Γιορτές με τοξικούς συγγενείς - βασικές οδηγίες αν είστε σε ανάκαμψη

Οι γιορτές είναι συνήθως η αφορμή να συγκεντρωθεί η οικογένεια ή ο ευρύτερος οικογενειακός κύκλος μετά από πολύ καιρό. Κάποια από τα οικογενειακά τραπέζια αποτελούν παράδοση, και ακόμα και αν κάποιο μέλος της οικογένειας προτιμά να βρίσκεται κάπου άλλου, συνήθως ακολουθεί το έθιμο και παρευρίσκεται ούτως η άλλως.

Παρόλο που η οικογένεια αποτελεί συνήθως μια σίγουρη βάση για τους περισσότερους ανθρώπους, η οποία γεννά ασφαλή συναισθήματα, συμβαίνει πολλές φορές οι σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας ή του ευρύτερου συγγενικού περιβάλλοντος να είναι διαταραγμένες. Όταν μάλιστα το άτομο έχει δεχτεί καταπίεση, ή κάποιου είδους κακοποίηση και αναρρώνει με το να έχει απομακρυνθεί, ίσως η επανένωση με αφορμή τις γιορτές να προκαλέσει ανακίνηση κάποιων αρνητικών συμπεριφορών και συναισθημάτων.

Οι τοξικές συμπεριφορές στην οικογένεια

Για αρχή ας ξεκινήσουμε να ξεκαθαρίζουμε τι εννοούμε με τον όρο «τοξική συμπεριφορά». Με τον όρο «τοξικότητα» δεν εννοούμε ότι ολόκληρο το άτομο είναι τοξικό. Αντίθετα, η συμπεριφορά του είναι τοξική ή η σχέση με το άτομο είναι τοξική.

Πιο συγκεκριμένα, όπως λέει και η ίδια η λέξη, μιλάμε για επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, οι οποίες δημιουργούν δυσφορία ή/και αρνητικά συναισθήματα σε αυτόν που τα βιώνει, καθώς τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται από συμπεριφορές όπως για παράδειγμα το να είναι διαρκώς επικριτικοί ή να δημιουργούν συχνά δράματα στη ζωή τους ή να περιβάλλονται από αυτά.

Συχνά το άτομο που είναι τοξικό είναι και το ίδιο βαθιά τραυματισμένο και για οποιονδήποτε λόγο δεν είναι ακόμα σε θέση να αναλάβει την ευθύνη για τον τραυματισμό, τα συναισθήματά του, τις ανάγκες του και τα επακόλουθα προβλήματα στη ζωή του. Τα άτομα αυτά δρουν με αυτόν τον τρόπο προσπαθώντας να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους, αν και με εξαιρετικά ανθυγιεινό τρόπο.

Διαβάστε σχετικά: Τοξικοί άνθρωποι

Με ποιον τρόπο όμως εκφράζεται η τοξικότητα μέσα στην οικογένεια;

Η κάθε οικογένεια έχει τους δικούς της κανόνες, και αποτελεί ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί με συνοχή και συνέπεια. Σύμφωνα με τη συστημική θεωρία, το οικογενειακό σύστημα για να διατηρήσει την ομοιόσταση του είναι άκαμπτο. Το χαρακτηριστικό αυτό επιτρέπει την σταθερότητα του συστήματος και την ομαλή λειτουργία του, αλλά έχει και την αρνητική του πλευρά.

Σύμφωνα με αυτή την οπτική λοιπόν, η οικογένεια που έχει υιοθετήσει κάποιες δυσλειτουργικές συμπεριφορές δυσκολεύεται να τις αναγνωρίσει, ποσό μάλλον να τις αλλάξει και πολλές φορές χρειάζεται η βοήθεια ενός ειδικού για να υπάρξουν αλλαγές στις παγιωμένες τακτικές της.

Ο συνήθης τρόπος που εκφράζονται αυτές οι τακτικές είναι μέσω των σιωπηρών κανόνων, ή της μομφής, τακτικές μέσω των οποίων τα μέλη ακολουθούν μια σιωπηρή συναίνεση η οποία διαιωνίζει την τοξική συμπεριφορά ενός ή παραπάνω μελών της οικογένειας. Πιο συγκεκριμένα μπορεί να εκφραστεί μέσω των εξής μηνυμάτων:

1. «Δεν μιλάμε για αυτό»: είτε πρόκειται για κάτι σοβαρό που έχει συμβεί, είτε για κάτι ντροπιαστικό ή ακόμη και αστείο, μας «απαγορεύεται» να το αναφέρουμε και να το συζητάμε. Με αυτόν τον τρόπο τα συναισθήματα μας και η ανάγκη μας μα εκφραστούμε περιορίζεται, με αποτέλεσμα να «πλανάται» μια δυσάρεστη αίσθηση απαγόρευσης.

2. Επειδή είναι γιορτές δεν μπορούμε να νιώθουμε αρνητικά συναισθήματα: οι γιορτές είναι ημέρες χαράς και επανένωσης και μια αφορμή για ξεκούραση. Παρόλα αυτά, τα συναισθήματα είτε είναι αρνητικά είτε θετικά αναδύονται, και θα πρέπει να γίνονται αποδεκτά από το οικογενειακό μας περιβάλλον καθώς αυτό συμβάλλει στη συναισθηματική μας ρύθμιση ήδη από την παιδική ηλικία. Επιπλέον, υπάρχουν συναισθήματα που δεν ανήκουν στους πόλους θετικό-αρνητικό, όπως για παράδειγμα η νοσταλγία, η οποία μάλιστα είναι χαρακτηριστική τις ημέρες των εορτών.

3. Αγνοούμε αντί να πάρουμε την ευθύνη: η σιωπηρή συναίνεση όπως είπαμε και παραπάνω, εντείνει το φαινόμενο της τοξικότητας. Το να αγνοούμε κάποιον ενώ βλέπουμε ξεκάθαρα την τοξική συμπεριφορά του ενισχύει την κατάσταση. Εάν για παράδειγμα ένας συγγενής φέρεται με αγένεια η προσβλητικά σε εμάς η σε κάποιον στο τραπέζι, αντί να τον αγνοήσουμε καλό θα ήταν να αναφερθούμε στο τι παρατηρήσαμε, σπάζοντας έτσι τον κύκλο της σιωπής.

4. «Τα πράγματα θα πρέπει να γίνουν με αυτόν τον τρόπο»: οι οικογενειακές παραδόσεις είναι θαυμάσιες, και έχουν σκοπό να εξυπηρετούν την αίσθηση συνοχής της οικογένειας καθώς και το αίσθημα του ανήκειν. Παρόλα αυτά, όταν μετατρέπονται σε άκαμπτους κανόνες οι οποίοι μας κάνουν να αισθανόμαστε δυσάρεστα ή ακόμα χειρότερα καταπιεσμένοι τότε έχουν χάσει το σκοπό τους και θα πρέπει να επανεξεταστούν. Εάν για παράδειγμα το δείπνο την παραμονή των Χριστουγέννων ξεκινάει αυστηρά σε κάποια συγκεκριμένη ώρα, στην οποία εσείς για να παρευρεθείτε θα πρέπει να οδηγήσετε επικίνδυνα, τότε ίσως να μην είναι και τόσο σημαντικό να φτάσετε στην ώρα σας.

Ενδείξεις ότι βιώνετε τοξικότητα

Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις, οι οποίες ακόμη και εάν δεν γνωρίζετε την έννοια της τοξικής συμπεριφοράς μπορούν να σας βοηθήσουν να αναγνωρίσετε ότι τη βιώνετε. Μια γενική δυσφορία είναι πάντοτε μια καλή ένδειξη του ότι κάτι δεν πάει καλά, η οποία μάλλον προσπαθεί να σας πει κάτι. Κάποιες επιπλέον ενδείξεις θα μπορούσαν να είναι οι εξής:

Είστε συναισθηματικά επηρεασμένοι από το δράμα τους: οι άνθρωποι με τοξική συμπεριφορά δημιουργούν συνήθως αρνητικές καταστάσεις οι οποίες τείνουν να μας επηρεάζουν

το συναίσθημα τους αρχίζει να μεταφέρεται μέσω του μηχανισμού της μεταβίβασης και βιώνετε και εσείς τα αρνητικά τους συναισθήματα

Είστε φοβισμένοι να είστε γύρω τους ή ακόμα και στη σκέψη μιας συνάντησης

Είστε εξαντλημένοι ή αισθάνεστε θυμωμένοι ενώ είστε μαζί τους ή μετά από την αλληλεπίδρασή σας

Αισθάνεστε άσχημα ή ντροπή για τον εαυτό σας

Είστε κολλημένοι σε έναν κύκλο προσπαθώντας να λύσετε τα προβλήματα τους, ή να τους φροντίσετε

Όταν δεν σέβονται τη λέξη “Όχι” ως επιλογή

Όταν είστε μαζί τους, αισθάνεστε προσεκτικοί και ευερέθιστοι

Αγνοείτε τις δικές σας αξίες και ανάγκες έστω και για όσο κρατήσει η συνάντηση σας

Νιώθετε σφιγμένοι, σαν να προσπαθείτε να ελέγξετε την κατάσταση υπερβολικά.

Μερικές στρατηγικές επιβίωσης: είτε βρίσκεστε σε θεραπεία είτε απλά έχετε αποφασίσει να κρατήσετε τις αποστάσεις σας από το τοξικό περιβάλλον, ίσως αυτές τις μέρες που θα συναναστραφείτε με τους συγγενείς σας «αναδυθούν» κάποιες μνήμες ή αρνητικά συναισθήματα.

Διαβάστε σχετικά: Τα παιδιά ζουν σε ένα ψυχικά τοξικό περιβάλλον

Δεν είναι εύκολο, όση δουλειά και να έχει κάνει κάποιος με τον εαυτό του να έρθει αντιμέτωπος με παγιωμένες συμπεριφορές ετών, κάτι το οποίο μπορεί να μας ματαιώσει ή να μας κάνει να αισθανθούμε πως κάνουμε βήματα προς τα πίσω στη ζωή ή στη θεραπεία μας. Τα ισχυρά υγιή όρια είναι το μυστικό για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση, και παρόλο που μπορεί να μας είναι δύσκολο να δηλώσουμε τη δυσφορία μας, είναι ο μόνος τρόπος να προστατευτούμε από την τοξικότητα των συναισθημάτων μας. Πιο συγκεκριμένα να θυμάστε:

Είναι απολύτως φυσιολογικό να λέτε «όχι» χωρίς να ενδιαφέρεστε ποιος θα προσβληθεί.

Η αντίδραση στο όριο είναι ελάττωμα του άλλου, όχι δική σας.

Μην αφήνετε κανέναν να σας κάνει να αισθανθείτε ενοχή επειδή βάλατε ένα όριο ή είπατε όχι.

Όταν κάποιος πει κάτι προσβλητικό μπορείτε να αναφερθείτε στο πως σας έκανε να αισθανθείτε η συμπεριφορά του, και όχι το αν ήταν προσβλητικό, καθώς μπορεί να αρνηθεί την πράξη, το συναίσθημα σας παρόλα αυτά σας ανήκει, επομένως είναι μη διαπραγματεύσιμο.

Μπορείτε να μην απαντήσετε σε οποιαδήποτε προσβλητική ή παρεμβατική ερώτηση. Μπορείτε απλά να πείτε «φαίνεται ότι ενδιαφέρεσαι πολύ για μένα αλλά δεν νομίζω ότι θέλω να το συζητήσω».

Είναι οκ να φύγετε αν νιώσετε αφόρητα: σε περίπτωση που νιώσετε ότι η κατάσταση σας πάει όντως πίσω ή ξυπνάει επώδυνες μνήμες, μην σκεφτείτε ούτε στιγμή παραπάνω ποιος θα στεναχωρηθεί. Αυτός που προέχει είναι σε κάθε περίπτωση ο εαυτός σας και οφείλετε να τον προστατεύσετε.

Μην ξεχνάτε ότι οι ημέρες αυτές είναι για ξεκούραση και οι συνευρέσεις μέρος της ανάκαμψης. Το μεγαλύτερο δώρο που μπορείτε να κάνετε στον εαυτό σας είναι να τον αγαπήσετε και να τον φροντίσετε. Καλές γιορτές!

Βιβλιογραφία:

Bronfenbrenner U. Making Human Beings Human: Bioecological Perspectives on Hu- man Development. Thousand Oaks, CA: Sage Publications; 2005

DeVoe JE, Tillotson C, Wallace LS. Uninsured children and adolescents with insured parents. JAMA. 2008;300(16):1904–1913

Felitti VJ, Anda RF, Nordenberg D, et al. Relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults. The Ad- verse Childhood Experiences (ACE) Study. Am J Prev Med. 1998;14(4):245–258

Sameroff AJ, Chandler MJ. Reproductive risk and the continuum of caretaking cau- sality. In: Horowitz FD, Hetherington M, Scarr-Salapatek S, Siegel G, eds. Review of Child Development Research. Chicago, IL: University of Chicago; 1975:187–244