Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ένα άτομο χωρίς να γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. Ωστόσο, ακόμα και να γνωρίζουμε αυτά τα χαρακτηριστικά, αυτό δεν είναι αρκετό. Οι ψυχολόγοι προσωπικότητας πρέπει πρώτα και κύρια να αναζητούν να γνωρίσουν τον άνθρωπο. McAdams, 1996
Στην αρχαιότητα, ο Ιπποκράτης από την Κω, Έλληνας γιατρός που έζησε τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ., και ο Γαληνός από την Πέργαμο, Έλληνας γιατρός και φιλόσοφος που έζησε τον 2ο αιώνα μ.Χ., διαχώρισαν τους ανθρώπους σε διαφορετικούς τύπους. Αυτοί οι τύποι βασίζονταν, σύμφωνα με εκείνους, στα επίπεδα των τεσσάρων ζωτικών σωματικών υγρών που είναι απαραίτητα για τη διατροφή, την ανάπτυξη και το μεταβολισμό, κυρίως αναφορικά με την πεπτική διαδικασία. Αυτοί οι γιατροί πίστευαν ότι τα υπερβολικά επίπεδα οποιουδήποτε τύπου υγρού είχαν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ελαττωμάτων ή δυνατών σημείων ενός ανθρώπου.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1900, ο Ελβετός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Carl Jung εξέφρασε μεγάλο ενδιαφέρον για το γεγονός ότι ενώ αυτός και οι συνάδελφοί του Alfred Adler και Sigmund Freud εξέτασαν το ίδιο κλινικό και επιστημονικό υλικό, κατέληξαν σε πολύ διαφορετικά συμπεράσματα για τα οποία έγραψε στο βιβλίο του, Ψυχολογικοί Τύποι. Προσπάθησε να συνδυάσει τις θεωρίες του Freud και του Adler και ανέπτυξε το δικό του μοντέλο σύμφωνα με το οποίο ένα άτομο χαρακτηρίζεται αρχικά από την αξιολόγηση της προτίμησης ως προς τη γενικότερή του στάση (δηλαδή την εσωστρέφεια ή την εξωστρέφεια), κατόπιν από την προτίμηση δύο λειτουργιών αντίληψης (π.χ. αίσθηση ή διαίσθηση) και τέλος, από την προτίμηση ως προς δύο λειτουργίες κρίσης (δηλαδή σκέψης έναντι συναισθήματος).
Περίπου 100 χρόνια έχουν περάσει από τότε που ο Carl Jung φίλτραρε την σκέψη των αρχαίων δημιουργώντας μία πιο βαθιά και ενδοσκοπική διαφοροποίηση ενός (πιο) σύγχρονου ψυχολογικού μοντέλου, ωστόσο οι τυπολογίες του Jung δεν έχουν αποδειχθεί ποτέ εμπειρικά. Βασίστηκε στις θεωρίες του μέσω της παρατήρησης και των ιστοριών, επικρίνοντας την ακαδημαϊκή επιστήμη.
Ο Jung έγραψε: Όποιος θέλει να γνωρίσει την ανθρώπινη ψυχή θα μάθει ελάχιστα από την πειραματική ψυχολογία. Θα ήταν προτιμότερο να εγκαταλείψει την «ακριβή» επιστήμη, να πετάξει την ακαδημαϊκή του τήβεννο, να αποχαιρετήσει τη μελέτη του και να περιπλανηθεί με ανθρώπινη καρδιά στον κόσμο. (Jung, 1916)
Διχοτομίες χαρακτηριστικών και ο πολυεπίπεδος εαυτός
Η Isabel Briggs Myers, ερευνήτρια και ειδική στη θεωρία του Jung, πρόσθεσε μια τέταρτη διχοτομία στο μοντέλο του Jung (επίκριση – αντίληψη) στον πολύ γνωστό δείκτη Myers-Briggs Type Indicator. Οι διχοτομίες είναι διαχωρισμοί που αντιπροσωπεύουν τα αντίθετα, που τείνουν να μας οδηγήσουν στην ταυτοποίηση του εαυτού μας με οποιοδήποτε χαρακτηριστικό. Οι πιο δημοφιλείς τυπολογίες προσωπικότητας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις διχοτομίες των χαρακτηριστικών σε κάποιο επίπεδο, ωστόσο υπάρχει ένα μονοδιάστατο πλαίσιο σε τέτοιες κατατμήσεις. Ο ίδιος ο Jung δήλωσε κάποτε ότι όλοι όσοι είναι μόνο εσωστρεφείς ή εξωστρεφείς θα έπρεπε να εισαχθούν σε ψυχιατρική κλινική.
Ο ψυχολόγος προσωπικότητας Dan P. McAdams επικρίνει κάθε προσέγγιση για την κατανόηση των ατόμων χρησιμοποιώντας μόνο απλουστευτικούς όρους και ιδιαίτερα αναφορικά με τον χαρακτηρισμό ενός ανθρώπου καθαρά από την άποψη των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι συχνά έρχονται σε αντίθεση με τις κατηγορίες των τύπων που τους τοποθετούν τα μοντέλα. Ο McAdams (1995) έγραψε: Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ένα άτομο χωρίς να γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. Ωστόσο, ακόμα και να γνωρίζουμε αυτά τα χαρακτηριστικά, αυτό δεν είναι αρκετό. Υποστήριξε ότι οι ψυχολόγοι προσωπικότητας πρέπει πρώτα και κύρια να αναζητούν να γνωρίσουν τον άνθρωπο. (McAdams, 1996).
Με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με τον McAdams, θα μπορούσαμε καλύτερα να περάσουμε μέσα από τρία επίπεδα αξιολόγησης, ξεκινώντας με μια αξιολόγηση των γενικών χαρακτηριστικών προσωπικότητας, την οποία ονομάζει «πρώτο επίπεδο» της αξιολόγησης της προσωπικότητας, το πρώτο επίπεδο γνώσης ενός ατόμου. Οι σύγχρονοι ψυχολόγοι προσωπικότητας χρησιμοποιούν εμπειρικά δοκιμασμένα εργαλεία αξιολόγησης χαρακτηριστικών γνωρισμάτων, όπως το Big Five Inventory, το οποίο αξιολογεί την εξωστρέφεια, την ευαισθησία, την ευσυνειδησία, την αρνητική συναισθηματικότητα (συχνά αποκαλούμενη ως νευρωτισμός) και την ευρύτητα πνεύματος (ή διαφορετικά το να είναι κάποιος δεκτικός σε νέες εμπειρίες).
Μετά το επίπεδο των αρχικών χαρακτηριστικών, λέει ο McAdams, ένας «οξυδερκής αξιολογητής» μετακινείται στο «δεύτερο επίπεδο», προκειμένου να γνωρίσει τις προσωπικές ανησυχίες:
Οι προσωπικές ανησυχίες μιλάνε για αυτά που θέλουν οι άνθρωποι, συχνά σε συγκεκριμένες περιόδους της ζωής τους ή μέσα σε συγκεκριμένους τομείς δράσης και ποιες μέθοδοι ζωής χρησιμοποιούν (στρατηγικές, σχέδια, άμυνες κλπ.) για να πάρουν αυτό που θέλουν ή για να αποφύγουν αυτά που δεν θέλουν με την πάροδο του χρόνου, σε συγκεκριμένους χώρους, και / ή σε σχέση με συγκεκριμένους ρόλους που υιοθετούν. (McAdams, 1996).
Στο «τρίτο επίπεδο», αποκτούμε μια εικόνα για τον τρόπο που κάθε άτομο ενώνει το νόημα με το σκοπό της ζωής του, τη δική του αντίληψη αυτοπροσδιορισμού που προκύπτει κυρίως μέσα από τις ιστορίες που μοιράζεται για τον εαυτό του. Ο McAdams (1996) εξήγησε ότι οι σύγχρονοι άνδρες και οι γυναίκες κατασκευάζουν… κάποιες φορές λιγότερο και κάποιες φορές περισσότερο συνεκτικές, αναμενόμενες και αναζωογονητικές ιστορίες που ενσωματώνουν το άτομο στην κοινωνία με παραγωγικό τρόπο και παρέχουν μια αυτο-εξιστόρηση γεμάτη νόημα.
Τα μοντέλα είναι λάθος αλλά δυνητικά χρήσιμα
Η εμπορευματοποίηση της ψυχολογίας αναπόφευκτα περιορίζει και επομένως διαφθείρει. Ως εκ τούτου, ως μέλη μιας εμπορικής κοινωνίας, διατρέχουμε τον κίνδυνο να δημιουργήσουμε καρικατούρες του εαυτού μας. Ωστόσο, η αξιολόγηση της προσωπικότητας μπορεί να αποτελέσει έναν χρήσιμο δείκτη συμπεριφοράς. Τουλάχιστον, μπορεί να βοηθήσει στην ομαλοποίηση των ανησυχιών για το γιατί συχνά αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε με συγκεκριμένους τρόπους.
Ο σπουδαίος Βρετανός ιστορικός και στατιστικολόγος George Box, υποστήριξε πως: Όλα τα μοντέλα είναι λάθος, μερικά όμως είναι χρήσιμα. Τα τυπολογικά μοντέλα μας βοηθούν να κατανοήσουμε το συνεχές της προσωπικότητας. Απλά πρέπει να είμαστε προσεκτική ως προς την ακρίβεια τους, και να μην καταλήξουν να έχουν «ωροσκοπική σημασία». Πολλά δημοφιλή τεστ προσωπικότητας ανήκουν πράγματι στις ψευδοεπιστήμες, αλλά πρέπει να προσέξουμε να μην συγχέουμε αυτό το γεγονός με την ψευδή ιδέα ότι η προσωπικότητα είναι μύθος. Δεν είναι. Είναι γεγονός πως τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι πραγματικά. Δεν είναι σταθερά, αλλά είναι σχετικά σταθερά, εύκολα παρατηρήσιμα και ασκούν σημαντική επιρροή.
Το μυστικό για να γνωρίσεις ένα άτομο
Εν τέλει, το θέμα είναι ότι τα μοντέλα έχουν τους περιορισμούς τους. Σχεδόν σίγουρα, ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσεις όλα τα «στρώματα» και την μοναδικότητα κάθε προσωπικότητας είναι μέσω της φιλίας.
Ο ψυχολόγος και ερευνητής Mihaly Csikszentmihalyi (1990) πρότεινε: Είναι μέσα από την παρέα των φίλων που μπορούμε να βιώσουμε με τον καλύτερο τρόπο την ελευθερία του εαυτού μας και να μάθουμε ποιοι είμαστε πραγματικά. Η φιλία φέρνει στην επιφάνεια διαφορετικές πτυχές του εαυτού μας.
Ο CS Lewis (1960), συγγραφέας του The Chronicles of Narnia, έγραψε για το πώς η φιλία ζωντανεύει τις ιδιαίτερες πτυχές του ποιοι είμαστε: Κάθε ένας από τους φίλους μου έχει κάτι που μόνο ένας άλλος φίλος μπορεί να φέρει ολοκληρωτικά στην επιφάνεια. Μόνος μου, δεν είμαι αρκετός για να καλέσω ολόκληρο τον άνθρωπο σε δραστηριότητα – θέλω και άλλα φώτα εκτός από το δικό μου για να δείξω όλες του τις πλευρές.
Πηγή: psychologytoday.com
Απόδοση: Άννα Μπαρδακά
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
