Τι είναι αυτό που εμποδίζει τη θέλησή μας να προχωρήσουμε μπροστά; Γιατί απλώς δεν ξεκινάμε να κάνουμε πράγματα; Μία ψυχολογική θεωρία, «Η θεωρία της Μείωσης της Καθυστέρησης» μας βοηθά να εξηγήσουμε την αναβλητικότητα.
Όλοι κάποιες φορές αντιμετωπίζουμε πρόβλημα με την αναβλητικότητά μας. Κάτι έχουμε να κάνουμε αλλά για κάποιο λόγο δεν ξεκινάμε να το κάνουμε – μια εργασία για το σχολείο ή για τη δουλειά. Πρέπει να γίνει, αλλά το να ξεκινήσουμε να την κάνουμε φαίνεται πολύ δύσκολο.
Τι είναι αυτό που εμποδίζει τη θέλησή μας να προχωρήσουμε μπροστά; Γιατί απλώς δεν ξεκινάμε να κάνουμε πράγματα;
Μια θεωρία για την αναβλητικότητα είναι ότι το άγχος να διεκπεραιώσουμε μια υπόθεσή μας παραμένει σε χαμηλό επίπεδο μέχρι του σημείου όπου ξεπερνιέται από το άγχος του ότι δε θα προλάβουμε την προθεσμία. Έτσι, τείνουμε να αναβάλουμε γιατί, μέχρι ενός σημείου, δεν ανησυχούμε αρκετά ότι δεν θα καταφέρουμε να διεκπεραιώσουμε εμπρόθεσμα την εργασία που έχουμε αναλάβει.
Οι συμπεριφορές ενισχύονται περισσότερο όταν ολοκληρώνονται κοντά στο τέλος ενός έργου
Η έρευνα τα τελευταία χρόνια μας δείχνει ότι μια άλλη θεωρία βοηθά επίσης στο να εξηγήσουμε την αναβλητικότητα. Αποκαλείται «Θεωρία μείωσης της καθυστέρησης». Αυτή η θεωρία, όπως εφαρμόζεται στην περίπτωση της αναβλητικότητας, υποδηλώνει ότι τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα βρίσκουν τις συμπεριφορές πιο ενισχυτικές όταν τις ολοκληρώνουν πιο κοντά στο χρονικό όριο της προθεσμίας.
Αυτή η θεωρία εφαρμόστηκε σε πειράματα με περιστέρια (Zentall, 2020; Zentall, Case & Andrews, 2018). Σε διάφορες καταστάσεις, δόθηκε η επιλογή στα περιστέρια να λάβουν ενίσχυση κοντά στην αρχή μεγάλων χρονικά δραστηριοτήτων ή πιο κοντά στο τέλος τους. Σε κάθε πείραμα, τα περιστέρια έδειξαν ισχυρότερη προτίμηση για ενίσχυση πιο κοντά στο τέλος των δραστηριοτήτων.
Πώς λειτουργούσε το όλο πείραμα; Τα περιστέρια ολοκλήρωναν έργα κατά τα οποία τους δινόταν ένα σήμα αμέσως μετά την έναρξη του έργου και μετά ένα σήμα όταν επρόκειτο να τελειώσει. Αν και η ενίσχυση ήταν η ίδια, τα περισσότερα περιστέρια συνήθως περίμεναν το τελικό σήμα προτού δώσουν μία απάντηση. Ενισχύονταν δηλαδή περισσότερο με το να γνωρίζουν πως το έργο έφτανε στο τέλος του από ό,τι με την υπενθύμιση ότι το έργο μόλις ξεκινούσε.
Παρόμοια πειράματα έχουν γίνει και σε ανθρώπους και σε άλλα ζώα, που υποστηρίζουν αυτή τη «θεωρία της μείωσης του χρέους». Είναι γνωστή εδώ και χρόνια αλλά μόλις πρόσφατα έχει χρησιμοποιηθεί σε πειραματόζωα για να εξηγήσει το φαινόμενο της αναβλητικότητας. Οι συμπεριφορές σε διάφορα είδη ρυθμίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να ενισχύονται πιο πολύ όταν ολοκληρώνονται κοντά στο τέλος μιας προθεσμίας ή στο τέλος ενός πολύπλοκου έργου.
Πως να χρησιμοποιείτε τις προθεσμίες προς όφελός σας
Ένα πράγμα που υποδηλώνει αυτή η θεωρία είναι ότι η αναβλητικότητα μπορεί να είναι πιο φυσική διαδικασία από ό,τι νομίζουμε. Στην πραγματικότητα μπορεί να μην αποτελεί πρόβλημα αλλά μπορεί να είναι παγιωμένη μέσα στις συμπεριφορικές μας διαδικασίες. Το να περιμένουμε να εκτελέσουμε μια εργασία καθώς πλησιάζουμε πιο κοντά στο τέλος της προθεσμίας μπορεί στην πραγματικότητα να μην αποτελεί πρόβλημα.
Αντίθετα, αυτό που μπορεί να αποτελεί πρόβλημα είναι ότι εναντιωνόμαστε σε αυτή την τάση και δεν κάνουμε χρήση των φυσικών προτιμήσεών μας για να εκτελέσουμε μια εργασία πιο αποτελεσματικά.
Παίρνουμε από τα παραπάνω κάποια χρήσιμη πληροφορία για το φαινόμενο της αναβλητικότητας; Σίγουρα δείχνει ότι οι προθεσμίες είναι σημαντικές. Ίσως στην πραγματικότητα να μην κάνουμε χρήση των προθεσμιών αρκετά. Κάθε σημαντική εργασία που καλείστε να κάνετε θα πρέπει να έχει ένα οριστικό χρόνο ολοκλήρωσης του έργου.
Ακόμα θα ήταν πιο χρήσιμο να κάτσουμε να αναλογιστούμε πάνω στο θέμα των προθεσμιών. Συχνά διαλέγουμε τις προθεσμίες ερμηνεύοντάς τες ως την πιο τελευταία στιγμή στην οποία θα μπορούσε να ολοκληρωθεί μια εργασία. Αντιπροσωπεύει εκείνη τη στιγμή κατά την οποία θα είμαστε «νεκροί» αν δεν την έχουμε ολοκληρώσει (εξού και ο όρος “deadline” στα αγγλικά, από τη λέξη “dead” που σημαίνει «νεκρός»).
Όμως αν σκεφτούμε πόσο ενισχυτικό μπορεί να είναι το να δουλεύουμε με βάση μια προθεσμία, θα ήταν καλύτερο να διαλέξουμε προθεσμίες που βασίζονται περισσότερο στο πότε «θα ήταν καλό» η εργασία να έχει ολοκληρωθεί παρά στο πότε «θα πρέπει» να έχει γίνει.
Σύμφωνοι, ίσως είναι δύσκολο να ξεγελάμε τους εαυτούς μας με την «ψεύτικη» προθεσμία ενώ ξέρουμε την πραγματική – αν δηλαδή ξέρουμε ότι είναι εντάξει να ξεπεράσουμε την λιγότερο αυστηρή προθεσμία, ίσως στην πραγματικότητα το κάνουμε. Είναι παρόλα αυτά πιθανό ότι κάνοντας συνήθεια να αλλάζουμε τη σημασία του όρου «προθεσμία», αυτό ίσως έχει θετικές επιπτώσεις στο πέρασμα του χρόνου.
Υπάρχει άλλη μια ψυχολογική έννοια που μπορεί να ταιριάζει καλά εδώ: η «διαμόρφωση». Αυτή είναι η διαδικασία κατά την οποία χωρίζουμε μια εργασία σε μικρότερα κομμάτια. Η διαμόρφωση μπορεί να βοηθήσει στην περίπτωση της αναβλητικότητας με το να ορίσουμε για κάθε ένα μικρότερο κομμάτι μια πιο σύντομη προθεσμία. Έτσι, αντί να έχουμε ένα εξαιρετικά μεγάλο έργο με μια προθεσμία των δύο εβδομάδων, θα μπορούσαμε να έχουμε 14 μικρότερες εργασίες που η κάθε μία να έχει μια πιο σταθερή προθεσμία της μίας ημέρας.
Αν νιώθετε ότι συχνά αναστατώνεστε επειδή έχετε την τάση να περιμένετε μέχρι «το τελευταίο λεπτό» για να ολοκληρώσετε μια εργασία, δεν είστε οι μόνοι. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να είναι πιο βαθιά ριζωμένο μέσα στη συμπεριφορά μας από ό,τι επιθυμούμε να αναγνωρίσουμε και/ή να παραδεχθούμε. Αντί να προσπαθήσουμε να καταπολεμήσουμε αυτό το φαινόμενο, ίσως είναι καλύτερο να προσπαθήσουμε να το χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας.
Απόδοση: Νταλιακουρα Παναγιωτα, απόφοιτος του τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
