Αν θέλετε να αποφύγετε να σας θεωρήσουν ηλίθιους, θα πρέπει πάνω από όλα να μην αναλαμβάνετε ριψοκίνδυνα καθήκοντα για τα οποία δεν έχετε τις κατάλληλες γνώσεις ή δεξιότητες.
Αυτό φανερώνει μία νέα έρευνα που δημοσιεύεται στο περιοδικό “Intelligence”, η οποία είναι η πρώτη που διερευνά συστηματικά τα είδη των συμπεριφορών που οι άνθρωποι θεωρούν ότι είναι ηλίθια ή χαζά.
Ο Balazs Aczel και οι συνεργάτες του, συνέλεξαν ειδήσεις από ξένες διαδικτυακές ιστοσελίδες (όπως οι New York Times, το BBC και το κουτσομπολίστικο ΤΜΖ.com) που περιείχαν γεγονότα ηλίθιας συμπεριφοράς. Ζήτησαν επίσης από 26 φοιτητές να κρατήσουν για πέντε ημέρες ένα ημερολόγιο από γεγονότα που βίωσαν, στα οποία εμπλέκονταν άτομα που ενεργούσαν ηλίθια. Στο τέλος, οι ερευνητές κατέληξαν σε 180 ιστορίες, σε ένα μικρό αριθμό εκ των οποίων παρενέβησαν σκοπίμως για να αλλάξουν τις συνέπειες των ηλίθιων πράξεων και το επίπεδο ευθύνης του δράστη.
Οι ιστορίες συμπυκνώθηκαν σε σύντομες (μήκους περίπου δύο προτάσεων) περιγραφές των γεγονότων και παρουσιάστηκαν σε 154 προπτυχιακούς φοιτητές στην Ουγγαρία. Οι φοιτητές βαθμολόγησαν το επίπεδο της ανοησίας και επίσης βαθμολόγησαν πόσο τριάντα δυνητικοί ψυχολογικοί παράγοντες (συμπεριλαμβανομένων στοιχείων όπως η υπερβολική αυτοπεποίθηση και η κόπωση) απετέλεσαν αιτιακούς παράγοντες για την εκτέλεση της ηλίθιας πράξης.
Αφού ανέλυσαν τις βαθμολογίες και τις επεξηγήσεις των φοιτητών για τις ιστορίες, οι ερευνητές κατέληξαν σε τρεις βασικές κατηγορίες από τις οποίες οι άνθρωποι θεωρούν ότι απορρέει η ηλιθιότητα:
- «Σίγουρη άγνοια», σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι συμμετέχουν σε ριψοκίνδυνα καθήκοντα για τα οποία δεν διαθέτουν τις προαπαιτούμενες ικανότητες ή γνώσεις. Τέτοιες πράξεις συγκέντρωσαν τις υψηλότερες βαθμολογίες ανοησίας και περιείχαν ιστορίες όπως μία στην οποία οι διαρρήκτες νόμιζαν ότι έκλεβαν κινητά τηλέφωνα ενώ στην πραγματικότητα έκλεβαν συσκευές εντοπισμού GPS, κάνοντας εύκολη τη σύλληψή τους από την αστυνομία.
- «Έλλειψη ελέγχου», που προκύπτει από την ψυχαναγκαστική ή εθιστική συμπεριφορά. Για παράδειγμα, ένα άτομο ακύρωσε τη συνάντηση του με τον φίλο του, επειδή δεν μπορούσε να σταματήσει να παίζει ένα video game. Αυτή η κατηγορία ήταν ενδιάμεση στην ιεραρχία της βλακείας.
- «Αφηρημάδα – Έλλειψη πρακτικότητας», η οποία αναφέρεται σε περιπτώσεις όταν οι άνθρωποι αποτυγχάνουν σε ένα πρακτικό καθήκον, είτε από διάσπαση της προσοχής ή λόγω έλλειψης πρακτικών δεξιοτήτων. Αυτή η κατηγορία εμπεριείχε ιστορίες όπως κάποιον που φούσκωνε τα ελαστικά του αυτοκινήτου του πάρα πολύ. Όσον αφορά τις αξιολογήσεις ανοησίας, οι συμμετέχοντες ήταν πιο επιεικείς απέναντι σε αυτά τα είδη των πράξεων.
Όπως ήταν αναμενόμενο, σε κάθε περίπτωση, οι συμμετέχοντες που αξιολόγησαν τις πράξεις ως πιο ηλίθιες, ήταν όταν οι συνέπειες ήταν πιο σοβαρές και ο δράστης κατείχε θέση μεγαλύτερης ευθύνης. Αυτό το τελευταίο σημείο «φανερώνει μια εξήγηση ως προς το γιατί οι εμπειρογνώμονες και οι άνθρωποι σε ηγετικές θέσεις, δέχονται περισσότερη επίκριση και περιφρόνηση», σύμφωνα με τους ερευνητές.
Ο Aczel και η ομάδα του εικάζουν ότι οι άνθρωποι ασχολούνται γενικότερα με ηλίθιες πράξεις, είτε διαπράττονται από τους ίδιους ή από άλλους, καθώς νιώθουν πως οι ίδιοι ικανοποιούνται μέσα από αυτή την πράξη. Προσπαθώντας να αποφύγουμε να μας κολλήσουν την ετικέτα του «ηλίθιου», κινούμαστε προς την αποφυγή ενεργειών, όπως η υπερβολική αυτοπεποίθηση ή η απροσεξία, οι οποίες είναι πιθανό να μας οδηγήσουν σε κακοτυχία ή σε απώλεια της κοινωνικής μας θέσης.
Η έρευνα αυτή έχει κάποιους προφανείς περιορισμούς, κυρίως επειδή επικαλείται τις αποφάσεις μιας ομάδας φοιτητών στην Ουγγαρία. Μένει να δούμε αν τα αποτελέσματα θα γενικευθούν.
Παρά όλα αυτά, με τόση δημοσιευμένη έρευνα και συζήτηση σχετικά με το τί μετράει ως ευφυής συμπεριφορά, η μελέτη αυτή προσφέρει μια αναζωογονητική αλλαγή κατεύθυνσης.
Όπως το έθεσαν και οι ερευνητές, «η μελέτη της ευφυούς συμπεριφοράς μπορεί να επωφεληθεί από την κατανόηση της άλλης πλευράς, δηλαδή της ηλίθιας συμπεριφοράς, η οποία με τη σειρά της μπορεί να είναι εγγενώς συνδεδεμένη με την αντίληψή μας για τις ηλίθιες πράξεις».
Πηγή: bps.org.uk
