που, προκειμένου να αντέξει, έπρεπε να καταπνίξει τις ευαισθησίες και τις αδυναμίες του.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες ο άνδρας αναγκαζόταν να είναι απών από την οικογένεια, απουσία η οποία ταυτιζόταν με τη θυσία του, η οποία έμοιαζε να είναι απαραίτητη για την επιβίωση της οικογένειας και της πατρίδας του.
Πέρα και μαζί με τη σκληρή και ανθεκτική πλευρά τού άνδρα υπήρχε και μια άλλη πλευρά του, αφανέρωτη και καλά κρυμμένη, πιο ευαίσθητη και ανθρώπινη.
Οι φιλόσοφοι, πρώτοι, άρχισαν να μιλάνε για συναισθήματα και για εξευγενισμό του ήθους μέσα από την καλλιέργεια του πνεύματος και τη γαλήνη της ψυχής. Προσανατολισμένοι σε έναν τρόπο σκέψης και ζωής ολοκληρωμένο καλλιέργησαν αρετές απαραίτητες για τη δημιουργία καλών και αρμονικών ανθρώπινων σχέσεων, με την αυτογνωσία να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής.
Πολύ αργότερα, και μέσα από τα δημοτικά τραγούδια, μπορεί κανείς να “ακούσει” την εσωτερικευμένη φωνή του έλληνα άνδρα, η οποία αποτυπώνει το συναίσθημά του. Αν δει κανείς τα τραγούδια αυτά ως μαρτυρίες και καταθέσεις της ψυχής του, θα καταλάβει πως ο καημός κρύβεται μέσα τους (βλ. Κλέφτικη ζωή ).
Ακολουθώντας την ιστορική εξέλιξη, στην περίοδο μετά την απελευθέρωση, βλέπουμε τον άνδρα να ξαποσταίνει λίγο. Είναι μια εποχή όπου όλα θα χτιστούν από την αρχή. Μέσα από τις στάχτες και τα συντρίμμια παρατηρούμε να εμφανίζονται ποιητές και λογοτέχνες, που θα εκφράσουν γι’ ακόμη μια φορά τα συναισθήματα και τους συλλογισμούς τους σε ένα κομμάτι χαρτί. Είναι η ευαίσθητη και δημιουργική πλευρά του άνδρα, η οποία, έχοντας βιώσει τον θάνατο, τη θυσία και τον κίνδυνο που πέρασε προσωρινά, ξεπρόβαλε διστακτικά στην αρχή και πιο δυναμικά στη συνέχεια, για να δηλώσει ότι τελικά υπάρχει.
Αυτός ο σπόρος που προϋπάρχει στον άνδρα, όταν τον ευνοούν οι συνθήκες, φυτρώνει και δίνει καρπούς, αποτελώντας ζωτικό κομμάτι της συνέχειάς του, καθώς είναι η σύνδεσή του με το παρελθόν αλλά και το μέλλον.
Και όταν πάλι παρουσιάστηκε η ανάγκη, σε περιόδους πολέμων που ακολούθησαν και δικτατορίες, ο άνδρας ήταν παρών, εμψύχωσε τον λαό μεταδίδοντας με τον λόγο και τους στίχους του το πάθος για ελευθερία και δίνοντας απανταχού στην ανθρωπότητα το μήνυμα για πρόοδο, εξέλιξη και δημοκρατία.
Η ασφαλής οδός, τροχοπέδη στην εξέλιξη του άνδρα
Οι άνδρες ανέκαθεν επένδυαν στον δημόσιο βίο, μαθαίνοντας αναγκαστικά αυτά που έπρεπε για να επιβιώσουν εκεί-άλλοτε την τέχνη του πολέμου και άλλοτε την αγριάδα της επιτυχίας και του ανταγωνισμού- παραβλέποντας τη συναισθηματική επένδυση στην οικογένειά τους. Άλλωστε φαίνεται η εκπαίδευση των ανδρών, από την παιδική ακόμη ηλικία, να βασίζεται στον ανταγωνισμό, την επιτυχία και την αυτονομία με σκοπό την ένταξή τους στον χώρο της εργασίας.
Οι κανόνες, συνεπώς, που οι άνδρες πρέπει να ακολουθήσουν, αν θέλουν να βγουν νικητές, είναι συγκεκριμένοι. Προϋποθέτουν δέσμευση και αφοσίωση από την πλευρά εκείνη του άνδρα που διέπεται από τη λογική και την απομονωμένη προσπάθεια, παρά από τη δημιουργικότητα και τη συνεργασία. Ο άνδρας ανατρέφεται με την πεποίθηση ότι για να είναι επιτυχημένος στη ζωή πρέπει να αποκατασταθεί επαγγελματικά.
Κι έτσι, ενώ η εργασία αποτελεί το μέσο για την καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσής του τελικά, με τρόπο παράδοξο, καταλήγει να γίνεται ο σκοπός, ένας κοινωνικά αποδεκτός και αδιαμφισβήτητος τρόπος ώστε να παραμένει απών.
Η μετάβαση του άνδρα στην οικογενειακή εστία μέσα από ένα καινούργιο μαζί
Όπως φάνηκε πιο πάνω, ο άνδρας εκπαιδεύεται για τον εργασιακό στίβο και όχι για τη θέση του μέσα σε μια σχέση ή μέσα στην οικογένειά του. Μαθαίνει να είναι αυτόνομος, ενώ μεταβαίνοντας στην οικογενειακή εστία απαιτείται συνεργασία και εμπιστοσύνη.
Κάνοντας µια σύντοµη ιστορική περιήγηση στις αλλαγές που επήλθαν στη δοµή της ελληνικής οικογένειας, μέσα στα χρόνια, παρατηρούµε τη συνάρτηση και αλληλεξάρτηση των µεταβολών αυτών µε τις ευρύτερες κοινωνικοοικονοµικές επικρατούσες συνθήκες.
Η µετατροπή της παραδοσιακής αγροτικής κοινωνίας σε σύγχρονη αστική-βιοµηχανική έφερε σταδιακά µεγάλες και ανατρεπτικές αλλαγές σε πολλούς τοµείς της καθηµερινότητας του ελληνικού πληθυσµού, στον ρόλο των δύο φύλων και, κατά συνέπεια, στις οικογένειες, στις διαπροσωπικές και διαφυλικές σχέσεις.
Καθώς ο ρόλος του άνδρα, ως σύζυγος, επηρεάζεται από τις καταβολές, τα οικογενειακά πρότυπα, τις κοινωνικές αξιώσεις και προσδοκίες τον παρακολουθούµε, από τη µια πλευρά, να προσπαθεί να ανταπεξέρχεται όσο καλύτερα µπορεί στις ανάγκες που προκύπτουν, ενώ από την άλλη, λόγω των καινούργιων συνθηκών, να καλείται άµεσα να προσαρµοστεί σε κάτι εντελώς άγνωστο για εκείνον.
Ενώ στον εργασιακό χώρο επενδύει και ανταμείβεται, αναγνωρίζονται τα επιτεύγματά του, μέσα στην οικογένεια ο άνδρας, πολλές φορές, αισθάνεται άβολα και αδέξια, με κυρίαρχο συναίσθημα τον φόβο της αποτυχίας.
Αυτή η πηγή άγχους περιορίζει, κατά συνέπεια, την έκφραση των συναισθημάτων του, καθώς και την πιο ενεργό εμπλοκή του, εκτός των άλλων, και στη ζωή του παιδιού του. Στο βιβλίο «Η επιστροφή του άνδρα. Λύνοντας τη σιωπή αιώνων» αποδίδεται η µεγάλη σύγχυση που ακολούθησε τις µεταβολές αυτές, πλήττοντας κυριολεκτικά τον θεσµό του γάµου και δη της οικογένειας.
Διαβάστε σχετικά: Ο άνδρας ΄΄εξεγείρεται΄΄ και διεκδικεί : Τo δικαίωμα στην πληρότητα
Οι άνδρες σε απόσταση ασφαλείας
Από τη μια μεριά, λοιπόν, βλέπουμε τον σύγχρονο άνδρα να ξεπερνά στερεότυπα και στεγανά που συνδέονται με τον ρόλο του, όπως είναι η αναγνώριση και ανάληψη ενός μεγάλου μέρους της ανατροφής των παιδιών του, από την άλλη, όμως, διαπιστώνουμε ότι διατηρεί και μια “απόσταση ασφαλείας” από όλους μέσα στο σπίτι, επιλέγοντας ποιες ευθύνες θα αναλάβει αποκλειστικά ο ίδιος και ποιες όχι.
Αυτή η απόσταση που καταλήγει να κρατά, όμως, επηρεάζει βαθύτατα τη σχέση με το παιδί του (αφού το παιδί μπορεί να την εκλάβει ως αδιαφορία ή απόρριψη) αλλά και το πώς αισθάνεται ο ίδιος για τον εαυτό του( π.χ. ότι δεν είναι άξιος πατέρας).
Η μη αναγνώριση της προσφοράς του, έτσι όπως τουλάχιστον εκείνος την προσδοκά και η αίσθηση αποξένωσης που εισπράττει από τη γυναίκα και τα παιδιά του-τα οποία λόγω της απουσίας του πατέρα στρέφονται στη μητέρα για συναισθηματική επαφή-απομακρύνουν τον άνδρα, όλο και περισσότερο, από την οικογενειακή εστία και του δημιουργούν την ανάγκη να βρει τρόπους να καλύψει την ασυνέπεια που υπάρχει στη ζωή του.
Καταφεύγει ενίοτε στην έντονη προσήλωση στην εργασία, στη δραστηριοποίηση σε πολιτικές οργανώσεις, στην ανάλωση του χρόνου του στα καφέ και στα γήπεδα, στο αλκοόλ και στις ουσίες, που αντιπροσωπεύουν μερικά μόνο από τα καταφύγια των ανδρών.
Και όλα τα παραπάνω, την ώρα που πληθώρα ερευνητικών μελετών τονίζουν τη σημαντικότητα της συνεισφοράς του πατέρα στη ζωή του παιδιού του.
Η σημασία της πατρότητας
Είναι σαφές από την έρευνα ότι η ενεργός συμμετοχή του πατέρα έχει τεράστια σημασία για την κοινωνική, συναισθηματική, σωματική και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών του. Ο πατέρας, λειτουργώντας ως τροφοδότης μιας καλής συναισθηματικής σχέσης, διασφαλίζει την ομαλή μετάβαση του παιδιού προς τη συναισθηματική του αυτονόμηση και ενισχύει την ικανότητά του για δημιουργία σύνθετων κοινωνικών και διαπροσωπικών σχέσεων. Η εσωτερική αναπαράσταση της πατρικής φιγούρας στο παιδί θα αποτελέσει πυξίδα για τη μελλοντική ζωή του.
Οι άνδρες εγκλωβισμένοι σε στερεότυπα
Οι άνδρες στην πλειονότητά τους δείχνουν να αγνοούν την ιστορία και την εξελικτική πορεία του φύλου τους ανά τους αιώνες. Ακόμη λιγότεροι είναι εκείνοι που έχουν συνειδητοποιήσει πόσο εγκλωβισμένοι παραμένουν σε στερεότυπα και πεποιθήσεις που απαγορεύουν την ανάπτυξη και έκφραση της ευαίσθητης και ανθρώπινης πλευράς τους.
Τα διφορούμενα μηνύματα για την έννοια του ανδρισμού, που κυριαρχούν σήμερα, ακροβατούν ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο, δημιουργώντας στους άνδρες σύγχυση και αγωνία. Οι περισσότεροι άνδρες βρίσκονται συνεχώς μπροστά σε διλλήματα για τον τρόπο με τον οποίον οφείλουν να συμπεριφέρονται και καταλήγουν να αναπαράγουν τα ήδη υπάρχοντα ανδρικά πρότυπα, τα οποία προάγει η κοινωνία και προβάλλουν τα ΜΜΕ.
Λόγω των κοινωνικών στερεοτύπων, οι άνδρες αποφεύγουν να δείξουν πώς αισθάνονται και κρύβουν τη φυσική και συναισθηματική τους αδυναμία. Ο ανταγωνισμός και το κυνήγι της επιτυχίας σε συνδυασμό με την καταστολή των συναισθημάτων τους αποτελούν μια ιδιαίτερα στρεσογόνο κατάσταση, η οποία δρα επιζήμια στην ψυχική και σωματική τους υγεία.
Η αντίπερα όχθη
Τις τελευταίες δεκαετίες πραγματοποιείται μια μεγάλη στροφή της έρευνας και της επιστήμης στην κατανόηση και την ερμηνεία της λειτουργικότητας των συναισθημάτων στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, συμβάλλοντας έμμεσα στην ενθάρρυνση της έκφρασής τους κυρίως από τον ανδρικό πληθυσμό.
Η έννοια της “συναισθηματικής νοημοσύνης” αναδεικνύει την ικανότητα να μπορεί κάποιος να παρακολουθεί και να ρυθμίζει τα δικά του συναισθήματα αλλά και εκείνα των άλλων και να τα χρησιμοποιεί ως οδηγό για σκέψη και δράση. Σε νοητικό επίπεδο, ο όρος βρίσκεται πολύ κοντά με τον τρόπο που οι άνδρες έχουν μάθει αντιλαμβάνονται και να ερμηνεύουν την πραγματικότητα.
Η συναισθηματική νοημοσύνη απαιτεί κατ’ αρχάς τη λογική, χαρακτηριστικό με το οποίο οι άνδρες είναι εξοικειωμένοι, για να γίνει κατανοητή και στη συνέχεια να ενταχθεί στην καθημερινότητά τους. Επομένως φαίνεται, η συναισθηματική νοημοσύνη, να μπορεί να διδαχθεί.
Η γνώση μας από τις νευροεπιστήμες περί πλαστικότητας του ανθρώπινου εγκεφάλου- ή αλλιώς της ικανότητας του νευρικού συστήματος να αλλάζει τη δραστηριότητα και τη δομή του, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, ως αντίδραση στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον- μας δίνει το κίνητρο να αλλάξουμε και να κινηθούμε προς έναν υγιή, σωματικά και ψυχικά, τρόπο ζωής.
Αντιμέτωπος με μια σύνθετη και απαιτητική πραγματικότητα, ο άνδρας οφείλει να την αναγνωρίσει, να την αποσαφηνίσει και να τη διαχειριστεί, έχοντας πλέον ως κέντρο, όχι μονάχα τις ανάγκες που υπάρχουν στο περιβάλλον του, αλλά τοποθετώντας εκεί κοντά και τον ίδιο ως άμεσα ενδιαφερόμενο για την αλλαγή και ως άμεσο αποδέκτη για τα εύσημα της σκληρής προσπάθειας που κατέβαλε αδιαμφισβήτητα μέσα στα χρόνια.
Ο δρόμος προς την πληρότητα
Ο σύγχρονος άνδρας ωθείται να αλλάξει για να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Παρότι φοβάται δεν παύει να θέλει να γνωρίσει τον εαυτό του και να βρει την εσωτερική του πυξίδα, η οποία θα του δείξει τον δρόμο προς την ψυχική ισορροπία και πληρότητα.
Εκείνος ο άνδρας, ο ναυτικός, που εν μέσω φουρτουνιασμένης θάλασσας χτύπαγε το κεφάλι του στον μπουλμέ από μοναξιά και θλίψη, καθώς δεν ήξερε άλλο τρόπο να μοιραστεί τη μοναξιά του, δίνει σιγά σιγά τη θέση του σε έναν άνδρα που λύνει τη σιωπή αιώνων για να πει τον πόνο του.
Τον συναντάμε πλέον να αψηφά στερεότυπα και κοινωνικές προσδοκίες, να ασκεί επαγγέλματα που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν κατ’ εξοχήν γυναικεία (ψυχολόγος, νηπιαγωγός, νοσηλευτής κ.ά.), να συμμετέχει σε θεραπευτικές ομάδες και σε ομάδες γονέων, να μελετά και να ανοίγει την ψυχή του στην οικογένεια, στη σύντροφο και στους φίλους του.
Ο πιο ασφαλής δρόμος προς τη σύνθεση του ολοκληρωμένου άνδρα περνά μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, σμιλεύεται μέσα από την αλληλεπίδρασή του με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, όπως τη σύντροφο, τα παιδιά και την οικογένειά του και διευκολύνεται με την αλλαγή και εξέλιξη των κοινωνικών δομών και θεσμών.
“Ἐαυτοῦ ἐπιμελεῖσθαι”, έλεγε ο Σωκράτης, ο οποίος υποστήριζε ότι είναι πολύ σημαντικό για τον άνδρα να στραφεί στον εαυτό του και να τον γνωρίσει. Η άγνοια του εαυτού, ισχυριζόταν ο φιλόσοφος, βάζει τον άνδρα σε κίνδυνο, ενώ η γνώση τον ωριμάζει, τον ηρεμεί, τον βοηθά στον αυτοέλεγχο, τον κάνει πιο σοφό.
Στην ελληνική μυθολογία ο Ορφέας καθρεφτίζει μια ολοκληρωμένη, θα λέγαμε, εικόνα του άνδρα. Ενώνει τίς δυο αντίθετες φύσεις του ανθρώπου, οι οποίες, ενώ συνυπάρχουν μέσα του είναι πολύ δύσκολο να συγκεραστούν: την ύλη με το πνεύμα, το αρσενικό με το θηλυκό, τον δυναμισμό με την ευαισθησία. Αποτελεί μια άλλη εκδοχή κατά την οποία ο άνδρας είναι συμφιλιωμένος και εναρμονισμένος με τις εσωτερικές του αντιθέσεις.
Στο βιβλίο «Η επιστροφή του άνδρα. Λύνοντας τη σιωπή αιώνων» τονίζεται ότι αυτή η περίοδος είναι σημαντική , φόρος τιμής, για την πορεία και την εξέλιξη του άνδρα, που σαν σύγχρονος Οδυσσέας επιστρέφει στον “οίκο” του και διαμορφώνει σταδιακά μια νέα ταυτότητα. Μεταβαίνει σε μια καινούργια μορφή ύπαρξης και συνύπαρξης με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του και δίνει διαφορετικό νόημα, μέσα από την πατρότητα, στην έννοια του ανδρισμού, προσφέροντας μια καινούργια προοπτική στις επόμενες γενιές.
Μια γιορτή που αξίζει να μνημονεύεται
Απ’ όσα εκθέσαμε παραπάνω, προκύπτει ότι είναι τεράστια η συμβολή του άνδρα στον ανθρώπινο πολιτισμό. Στο διάβα της ιστορίας έχουν καταγραφεί οι συνεχείς αλλαγές στη θέση και στον ρόλο του στην οικογένεια και στην κοινωνία.
Πεποίθησή μου είναι ότι ο άνδρας αλλάζει και απελευθερώνει συνεχώς τις συναισθηματικές και δημιουργικές του ικανότητες και δυνάμεις προς όφελος δικό του αλλά και της εξέλιξης και προόδου της παγκόσμιας κοινότητας.
Είναι σημαντικό και χρήσιμο, ουσιαστικά και συμβολικά η Παγκόσμια Ημέρα του Άνδρα να αναγνωριστεί επίσημα από τον ΟΗΕ.
Η αναγνώριση αυτή μπορεί να αποτελέσει ένα βήμα προβληματισμού για τον ρόλο του άνδρα στις παγκόσμιες εξουσίες που ορίζουν την πορεία του πλανήτη μας και της ανθρωπότητας.
Συγγραφέας: Ελισάβετ Μπαρμπαλιού
Ψυχολόγος, Συστημική – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια (ECP)
Επιστημονική Υπεύθυνη του Κέντρου Συστημικής Ψυχοθεραπείας & Έρευνας (ΚΕΣΥΨΕ)
Συγγραφέας του βιβλίου “ Η επιστροφή του άνδρα. Λύνοντας τη σιωπή αιώνων “. Εκδόσεις Πεδίο, 2017
www.psychotherapycenter.gr
