Τι ακριβώς μας παρακινεί να μη θέλουμε να γνωρίζουμε;
Οι άνθρωποι είναι περίεργοι, επιδιώκουν συνεχώς να ανακαλύπτουν καινούρια πράγματα και τίποτα δεν τους γοητεύει περισσότερο από το μέλλον. Κάποτε αναζητούσαμε απαντήσεις μέσω της μαντείας, ενώ τώρα η επιστήμη μπορεί να προβλέψει σημαντικά γεγονότα όπως η εμφάνιση ορισμένων κληρονομικών νόσων.
Το γεγονός όμως ότι κάποιοι επιλέγουν να μην γνωρίζουν, ακόμα και όταν οι πληροφορίες είναι προσβάσιμες και έχουν σχέση με τη ζωή τους, ενθάρρυνε τους επιστήμονες, να προσπαθήσουν να εντοπίσουν τα όρια της όρεξής μας για γνώση. Η πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Psychological Review, δείχνει ότι ίσως ένας φόβος για το τι μπορεί να ανακαλύψουμε και στη συνέχεια να ευχόμασταν να μην το μαθαίναμε ποτέ, να είναι κάτι που συχνά μας οδηγεί στη «σκόπιμη άγνοια».
Οι ερευνητές για τη μελέτη τους, πήραν αντιπροσωπευτικά δείγματα συμμετεχόντων από τη Γερμανία και την Ισπανία και οι ερωτήσεις που τους έγιναν ήταν εάν ήταν πρόθυμοι να μάθουν την ημερομηνία ή την αιτία του θανάτου τους ή του συντρόφου τους, αν ο γάμος τους θα τελείωνε με διαζύγιο, καθώς και πληροφορίες σχετικές με θετικά μελλοντικά γεγονότα, όπως το να μάθουν το φύλο του αγέννητου παιδιού τους ή το δώρο που θα έπαιρναν τα Χριστούγεννα.
Ενώ προηγούμενη έρευνα που αφορούσε άτομα που κινδυνεύουν από συγκεκριμένες ασθένειες, βρήκε ότι τα ποσοστά της σκόπιμης άγνοιας ήταν μεταξύ του 10% και του 30%, τα ποσοστά αυτή τη φορά ήταν πολύ υψηλότερα. Περίπου το 90% των συμμετεχόντων, δήλωσαν ότι προτιμούν να μην γνωρίζουν τα μελλοντικά αρνητικά γεγονότα (αυτές οι περιπτώσεις επίσης τείνουν να προχωρούν και σε μία άλλη γενίκευση: ένα άτομο που δεν ήθελε να μάθει για ένα αρνητικό μελλοντικό γεγονός συνήθως δήλωνε ότι δεν ήθελε να μάθει και για τίποτα άλλο).
Τα ποσοστά της σκόπιμης άγνοιας ήταν επίσης υψηλά όσον αφορά στα θετικά γεγονότα αλλά πιο μεταβλητά, καθώς, για παράδειγμα, μόνο το 1/3 των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι δεν ήθελαν να μάθουν το φύλο του παιδιού τους σε σύγκριση με τα 3/4 που προτιμούσαν να μην γνωρίζουν το αποτέλεσμα ενός ποδοσφαιρικού αγώνα που θέλουν να δουν. Έτσι η σκόπιμη άγνοια είναι κάτι συνηθισμένο, αλλά το θέμα είναι, τι ακριβώς την δημιουργεί;
Οι υποψίες των ερευνητών εστιάζουν ότι όλο το θέμα σχετίζεται με την αναμενόμενη λύπη: το φόβο των ανθρώπων ότι μπορεί να μετανιώσουν μαθαίνοντας το τι θα συμβεί.
Εξάλλου, δεν μπορεί κανείς να «αγνοήσει» ένα ανεπιθύμητο γεγονός. Οι άνθρωποι που είναι πιο ευπαθείς στο φόβο της λύπης, τείνουν επίσης να αποφεύγουν τον κίνδυνο: η ανάληψη ρίσκων συχνά συνεπάγεται την εμφάνιση των επιπτώσεων της απόφασής τους, ενώ το να αποφεύγει κάποιος να ρισκάερει, απλά τον αφήνει στο σκοτάδι. Ποτέ δεν θα ξέρει τι θα μπορούσε να είχε γίνει.
Για να ελέγξουν αν η αναμενόμενη λύπη οδηγούσε σε σκόπιμη άγνοια, οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες τους να διαλέξουν ανάμεσα σε κλασικές επιλογές αποτροπής κινδύνου, όπως η επιλογή του να διαλέξουν να πάρουν τώρα διαφορετικά ποσά σε μετρητά, έναντι 50% πιθανότητες του να κερδίσουν 100 ευρώ, με την προτίμηση στα εγγυημένα χαμηλότερα ποσά να αντιστοιχούν σε μεγαλύτερη αποστροφή του κινδύνου. Υποστηρίζοντας την εξήγησή τους, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες που έτειναν να διαλέγουν την σκόπιμη άγνοια, ήταν επίσης εκείνοι που απέφευγαν τον κίνδυνο. Αυτό ισχύει και για τα θετικά γεγονότα, όπου η λύπη σχετίζεται με την πιθανότητα να χαλάσει μια ευχάριστη αγωνία, όπως το να ζητά κάποιος να μάθει τα αποτελέσματα του ποδοσφαίρου επειδή το παιχνίδι φαίνεται άψυχο, αλλά στη συνέχεια ανακαλύπτει ότι μετατράπηκε σε ένα αγωνιώδες παιχνίδι με σκορ 3-2.
Επίσης, σύμφωνα με την υπόθεση για την αναμενόμενη λύπη, διαπιστώθηκε ότι οι συμμετέχοντες τάσσονταν περισσότερο υπέρ της σκόπιμης άγνοιας όταν τα γεγονότα σχετίζονταν με το άμεσο μέλλον. Έτσι, το 13% των ατόμων κάτω των 35 ετών, δήλωσαν, για παράδειγμα, ότι θα ήθελαν να μάθουν για την ημερομηνία που θα πεθάνει ο σύντροφος τους αλλά μόνο το 8% των ατόμων άνω των 50 ετών (ομοίως το 54% της νεότερης ομάδας είπε ότι ήθελαν να μάθουν για τη μετά θάνατον ζωή σε σύγκριση με το 46% της ομάδας που ήταν μεγαλύτερη ηλικιακά).
Αυτό φαίνεται εκπληκτικό, επειδή οι πληροφορίες σχετικά με ένα επικείμενο γεγονός θεωρούνται συνήθως πιο σχετικές και τείνουμε να σκεφτόμαστε ότι τους νέους δεν τους ενδιαφέρει το μέλλον και ζουν μόνο για το σήμερα. Αλλά αν είναι λυπηρό το επικείμενο γεγονός, το όλο θέμα εξηγείται ευκολότερα: ένας νεαρός που ανακαλύπτει ότι θα πεθάνει στα 60 του και όχι στα 70, είναι απίθανο να καταστραφεί ψυχολογικά από τα κακά νέα, αλλά για έναν 60χρονο, αυτό είναι ένα πολύ άσχημο γεγονός που δεν θέλει να διακινδυνεύσει να το μάθει. Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι οι συμμετέχοντες που έκαναν περισσότερα ασφαλιστήρια συμβόλαια – ένα πραγματικό μέτρο αποφυγής κινδύνων – έτειναν επίσης λίγο περισσότερο να επιλέγουν τη σκόπιμη άγνοια για τα μελλοντικά γεγονότα.
Από μια καθαρά λογική προοπτική, φαίνεται εκπληκτικό το γεγονός ότι τόσοι πολλοί άνθρωποι αποφεύγουν να μάθουν κάποιες δυνητικά χρήσιμες πληροφορίες. Η γνώση του χρονικού σημείου του θανάτου για τον καθένα θα μπορούσε, για παράδειγμα, να τον βοηθήσει να εξοικονομήσει χρήματα για τα γηρατειά του ενώ αν μάθει κανείς ότι μια άπειρη ύπαρξη βρίσκεται πέρα από το θάνατο, θα μπορούσε να διαμορφώσει τον τρόπο προσέγγισης αυτής της ζωής. Φαίνεται όμως ότι πολλοί από εμάς προτιμούμε την άγνοια, που προκαλείται από το φόβο ότι θα μπορούσαμε να μετανιώσουμε, ανακαλύπτοντας κάτι που θα ήταν καλύτερα να παραμείνει άγνωστο.
Πηγή: British Psychological Society
Έρευνα: APA Psych NET
Aπόδοση: Νικόλας Παύλου, Ψυχολόγος
