Σε όλο το ταξίδι της ζωής μας, κάτι κερδίζουμε και παράλληλα κάτι χάνουμε, είτε αγαπημένους μας ανθρώπους, είτε αγαπημένους μας τόπους, αντικείμενα ή ακόμη και τα νιάτα μας, τα όνειρά μας.
Κάθε είδους αλλαγή, όσο χαρούμενη κι αν είναι, υπάρχει κάτι το οποίο χάνουμε, όπως για παράδειγμα η γέννηση ενός παιδιού στερεί την ελευθερία από τους νέους γονείς, ή η αποφοίτηση ενός φοιτητή του στερεί τα ξέγνοιαστα νιάτα ή ακόμη μια νέα δουλειά θα στερήσει τον ελεύθερο χρόνο για ύπνο, για συζητήσεις με φίλους, και άλλα.
Η ζωή μας ζητά διαρκώς να αποχαιρετούμε κάθε ανθρώπινη σχέση που ήταν πολύτιμη για εμάς, όπως οι ποικίλες σχέσεις με τον εαυτό μας (παντρεμένος ή χωρισμένος, ελεύθερος, γονιός, εργαζόμενος ή άνεργος), αλλά και τις σχέσεις μας με άλλους είτε λόγω απόστασης ή λόγω θανάτου.
Όλες οι αλλαγές εμπεριέχουν την απώλεια, όπως και όλες οι απώλειες εμπεριέχουν την αλλαγή. Επομένως, η απώλεια πάντοτε συνοδεύεται από την αλλαγή: προηγείται ή έπεται. Συνδέεται κυρίως με αρνητικές σκέψεις, συναισθήματα και μια γενικότερη αποδιοργάνωση συμπεριφοράς. Ο θάνατος και η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου είναι από τα πιο έντονα φορτισμένα γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου που καλεί το άτομο να κάνει μια αναγκαστική αλλαγή της καθημερινότητά του.
Αν και ο θάνατος είναι ένα αναμενόμενο γεγονός στο κύκλο ζωής του κάθε ανθρώπου, ο τρόπος του θανάτου, η σχέση που είχαμε με το πρόσωπο που φεύγει, οι δικές μας αντιλήψεις και προκαταλήψεις σχετικά με το θάνατο επηρεάζουν το πως θα βιώσουμε αυτή την απώλεια.
Υπάρχει κάποιος χρόνος στη διαδικασία του θρήνου, που θα πρέπει το άτομο να επανέλθει στη ρουτίνα του φυσιολογικά;
Έρευνες υποστηρίζουν πως το άτομο θα πρέπει να επανέρχεται μετά από περίπου 48 ώρες μέχρι έως και 2 εβδομάδες. Αντίθετα όμως από τα αποτελέσματα ερευνών η πραγματική πορεία του θρήνου διαρκεί πολύ περισσότερο, αν και όσο περνά ο χρόνος το άτομο φαίνεται πως ανασυντάσσει τις δυνάμεις του.
Σε όλη αυτή τη διαδικασία, καθοριστικό ρόλο παίζει το υποστηρικτικό δίκτυο του ατόμου, αλλά και η ύπαρξη τελετουργιών οι οποίες αφήνουν το άτομο να αποχαιρετήσει το αγαπημένο του πρόσωπο σε ένα προστατευτικό πλαίσιο. Φυσικά, αυτό δε σημαίνει πως είναι υποχρεωτική η παρουσία κάποιου σε τέτοιου είδους τελετουργίες, ακόμη κι αν το ίδιο το άτομο στηρίζει πως δεν του φαίνονται βοηθητικές.
Όταν η διαδικασία επανένταξης στην καθημερινή ρουτίνα μοιάζει να καθυστερεί, συχνά συμβάλλει σε ακόμη πιο έντονες σκέψεις που συνδέονται με την προσωπική αποτυχία του ατόμου. Καμία αλλαγή δεν ολοκληρώνεται από τη μία μέρα στην άλλη και καμία συνήθεια δεν αλλάζει τόσο εύκολα, πόσο μάλλον η συνειδητοποίηση της απώλειας αγαπημένου προσώπου και η αναδιοργάνωση μιας διαφορετικής καθημερινότητας.
Ο ρυθμός αυτός της αναδιοργάνωσης και η αύξηση της ενέργειας του ατόμου, δεν είναι ποτέ σταθερός, ενώ αρκετές φορές είναι σαν “δύο βήματα μπρος και ένα βήμα πίσω”, καθώς κατά διαστήματα επικρατούν έντονες αναμνήσεις που ενισχύουν την οδυνηρή πλευρά της πραγματικότητας. Η επανεπένδυση προς το μέλλον, συχνά εμποδίζεται από τις αναμνήσεις του παρελθόντος, αν και η προσπάθεια να εξισορροπηθούν αυτά τα δύο δεν είναι εύκολη και δεν είναι παράλογο να συνεχίζονται τέτοιες προσπάθειες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να τονιστεί πως κανείς δεν μπορεί να καθορίσει το τί είναι φυσιολογικό και τί όχι. Υπάρχουν άτομα που νιώθουν σοκ, θλίψη, ανασφάλεια, άγχος αμέσως μετά από μια κατάσταση απώλειας, ενώ άλλα αρχίζουν να συνειδητοποιούν και να μπαίνουν στη διαδικασία του θρήνου αρκετά αργότερα.
Αν και η όλη διαδικασία του θρήνου δεν είναι μη φυσιολογική, υπάρχουν συγκεκριμένες τραυματικές περιπτώσεις, όπου δεν επιτυγχάνεται πάντα με αποτελεσματικό τρόπο η αναδιοργάνωση της ζωής του ατόμου και τότε ο κύκλος του θρήνου μπορεί να αποτελέσει ακόμη και απειλή για τη ζωή, όπως: η παραβίαση του σώματος του αγαπημένου προσώπου, ο άδικος θάνατος εξαιτίας άλλων, οι ακαριαίοι/αιφνίδιοι θάνατοι, ο θάνατος ενός μικρού παιδιού ή οι πολλαπλές ταυτόχρονες απώλειες.
Εκτός αυτού, η αδυναμία του μέσου ανθρώπου της εποχής μας να αποδεχτεί το θάνατο και να μιλήσει ανοιχτά γι’ αυτόν, συνδέεται με την αδυναμία του να πενθήσει τους νεκρούς του. Πολλές φορές, το άτομο χρειάζεται βοήθεια από κάποιο ειδικό με στόχο να ξε-μπλοκαριστεί και να εκφράσει τα συναισθήματά του, ή αντίθετα να να ξεκολλήσει από την έντονα βαθιά οδύνη που βρίσκεται, καταλήγοντας να αγνοεί το παρόν του, το μέλλον του και τα υπόλοιπα αγαπημένα του πρόσωπα.
Ουσιαστικά η διαδικασία του θρήνου είναι σαν ένα ταξίδι μονής κατεύθυνσης. Μας οδηγεί προς ένα νέο κόσμο με αρχικά έντονα αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα, στον οποίο δεν υπάρχει κάποιος τυποποιημένος οδηγός ή κατευθυντήριες οδηγίες. Σε αυτού του είδους του ταξιδιού, οι συνταξιδιώτες καθορίζουν το νέο τόπο. Οι επαγγελματίες ειδικευμένοι σε θέματα απώλειας, λειτουργούν επίσης ως συνταξιδιώτες και όχι ως οδηγοί με στόχο τη δημιουργία ενός καινούργιου νοήματος για το ίδιο το άτομο. Ο ένας ακολουθά τον άλλο, κανείς δεν είναι μπροστά!
Βασική πηγή: Neimeyer, R. A. (2006). Ν’ αγαπάς και να χάνεις. Αθήνα: Κριτική.
