Η πεποίθηση που έχει κάποιος ότι είναι ανεπαρκής έχει προαγάγει πάμπολλες λαμπρές καριέρες και έχει προκαλέσει πολλά περιστατικά ασθένειας, συχνά συμβαίνουν και τα δύο στο ίδιο άτομο.
Μια από τις πιο στενόχωρες επιστολές που έλαβα ποτέ ήταν από έναν άντρα από το Σιάτλ, ο οποίος είχε διαβάσει το βιβλίο μου για τον εθισμό, το Στο βασίλειο των πεινασμένων φαντασμάτων, όπου έδειχνα ότι ο εθισμός είναι αποτέλεσμα –όχι το μόνο πιθανό, αλλά σίγουρα ένα από τα επικρατέστερα– του παιδικού τραύματος. Εννιά χρόνια καθαρός, εξακολουθούσε να αγωνίζεται, ήταν άνεργος μία δεκαετία και έκανε θεραπεία για ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD).
Μολονότι είχε βρει το βιβλίο συναρπαστικό, έγραφε: Αντιστέκομαι στην ευκαιρία να κατηγορήσω τη μητέρα μου. Εγώ φταίω που είμαι μαλάκας. Μόνο να αναστενάξω μπόρεσα. Η ντροπή που στοχεύει στον εαυτό μας εύκολα περνάει ως προσωπική ευθύνη. Επιπρόσθετα, αυτός ο άνθρωπος είχε χάσει την ουσία: Δεν υπάρχει τίποτα στο βιβλίο μου που να κατηγορεί τους γονείς ή να προτείνει να κάνουμε κάτι τέτοιο – μάλιστα, εξηγώ σε αρκετές σελίδες γιατί το να ρίχνουμε το φταίξιμο στους γονείς είναι ανάρμοστο, ανεδαφικό και μη επιστημονικό. Η παρόρμηση αυτού του άντρα να προστατεύσει τη μητέρα του δεν ήταν άμυνα απέναντι σε κάτι που είχα πει ή είχα υπαινιχθεί εγώ, αλλά απέναντι στον δικό του ανομολόγητο θυμό. Χωμένο στην κατάψυξη, δίχως να βρίσκει υγιή διέξοδο, το συναίσθημα είχε στραφεί εναντίον του, με τη μορφή του μίσους προς τον ίδιο του τον εαυτό.
Στην εμπειρία της ντροπής, γράφει ο ψυχολόγος Γκέρσεν Κάουφμαν, ενυπάρχει μια έντονη αντίληψη του εαυτού μας ως ουσιαστικά ελλειμματικού ανθρώπινου πλάσματος. Οι άνθρωποι που φέρουν τις ουλές του τραύματος αναπτύσσουν με σχεδόν όμοιο τρόπο μια άποψη για τον εαυτό τους βασισμένη στην ντροπή, μια αρνητική αντίληψη του εαυτού, για την οποία οι περισσότεροι δεν έχουν καμία συνείδηση. Στις πιο δηλητηριώδεις συνέπειες της ντροπής συγκαταλέγεται η απώλεια της συμπόνιας για τον εαυτό μας. Όσο πιο σοβαρό το τραύμα, τόσο πιο συνολική είναι η απώλεια αυτή.
Η αρνητική άποψη για τον εαυτό ίσως δεν διεισδύει πάντα στη συνειδητή επίγνωση και, ενίοτε, είναι μεταμφιεσμένη στο αντίθετό της: στην υψηλή αυτοεκτίμηση. Ορισμένοι άνθρωποι φορούν μια πανοπλία μεγαλοπρέπειας και άρνησης κάθε ατέλειας, έτσι ώστε να μη νιώθουν αυτή την εξουθενωτική ντροπή. Αυτή η έπαρση είναι ασφαλώς μια έκφραση απέχθειας για τον εαυτό, όπως είναι και η άθλια περιφρόνηση για τον εαυτό, αν και πολύ πιο κανονικοποιημένη.
Ένας δείκτης της παραφροσύνης της κοινωνίας μας είναι το γεγονός ότι κάποια άτομα που περνούν κακήν κακώς από την ντροπή στον ξεδιάντροπο ναρκισσισμό ενδεχομένως να αποκτήσουν σημαντικό κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό κύρος και επιτυχία. Ο πολιτισμός μας ρίχνει πολλούς από τους πιο τραυματισμένους στη λάσπη, ωστόσο, επίσης, μπορεί –ανάλογα με την κοινωνική θέση, τους οικονομικούς πόρους, τη φυλή και άλλες μεταβλητές– να αναδείξει κάποιους στις υψηλότερες θέσεις εξουσίας.
Η πιο συνηθισμένη μορφή που παίρνει η ντροπή σε αυτή την κουλτούρα είναι η πεποίθηση ότι ≪υπολείπομαι≫. Η συγγραφέας Ελίζαμπεθ Βούρτσελ, η οποία πέθανε από καρκίνο του μαστού σε ηλικία πενήντα δύο ετών το 2020, είχε κατάθλιψη από την παιδική της ηλικία. Η παιδική της ηλικία ήταν τραυματική, ξεκινώντας με ένα μυστικό, το οποίο σκόπιμα κρατήθηκε κρυφό από εκείνη, σχετικά με το ποιος ήταν ο πραγματικός της πατέρας.
Ήμουν εξαιρετικά καταβεβλημένη, θυμάται σε ένα αυτοβιογραφικό άρθρο στο περιοδικό New York, με χρόνια κατάθλιψη, η οποία ξεκίνησε όταν ήμουν δέκα χρονών, αλλά αυτό, αντί να καταστρέψει τη θέλησή μου, με κινητοποίησε. Σκέφτηκα ότι αν κατάφερνα να είμαι αρκετά καλή σε κάτι, σημαντικό ή ασήμαντο, ίσως βίωνα λίγα λεπτά ευτυχίας.
Η πεποίθηση που έχει κάποιος ότι είναι ανεπαρκής έχει προαγάγει πάμπολλες λαμπρές καριέρες και έχει προκαλέσει πολλά περιστατικά ασθένειας, συχνά συμβαίνουν και τα δύο στο ίδιο άτομο.
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο O μύθος του φυσιολογικού του Gabor Maté, το οποίο κυκλοφορεί από την Key Books σε όλα τα βιβλιοπωλεία.
