Η απώλεια ενός γονέα είναι πάντα πολύ δύσκολη, δημιουργεί άγχος και οδηγεί σε διάφορες αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Όμως, δεν αντιδρούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο απέναντι στο θάνατο.
Ο πατέρας μου πέθανε από καρκίνο 3 ημέρες μετά τα 51α γενέθλιά του. Ήμουν 14 ετών τότε. Ένιωθα ήδη πολύ άγχος πριν από τον θάνατό του, οπότε η απώλειά του δεν ήταν η αιτία δημιουργίας των ψυχολογικών προβλημάτων μου. Παρ’ όλα αυτά, ο θάνατός του, αύξησε τις ανησυχίες μου σε ένα διαφορετικό επίπεδο. Ως παιδί, ανησυχούσα μήπως καεί το σπίτι μας, ξεσπάσει πόλεμος ή κάποιος εισβάλει στο σπίτι μας.
Μετά το θάνατό του, προέκυψαν διάφορες μορφές άγχους που αφορούσαν αρχικά τη δική μου υγεία και στη συνέχεια την υγεία και την ασφάλεια των αγαπημένων μου προσώπων.
Για τους περισσότερους ανθρώπους, η απώλεια ενός γονέα – είτε σε νεαρή ηλικία είτε ως ενήλικες – είναι μια εμπειρία που μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
Πώς επηρεάζει ο θάνατος ενός γονέα την ψυχική υγεία;
Το πένθος είναι μια διαδικασία που αφορά τον καθένα προσωπικά, και όπως τα συναισθήματα μετά την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο, έτσι μπορεί να διαφέρουν και οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.
Ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζεται η ψυχική υγεία από την απώλεια μπορεί να εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως:
- την ηλικία του γονέα όταν αυτός απεβίωσε
- την αιτία θανάτου (παρατεταμένη ασθένεια, απροσδόκητος ή βίαιος θάνατος)
- την ηλικία του παιδιού κατά τον θάνατο του γονέα
- τη σχέση με τον γονέα
- προϋπάρχουσες ψυχικές παθήσεις
- την προηγούμενη έκθεση σε τραύμα, συμπεριλαμβανομένων άλλων απωλειών
- την έλλειψη οικογενειακής ή κοινωνικής υποστήριξης
- άλλους στρεσογόνους παράγοντες της ζωής πέραν του πένθους, όπως η απώλεια της εργασίας ή μιας σημαντικής σχέσης
Σύμφωνα με μια έρευνα του 2021, η απώλεια ενός γονέα από εξωτερικά αίτια – ιδίως αυτοκτονία, ακούσιες πτώσεις ή δηλητηρίαση – μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, αυξάνοντας τις πιθανότητες του παιδιού να αναπτύξει ψυχικές παθήσεις, όπως:
- καταθλιπτικές διαταραχές
- αγχώδεις διαταραχές
- διαταραχές χρήσης ουσιών
- αναπτυξιακές διαταραχές
- συμπεριφορικές και συναισθηματικές διαταραχές
- ψυχωτικές διαταραχές
- διπολική διαταραχή
- διαταραχές προσωπικότητας
Μάλιστα ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αναπτύξουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) ως αποτέλεσμα της απώλειας ενός γονέα – ειδικά αν η απώλεια του γονέα είναι τραυματική.
Εκ των υστέρων, θεωρώ ότι η απώλεια του πατέρα μου από καρκίνο όταν ήμουν μικρή απλώς επιδείνωσε το άγχος μου.
Διαβάστε σχετικά: Δεν είναι εύκολο να χωρέσεις τον θάνατο στη ζωή χωρίς να βρεις ένα νόημα – Για σένα που πενθείς
Ποιοι τύποι άγχους εκδηλώνονται συχνότερα μετά το θάνατο ενός γονέα;
Μερικοί από τους πιο συνηθισμένους τύπους άγχους μετά την απώλεια ενός γονέα είναι:
- το άγχος υγείας και η διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων
- το άγχος αποχωρισμού
- οι κρίσεις πανικού ή η διαταραχή πανικού
- το γενικευμένο άγχος
Ενώ πολλοί άνθρωποι παρουσιάζουν σημάδια των εν λόγω τύπων άγχους, τα συμπτώματα μπορεί να μην είναι πάντα αρκετά σοβαρά ώστε να οδηγήσουν σε κλινική διάγνωση.
Μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν επίσης εμμονές και ψυχαναγκασμούς ως αποτέλεσμα του άγχους τους, όπως το να υπεραναλύουν σκέψεις ή να ελέγχουν συνεχώς την ασφάλεια στις πόρτες και το μάτι της κουζίνας.
Το άγχος αποχωρισμού παρατηρείται συχνότερα στα παιδιά. Από την άλλη, οι ενήλικες είναι πιθανότερο να έχουν γενικευμένο άγχος και άγχος υγείας μετά το θάνατο του γονέα. Παρ’ όλα αυτά, το άγχος αποχωρισμού μπορεί να παρατηρηθεί και στους ενήλικες.
Το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί ακόμα και σε περιόδους αποχωρισμού από το παιδί σας λόγω της απώλειας του γονέα σας και το άγχος που σχετίζεται με τον ρόλο ως γονέα μπορεί επίσης να είναι συχνό σε άτομα που έχασαν κάποιον γονέα.
Μάλιστα, οι τύποι άγχους που βιώνει κανείς μπορεί να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου.
Μπορεί το άγχος που σχετίζεται με το πένθος να επηρεάσει διαφορετικά τους νέους απ’ ό,τι τους ενήλικες;
Κατά τις ηλικίες των 4-5 ετών, των 8 ετών και των 12 ετών – που αποτελούν αναπτυξιακά ορόσημα για τα παιδιά – μπορεί να παρατηρηθεί μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται την έννοια του θανάτου, και στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται το πένθος.
Ενώ το άγχος δείχνει διαφορετικό για τον καθένα, ενδέχεται σε συνδυασμό με τη θλίψη να εκδηλωθεί σε διάφορες ηλικιακές ομάδες με τους παρακάτω κοινούς τρόπους.
Παιδιά κάτω των 12 ετών
Για τα μικρότερα παιδιά, το άγχος μετά την απώλεια ενός γονέα συχνά προέρχεται από:
- τον αποχωρισμό από τον κηδεμόνα
- την αλλαγή στη ρουτίνα
- ανησυχίες μήπως χάσουν κι άλλους ανθρώπους
- ανησυχίες μήπως δουν άλλους να θρηνούν
Συχνά, αυτά τα άγχη δεν προέρχονται μόνο από την απώλεια αλλά και από την έλλειψη κατανόησης σχετικά για το τι πρέπει να περιμένουμε και τι πραγματικά συμβαίνει.
Η απώλεια ενός γονέα στην αρχή της ζωής μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία ενός ατόμου αργότερα. Για παράδειγμα, έρευνα του 2022 δείχνει ότι η απώλεια ενός γονέα σε νεαρή ηλικία μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης στην ενήλικη ζωή.
Ομοίως, μια μελέτη ανασκόπησης του 2021 δείχνει ότι η απώλεια ενός γονέα πριν από την ηλικία των 18 ετών μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες εμφάνισης αγχωδών, συναισθηματικών ή ψυχωτικών διαταραχών.
Εφηβεία και πρώιμη ενήλικη ζωή
Κατά την εφηβεία και την πρώιμη ενηλικίωση, τα παιδιά αποκτούν μεγαλύτερη αυτογνωσία. Η απώλεια ενός γονέα κατά τη διάρκεια αυτού του αναπτυξιακού σταδίου μπορεί να προκαλέσει την μεταβολή του άγχους σε υπαρξιακό άγχος. Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες μπορεί να ανησυχούν για τις αλλαγές στη ρουτίνα ή τις δραστηριότητες που κάποτε μοιράζονταν με τον γονέα που απεβίωσε.
Ο θάνατος ενός γονέα μπορεί επίσης να επιδεινώσει προσωρινά ήδη υπάρχουσες ψυχικές παθήσεις στους ενήλικες.
Αν υπήρχε λίγο άγχος πριν από την απώλεια, τώρα υπάρχει πολύ περισσότερο, αν είχατε [ήδη] ήπια κατάθλιψη, αυτή πιθανότατα να γίνει μέτρια ή σοβαρή κατά το οξύ πένθος.
Ύστερη ενήλικη ζωή
Οι άνθρωποι που χάνουν τον γονέα τους μετά την ηλικία των 60 ετών έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άγχος που να σχετίζεται με το πένθος.
Αν και η απώλεια εξακολουθεί να είναι πολύ δύσκολη, οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας τείνουν να είναι πιο δεκτικοί και να βρίσκουν παρηγοριά στο ότι ο γονιός τους έζησε μια μακρά, γεμάτη ζωή.
Παρομοίως, οι ενήλικες που φρόντιζαν τον άρρωστο γονέα τους αισθάνονται μερικές φορές ανακούφιση και γαλήνη.
Υποχωρεί ποτέ το άγχος που σχετίζεται με τον θάνατο;
Οι ψυχολόγοι συμφωνούν ότι το πένθος και το άγχος που σχετίζεται μ’ αυτό, δεν υποχωρούν ποτέ πραγματικά και μάλιστα μπορεί να φουντώσουν κατά τη διάρκεια σημαντικών γεγονότων.
Το άγχος έρχεται και παρέρχεται όπως τα κύματα στον ωκεανό. Ξαφνικά μεγάλα κύματα θλίψης μπορεί να εμφανιστούν σε σημαντικές ημερομηνίες όπως γενέθλια ή γιορτές. Το άγχος μπορεί να πυροδοτηθεί από μια ανάμνηση, μια μυρωδιά, έναν ήχο, μια γεύση ή άλλες αισθητηριακές εμπειρίες.
Παρ’ όλα αυτά, αυτά τα κύματα θλίψης και το άγχος που τα συνοδεύει τείνουν να μειώνονται σε αριθμό και ένταση με την πάροδο του χρόνου στις περισσότερες περιπτώσεις.
Για μένα, η ημέρα που μου προκάλεσε τεράστια θλίψη και άγχος για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν η παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Είχα εμμείνει πεισματικά στην πεποίθηση ότι ο πατέρας μου θα γινόταν καλά. Και παρόλο που ήταν βέβαιο ότι δεν είχε πολύ χρόνο ζωής ακόμα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς πριν πεθάνει, κατέληξα να φωνάζω στους γονείς μου επειδή ένιωθα ότι είχαν εγκαταλείψει κάθε ελπίδα. Πέθανε σε λιγότερο από ένα μήνα αργότερα. Πλέον, απολαμβάνω την παραμονή της Πρωτοχρονιάς με το δικό μου παιδί και είμαι και πάλι γεμάτη ελπίδα και αισιοδοξία.
Αντιμετώπιση του πένθους και του άγχους μετά την απώλεια ενός γονέα
Η αντιμετώπιση του πένθους και του άγχους που σχετίζεται μ’ αυτό μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά υπάρχουν τρόποι που θα σας βοηθήσουν να τα διαχειριστείτε.
Δώστε χρόνο στη θλίψη σας
Οι ψυχολόγοι συνιστούν να αφιερώνετε λίγο χρόνο κάθε εβδομάδα για να θρηνήσετε, καθώς αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να διαχειριστείτε τη θλίψη σας.
Μερικά πράγματα που μπορείτε να δοκιμάσετε είναι:
- να κοιτάζετε παλιές φωτογραφίες
- να συζητάτε για το αγαπημένο σας πρόσωπο
- να αναπολείτε τις στιγμές που ζήσατε μαζί
- να σκέφτεστε τι σας λείπει από εκείνον
- να γράφετε στο αγαπημένο σας πρόσωπο σαν να είναι εκεί
Το πένθος μπορεί επίσης να περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός τελετουργικού προς τιμήν του γονέα σας, όπως το άναμμα ενός κεριού ή μια προσευχή εάν είστε θρησκευόμενοι.
Να θυμάστε ότι ο καθένας πενθεί διαφορετικά και δεν υπάρχει «σωστός» ή «λάθος» τρόπος για να το κάνετε. Αφήνοντας πίσω σας την έννοια του “σωστού” θα ανακουφιστείτε από το άγχος σας. Δεν πειράζει αν δεν κλαίτε. Δεν πειράζει αν χαμογελάτε ή αν γελάτε. Δεν πειράζει αν κλαίτε κάθε μέρα. Δεν υπάρχουν κανόνες στο πένθος.
Δοκιμάστε τις ασκήσεις αναπνοής και το θεραπευτικό άγγιγμα
Οι ασκήσεις αναπνοής και η εφαρμογή του θεραπευτικού αγγίγματος μπορεί να σας βοηθήσουν να ξεπεράσετε τα δυσάρεστα συναισθήματα, το άγχος και τα έντονα κύματα θλίψης. Το θεραπευτικό άγγιγμα συνδυάζει την αναπνοή με το σωματικό άγγιγμα.
Ξεκινήστε με μία από τις δύο παρακάτω στάσεις:
- τοποθετήστε το ένα χέρι στο στομάχι σας και το άλλο στο στήθος σας
- σταυρώστε τα χέρια μπροστά σας και πιέστε σταθερά τους ώμους ή τα μπράτσα σας σαν να κάνετε μια σφιχτή αγκαλιά
Στη συνέχεια, καθώς αναπνέετε, προσπαθήστε να παρατηρήσετε τυχόν συναισθήματα ανακούφισης που μπορεί να σας προσφέρει αυτό το απαλό άγγιγμα.
Αναζητήστε υποστήριξη και επαφές με άλλους ανθρώπους
Το πένθος μπορεί να σας κάνει να νιώθετε μοναξιά και απομόνωση. Και ενώ μερικές φορές μπορεί να προτιμάτε να αντιμετωπίσετε τα συναισθήματα και το πένθος σας μόνοι σας, η επαφή με τρίτους μπορεί να βοηθήσει στη διαδικασία επούλωσης. Προτείνεται επίσης:
- να έρθετε σε επαφή με ανθρώπους που σας κάνουν καλό
- να ενταχθείτε σε μια ομάδα υποστήριξης
- να έρθετε σε επαφή με τη θρησκευτική σας κοινότητα, αν έχετε τέτοια
- να απευθυνθείτε σε έναν ψυχοθεραπευτή
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να αντιμετωπίσει το πένθος
Η απώλεια ενός γονέα μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη για τα μικρότερα παιδιά. Έχουν σημασία τα εξής:
- να διασφαλίσετε ότι το παιδί έχει τουλάχιστον μία ασφαλή, σταθερή σχέση για να διαχειριστεί τα έντονα συναισθήματα
- να του αφήσετε χώρο για παιχνίδι
- να το διαβεβαιώσετε ότι είναι ασφαλές
- να του διδάξετε δεξιότητες αντιμετώπισης
Αν διαπιστώσετε ότι το παιδί σας δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τον θάνατο του πατέρα ή της μητέρας του, είναι επίσης σημαντικό να απευθυνθείτε σε ψυχολόγο, ο οποίος μπορεί να βοηθήσει μέσω της ψυχοθεραπείας και άλλων θεραπευτικών μεθόδων.
Έρευνα του 2017 υποδηλώνει ότι οι σύντομες παρεμβάσεις – όπως προγράμματα (υποστήριξης) πένθους, κατασκηνώσεις ειδικές για το πένθος ή προγράμματα καθοδήγησης γονέων – μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη πιο σοβαρών ή μακροχρόνιων επιπτώσεων στην ψυχική υγεία των παιδιών. Αυτού του είδους οι παρεμβάσεις μπορεί επίσης να είναι χρήσιμες για τον κηδεμόνα που βρίσκεται εν ζωή.
Διαβάστε σχετικά: Απώλεια. Πως μας επηρεάζει και πως τη διαχειριζόμαστε (1ο μέρος)
Πότε πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια
Για τους περισσότερους ανθρώπους, το πένθος είναι μια προσωρινή διαδικασία. Ενώ η θλίψη μπορεί να πυροδοτηθεί κατά τη διάρκεια σημαντικών γεγονότων και εορτών, τα συναισθήματα θλίψης συνήθως υποχωρούν από μόνα τους. Κατά τον ίδιο τρόπο, το άγχος που σχετίζεται με το πένθος μπορεί να είναι προσωρινό και διαχειρίσιμο χωρίς τη βοήθεια ενός ψυχολόγου.
Παρ’ όλα αυτά, εάν τα συμπτώματα του πένθους και του άγχους παραμένουν για μήνες ή ακόμα και χρόνια και επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής σας, ενδεχομένως να χρειάζεται να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον ψυχολόγο. Πρόκειται για το λεγόμενο «περιπλεγμένο πένθος» ή, αλλιώς, τη «διαταραχή παρατεταμένης θλίψης».
Να αναζητήσετε επίσης βοήθεια στις περιπτώσεις:
- ξαφνικού, βίαιου ή πρόωρου γονικού θανάτου
- σκέψεων να βλάψετε τον εαυτό σας ή άλλους
- σοβαρών αλλαγών στον ύπνο ή στις διατροφικές συνήθειες
- κρίσεων πανικού
- εμμονικών σκέψεων
- ευερεθιστότητας και θυμού
Αν και η απώλεια ενός γονέα μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία με πολλούς τρόπους – τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα – το πένθος μπορεί επίσης να οδηγήσει σε προσωπική ανάπτυξη.
Μολονότι η απώλεια ενός γονέα μπορεί να επιφέρει άγχος σε πολλές μορφές, είναι μια μεταβατική περίοδος που μπορεί τελικά να επιφέρει τεράστια πρόοδο και να μας κάνει να νιώσουμε ευγνωμοσύνη για τη ζωή καθώς και για τις σχέσεις και τις εμπειρίες που αποκτούμε κατά τη διάρκεια αυτής.
Δεν μπορώ να αρνηθώ ότι η απώλεια του πατέρα μου επηρέασε τρομερά την ψυχική μου υγεία και ότι συχνά εύχομαι να ήταν εδώ για να δει τι έχω απογίνει και να γνωρίσει τον σύζυγό μου και το εγγόνι του.
Παρ’ όλα αυτά, ξέρω ότι η ζωή μου θα ήταν τελείως διαφορετική αν ζούσε. Πιθανότατα να είχα χάσει πολλές από τις εμπειρίες που με διαμόρφωσαν και με βοήθησαν να εξελιχθώ. Πιθανότατα να μην είχα γνωρίσει τον σύζυγό μου και να μην έκανα τη δουλειά που αγαπώ.
Κι ενώ το να ζω με το άγχος δεν ήταν εύκολο, συνειδητοποίησα ότι δεν πρόκειται απλώς για μια αδυναμία. Είναι ταυτόχρονα και μια δύναμη.
Απόδοση: Μάγια Μπούντζα, μεταφράστρια
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
