Συχνά οι αποφάσεις μας βασίζονται σε λάθος συμπεράσματα που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε. Τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό;
Ένα επιχείρημα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια σειρά από δηλώσεις (υποθέσεις) που μας επιτρέπουν να εξαγάγουμε ένα συμπέρασμα (ή ισχυρισμό). Το πρόβλημα δημιουργείται όταν το επιχείρημα είναι εσφαλμένο.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα πότε συμβαίνει αυτό, χρειάζεται να ορίσουμε τους δύο βασικούς τύπους επιχειρημάτων: τα παραγωγικά και τα επαγωγικά.
Παραγωγικός συλλογισμός
Στον παραγωγικό συλλογισμό, το αποτέλεσμα που προκύπτει από τις υποθέσεις στο συμπέρασμα είναι ακλόνητο. Δηλαδή, αν οι υποθέσεις είναι αληθείς, μπορούμε λογικά να συμπεράνουμε ότι ο ίδιος ο ισχυρισμός πρέπει να είναι αληθής. Τέτοια επιχειρήματα θεωρούνται λογικά έγκυρα. Σκεφτείτε τα εξής:
- Όλα τα υγιή δέντρα έχουν φύλλα το καλοκαίρι.
- Η βελανιδιά είναι ένα είδος δέντρου.
- Επομένως, μια υγιής βελανιδιά έχει φύλλα το καλοκαίρι.
Αν όλα τα υγιή δέντρα έχουν φύλλα το καλοκαίρι και αν η βελανιδιά είναι ένα είδος δέντρου, τότε μια υγιής βελανιδιά πρέπει να έχει φύλλα το καλοκαίρι. Συνεπώς, το ίδιο το επιχείρημα είναι έγκυρο, ανεξάρτητα από την πραγματική αλήθεια των υποθέσεων.
Τώρα, εξετάστε ένα εναλλακτικό επιχείρημα:
- Η βελανιδιά είναι ένα είδος δέντρου.
- Μια υγιής βελανιδιά έχει φύλλα το καλοκαίρι.
- Επομένως, όλα τα υγιή δέντρα έχουν φύλλα το καλοκαίρι.
Αν η βελανιδιά είναι ένα είδος δέντρου και αν μια υγιής βελανιδιά έχει φύλλα, αυτό δεν οδηγεί λογικά στο συμπέρασμα ότι όλα τα υγιή δέντρα έχουν φύλλα το καλοκαίρι. Επομένως, το επιχείρημα αυτό δεν έχει ισχύ.
Η εγκυρότητα του επιχειρήματος είναι απλώς ο προσδιορισμός του κατά πόσον το συμπέρασμα προκύπτει λογικά από τις προϋποθέσεις, εάν είναι αληθείς. Οι υποθέσεις, όμως, δεν είναι πάντα αληθινές. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ανεξάρτητα από το πόσο έγκυρος είναι ο παραγωγικός συλλογισμός, το επιχείρημα θα λέγαμε ότι είναι αβάσιμο.
Διαβάστε σχετικά: Γίνε άνθρωπος που παίρνει γενναίες αποφάσεις σε δύσκολες στιγμές
Επαγωγικός Συλλογισμός
Ο επαγωγικός συλλογισμός δεν επικεντρώνεται σε μια αεροστεγή διαδρομή από τις προκείμενες στο συμπέρασμα. Αντίθετα, ένα επαγωγικό επιχείρημα παίρνει μία ή περισσότερες δηλώσεις και τις χρησιμοποιεί για να προσδιορίσει ένα πιθανό συμπέρασμα. Αντί να αξιολογείται με βάση την εγκυρότητα και την ορθότητα, ένα επαγωγικό επιχείρημα αξιολογείται με βάση την ισχύ του (αν οι προϋποθέσεις θεωρούνται αληθείς, τότε πόσο πιθανό είναι το συμπέρασμα;) και την πειστικότητα (ένα ισχυρό επιχείρημα που διαθέτει αληθείς υποθέσεις).
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να διατυπωθούν επαγωγικά επιχειρήματα, οι οποίοι γενικά ποικίλλουν ανάλογα με τους τύπους των αποδεικτικών στοιχείων που παρουσιάζονται στις προκείμενες (π.χ. ανέκδοτα, στατιστικά στοιχεία) και τον τύπο του ισχυρισμού που υποστηρίζεται (π.χ. γενίκευση έναντι πρόβλεψης έναντι αιτιότητας), και η ισχύς των επαγωγικών επιχειρημάτων ποικίλλει ανάλογα με το πόσο πιθανό είναι το συμπέρασμα να ακολουθεί τις προκείμενες.
Πού κάνουμε λάθη
Παρόλο που όλοι σκεφτόμαστε, συχνά δεν δίνουμε προσοχή στη δύναμη της συλλογιστικής μας ή στην ποιότητα των στοιχείων που τη διέπουν. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους αυτό τείνει να επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων, αλλά ας δώσουμε έμφαση στους εξής τέσσερις:
1. Έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι επιχειρηματολογούμε παραγωγικά, ενώ στην πραγματικότητα επιχειρηματολογούμε επαγωγικά. Όπως αποδεικνύεται, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το επιχείρημά τους είναι ακλόνητο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα λανθασμένο επίπεδο αυτοπεποίθησης, το οποίο μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες αργότερα.
2. Αποτυγχάνουμε να προσδιορίσουμε ένα πρότυπο «πιθανότητας». Ακόμη και αν αναγνωρίζουμε ότι επιχειρηματολογούμε επαγωγικά, ο τρόπος που επιλέγουμε να ενεργήσουμε με βάση ένα επαγωγικό επιχείρημα μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με το πόσο πιθανό είναι το συμπέρασμα. Εάν, για παράδειγμα, καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι μια συγκεκριμένη επενδυτική επιλογή είναι πιθανό να αποδώσει, η δράση σας μπορεί να είναι διαφορετική εάν καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι το αποτέλεσμα αυτό είναι 85% πιθανό σε αντίθεση με 60% πιθανό, ειδικά εάν η επένδυση απαιτεί αυτό που θεωρείτε ότι είναι ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Δεδομένου ότι κάθε πιθανό συμπέρασμα έχει επίσης τουλάχιστον ένα λιγότερο πιθανό (αλλά δυνατό) συμπέρασμα, υπάρχει κάποιος εγγενής κίνδυνος όταν ενεργούμε με βάση το συμπέρασμά μας (μερικές φορές, ένα πολύ πιθανό αποτέλεσμα δεν είναι ακόμα αρκετά πιθανό).
3. Διαπράττουμε λογικές πλάνες. Οι λογικές πλάνες είναι λάθη στη λογική και συχνά συζητιούνται περισσότερο στο πλαίσιο των παραγωγικών επιχειρημάτων παρά των επαγωγικών (αν και κάθε είδος επιχειρήματος μπορεί να είναι εσφαλμένο). Η λανθασμένη επιχειρηματολογία καθιστά ένα παραγωγικό επιχείρημα άκυρο (και συνεπώς αβάσιμο), αλλά αποδυναμώνει επίσης τα επαγωγικά επιχειρήματα, ενδεχομένως μέχρι του σημείου να θεωρηθούν μοιραία ελαττωματικά.
4. Αποτυγχάνουμε να εξετάσουμε την αξιοπιστία των αποδεικτικών στοιχείων στα οποία βασίζονται οι υποθέσεις. Είναι πολύ εύκολο να αναζητήσουμε στοιχεία που να υποστηρίζουν τις παραδοχές που χρησιμοποιούμε για να προβούμε σε ένα επιχείρημα (αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της προκατάληψης επιβεβαίωσης). Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα οδηγήσει σε ένα επιχείρημα που μπορεί εύκολα να καταρριφθεί (ή να είναι μοιραία ελαττωματικό), οπότε μπορεί να είναι αρκετά χρήσιμο να προσαρμόσουμε την εμπιστοσύνη που έχουμε στο συμπέρασμά μας, ώστε να είναι συνεπές με τα υπάρχοντα στοιχεία.
Δεν υπάρχουν μαγικές φόρμουλες για το πώς να αποφύγετε αυτές τις παγίδες. Όλες οι καταστάσεις είναι διαφορετικές, και οι συνέπειες της στήριξης σε εσφαλμένη επιχειρηματολογία ποικίλλουν. Το να μάθουμε να κατανοούμε καλύτερα τις δικές μας διαδικασίες σκέψης και τον τρόπο με τον οποίο διατυπώνουμε σιωπηρά και ρητά επιχειρήματα (αυτό που είναι γνωστό ως μεταγνώση) μπορεί να είναι ο καλύτερος τρόπος για να βελτιώσουμε τη λήψη αποφάσεων.
Απόδοση: Σοφία Πολυχρονάκη, φοιτήτρια Ψυχολογίας
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
