Τι μας συμβαίνει καθώς γινόμαστε «ειδικοί» σε έναν τομέα, μαζεύoντας γνώση και εμπειρία στη διάρκεια της ζωής μας;
Η αυτόματη απάντηση είναι ότι επέρχεται η ικανότητα και η δυνατότητα να πετύχουμε τους στόχους μας. Όμως, μπορούν να επέλθουν και ορισμένα μειονεκτήματα. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ειδικοί γίνονται επιρρεπείς σε ένα λάθος που έχει υπερδιογκωθεί: δηλαδή, νιώθουν ψευδώς εξοικειωμένοι με πράγματα που φαίνονται αληθινά σε ένα τομέα, αλλά δεν είναι.
Τώρα, μια νέα έρευνα στο “Journal of Experimental Social Psychology” διερευνά πώς η αίσθηση του «ειδικού» μπορεί να κάνει κάποιον να στραφεί στο δογματισμό απέναντι σε νέες ιδέες.
Ο Victor Ottati στο Πανεπιστήμιο Loyola και οι συνεργάτες του «χειραγώγησαν» τους συμμετέχοντες της έρευνας (κατοίκους των ΗΠΑ με μέσο όρο ηλικία τα 30 έτη) να αισθάνονται σχετικά ειδικοί ή αρχάριοι, σε έναν επιλεγμένο τομέα, μέσα από εύκολες ερωτήσεις, όπως: «Ποιος είναι ο σημερινός Πρόεδρος των Ηνωμένων ΠολιτειώνΠοιος ήταν ο πρώτος αντιπρόεδρος του Νίξον
Οι συμμετέχοντες που χειραγωγήθηκαν να αισθάνονται περισσότερο ειδικοί, ενήργησαν στη συνέχεια λιγότερο ανοιχτόμυαλα προς το ίδιο θέμα, όπως κρίνεται από τις αρνητικές απαντήσεις τους σε ερωτήσεις όπως: «Είμαι πρόθυμος να εξετάσω και άλλες πολιτικές απόψεις».
Η αίσθηση των συμμετεχόντων ότι είχαν πλέον μία ολοκληρωμένη ειδική άποψη για το γεγονός –που προκλήθηκε μέσα από ένα εύκολο αντί για ένα δύσκολο κουίζ γνώσεων- τους οδήγησε, επίσης, να εμφανίσουν μια γενική απολυτότητα, ακόμα κι αν ήταν οι συμμετέχοντες που απέτυχαν στο δύσκολο κουίζ. Επίσης ανέφεραν ότι αισθάνονται περισσότερο ανασφαλείς, οξύθυμοι και αρνητικοί, συστατικά που συνήθως συνδέονται με το να είναι κανείς απόλυτος. Αυτό δείχνει ότι οποιαδήποτε επίδραση, κατακλυζόταν από την αίσθηση ότι ένιωθαν τους εαυτούς τους ειδικούς.
Τα ευρήματα αυτά είναι κάπως αντιφατικά, επειδή οι ερευνητές είχαν καλούς λόγους να αναμένουν τα αντίθετα αποτελέσματα.
1. Οι άνθρωποι που γίνονται πραγματικά ειδικοί, το πετυχαίνουν ακολουθώντας μία μακριά πορεία, που περιλαμβάνει την απόκτηση και τη σύνθεση νέων στοιχείων, απαιτώντας κατά καιρούς από τους ίδιους να αντιστρέψουν το τρόπο σκέψης τους για τα πράγματα που έχουν μάθει – για παράδειγμα, ένας χημικός θα μπορούσε να θυμηθεί πώς είχε μάθει τη λειτουργία των ατόμων με ένα συγκεκριμένο τρόπο στις πρώτες τάξεις του πανεπιστημίου, μόνο για να ανακαλύψει στα επόμενα φοιτητικά χρόνια μία πολύ διαφορετική εικόνα. Ως εκ τούτου, ο δογματισμός είναι ένα εμπόδιο για να θεωρήσει κανείς τον εαυτό του ειδικό σε έναν τομέα.
2. Έρευνες σχετικά με το στρες και τη συγκίνηση υποστηρίζουν ότι, η αίσθηση χαλάρωσης και επιτυχίας – όπως θα περίμενε να αισθάνεται ένας ειδικός παρά ένας αρχάριος – ενθαρρύνει να σκέφτεται κανείς ανοιχτά.
Αλλά ο Ottati και οι συνεργάτες του επισημαίνουν ότι η ανοιχτή σκέψη δεν υφίσταται από μόνη της αλλά εξαρτάται από την κοινωνική συνθήκη. Δεν είναι αποδεκτό να απαξιώνουμε το περιεχόμενο μίας πανεπιστημιακής διάλεξης με τον ίδιο τρόπο που θα απαξιώναμε μια ομιλία ενός διαδηλωτή στο δρόμο. Οι ερευνητές υποστηρίζουν επίσης ότι, σε κάθε κατάσταση, ο κοινωνικός ρόλος του ατόμου έχει σημασία και ο «ειδικός» είναι ένας κοινωνικός ρόλος, ο οποίος του επιτρέπει να απομακρυνθεί από το να σκέφτεται ανοιχτά.
Πώς ξέρουμε ότι η απόλυτη σκέψη που σχετιζόταν με το συναίσθημα του «ειδικού», προήλθε από υποθέσεις που έκαναν οι συμμετέχοντες για τον κοινωνικό ρόλο των ειδικών και όχι το αποτέλεσμα κάποιας άλλης ψυχολογικής κατάστασης; Για παράδειγμα, μια εναλλακτική εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι οι συμμετέχοντες που το πείραμα τους έκανε να νιώσουν «ειδικοί», ένιωθαν έτσι, διότι είχαν μέσα τους μία αίσθηση δύναμης.
Επίσης, γνωρίζουμε ότι η αίσθηση του «ειδικού» έχει σχέση με το κοινωνικό ρόλο, διότι η επίδραση αυτή διατηρήθηκε και όταν οι συμμετέχοντες δεν αισθάνονταν οι ίδιοι καθόλου ξεχωριστοί.
Σε ένα άλλο πείραμα, οι ερευνητές ρώτησαν τους συμμετέχοντες αν ένα άτομο πιο έμπειρο, περισσότερο αρχάριο ή παρόμοιο με άλλους επισκέπτες, μπορούσε δικαιολογημένα να αγνοεί τις πολιτικές απόψεις των άλλων ανθρώπων σε μία εκδήλωση. Η υποθετική αυτή ερώτηση πλαισιώθηκε με δύο τρόπους: «είστε σε ένα μέρος όπου …» ή «Ο Γιάννης είναι σε ένα μέρος όπου ...» και στις δύο περιπτώσεις, οι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι ο ειδικός ενεργούσε σκοπίμως δογματικά.
Πόσο ισχυρά είναι αυτά τα ευρήματα, βλέποντάς τα συνολικά
Στην ίδια την κύρια επίδραση (συνδέοντας τα συναισθήματα του «ειδικού» με την απόλυτη σκέψη) να σημειώσουμε ότι, τα μεγέθη των δειγμάτων ήταν πολύ μικρά – υπήρχαν μόνο 30-60 συμμετέχοντες ανά πείραμα.
Ωστόσο, η επίδραση αποκαλύφθηκε χρησιμοποιώντας ελαφρώς διαφορετικές μεθόδους σε έξι πειράματα, δίνοντας μας την πίστη ότι κάτι υπάρχει πραγματικά εδώ. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο πώς θα ερμηνεύσουμε αυτά τα αποτελέσματα. Η μελέτη μας δείχνει την επίδραση του κοινωνικού ρόλου του «ειδικού» που όμως χειραγωγείται, ανεξάρτητα από την πραγματική κατοχή της εμπειρογνωμοσύνης.
Με άλλα λόγια, ο δρόμος για την απόκτηση της γνώσης και το να κάνει κάποιος λάθη στην πορεία, μπορεί να παράγει αντισταθμιστικά θετικές επιρροές στην ευρύτητα πνεύματος, κάτι που δεν εξετάζεται στην παρούσα μελέτη.
Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να συμπεράνουμε από αυτή την έρευνα ένα στενό, αλλά σημαντικό σημείο: αντιλαμβανόμενοι τον εαυτό σας ως «ειδικό», ενδέχεται να τον εμποδίσετε να σκεφτεί με μεγαλύτερο εύρος και ελευθερία.
Πηγή άρθρου: bps.org.uk.
Πηγή έρευνας: Journal of Experimental Social Psychology
