Επειδή είμαστε όλοι ίδιοι αλλά και τόσο διαφορετικοί, οι ψυχολόγοι προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να βρουν τον κατάλληλο τρόπο για να χαρακτηρίσουν την προσωπικότητα.
Η προσωπικότητα είναι ένας ευρύς όρος που αφορά το πώς οι άνθρωποι συνηθίζουν να σχετίζονται με τον κόσμο και με τον εαυτό τους. Μετά από την αναπτυξιακή περίοδο της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, αυτά τα μοτίβα αλληλεπίδρασης παραμένουν σχετικά σταθερά κατά τη διάρκεια της ζωής. Έπειτα αναφέρονται ως χαρακτηριστικά και επηρεάζουν τη συμπεριφορά, τον τρόπο σκέψης, τα κίνητρα και το συναίσθημά μας.
Από τη στιγμή που όλοι είναι ξεχωριστοί, με τον δικό τους τρόπο, οι ψυχολόγοι έχουν προβληματιστεί σχετικά με το πώς να ορίσουν την προσωπικότητα. Η πιο δημοφιλής προσέγγιση, μέχρι τώρα, χρησιμοποιεί 5 διαστάσεις: την «ανοικτότητα» σε εμπειρίες (περίεργος ή προσεκτικός), τη σχολαστικότητα (οργανωμένος ή απρόσεκτος), την εξωστρέφεια (κοινωνικός ή μοναχικός), τη συγκαταβατικότητα (φιλικός ή μοναχικός) και τον νευρωτισμό (αγχώδης ή ασφαλής).
Συνήθως, για να μετρηθούν οι επιδόσεις κάποιου σε αυτές τις διαστάσεις, χρησιμοποιούνται ερωτηματολόγια αυτό-αναφοράς. Στη συνέχεια, αυτές οι επιδόσεις ερμηνεύονται ως στοιχεία της προσωπικότητας. Αυτές οι περιγραφές έχουν χρησιμοποιηθεί για να την κατανόηση της φυσιολογικής και παθολογικής συμπεριφοράς, για να προβλέψουν την επαγγελματική επιτυχία, την ακαδημαϊκή επίτευξη και τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες καθορίζουν την προσωπικότητα κάποιου. Τα γονίδια ευθύνονται για περίπου 30-50% και το υπόλοιπο εξαρτάται κυρίως από εμπειρίες του περιβάλλοντος, οι οποίες είναι ξεχωριστές για το κάθε άτομο.
Ιστορία της προσωπικότητας
Η κατανόηση της νευρολογικής φυσιολογίας της προσωπικότητας, φαντάζει κάποιες φορές σαν το άγιο δισκοπότηρο της ψυχολογίας, και ήταν το θέμα της πρώτης μελέτης του Freud, Project for a Scientific Psychology (μελέτη για μια επιστημονική ψυχολογία), το 1895.
Τα πρώιμα ευρήματα σε αυτό το πεδίο προέρχονται από περιγραφές ιστορικών περιπτώσεων.
Η κλασική υπόθεση, για παράδειγμα, του Phineas Cage (1823-60), ενός Αμερικανού εργάτη σε σιδηρόδρομο, του οποίου το κεφάλι διαπέρασε μια σιδερένια βέργα, κατά τη διάρκεια ενός εργατικού ατυχήματος. Λόγω αυτού, καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος του αριστερού του μετωπιαίου λοβού και αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια εμφανή αλλαγή προσωπικότητας.
Μετά το ατύχημα, άνθρωποι έλεγαν ότι ο Cage είχε γίνει «άστατος, ασεβής, υποκύπτοντας στις πιο αισχρές χυδαιότητες (το οποίο προηγουμένως δεν ήταν συνήθειά του), επιδεικνύοντας ελάχιστο σεβασμό για τους φίλους του, ευέξαπτος με οποιαδήποτε συμβουλή ή περιορισμό όταν κάτι δεν ήταν σύμφωνο με τις επιθυμίες του».
Από αυτή την περίπτωση, οι μετωπιαίοι λοβοί, που βρίσκονται στο μπροστινό τρίτο του εγκεφάλου, αναδείχθηκαν ως το μέρος των ανώτερων λειτουργιών όπως είναι η κρίση, τα κίνητρα, η διαχείριση της συμπεριφοράς και της κοινωνικής συνείδησης.
Αργότερα, στις αρχές του 20ου αιώνα, νευροανατόμοι ταυτοποίησαν το μεταιχμιακό σύστημα – ένα τοξοειδές τμήμα του μετωπιαίου, παρειακού και κροταφικού λοβού που βρίσκεται στον μέσο εγκέφαλο– ως τη θέση του συναισθήματος. Αναγνωρίστηκε δηλαδή, ως μέρος που συμβάλει σημαντικά στην προσωπικότητα.Καθώς η κατανόηση μας έχει εξελιχθεί, η προσωπικότητα έχει θεωρηθεί ως ένα σύμπλεγμα του χαρακτήρα και της ιδιοσυγκρασίας.
Διαβάστε σχετικά: Γιατί νιώθουμε την ανάγκη να είμαστε ιδιαίτεροι και ξεχωριστοί;
Ιδιοσυγκρασία
Η ιδιοσυγκρασία γίνεται κατανοητή ως ο τρόπος που το σώμα παράγει τη συμπεριφορά. Αναφέρεται σε συγκεκριμένες προδιαθέσεις που έχει το άτομο καθώς ανταποκρίνεται στα εξωτερικά ερεθίσματα.
Ένα καλά εδραιωμένο μοντέλο, προτείνει ότι ενώ τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας βασίζονται στη συνήθη συμπεριφορά, τα χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας είναι οι προδιαθέσεις κάποιου όταν πρόκειται για τους εξής τέσσερις τομείς: την αποφυγή βλάβης, την αναζήτηση νέων πραγμάτων, την εξάρτηση από την ανταμοιβή και την επιμονή. Αυτοί οι τομείς σχετίζονται στενά με τα βασικά συναισθήματα, όπως ο φόβος, ο θυμός, ο δεσμός και η φιλοδοξία.
Υψηλή αποφυγή βλάβης οδηγεί σε αποφυγή συμπεριφορών που δεν παράγουν ανταμοιβή ή προκαλούν τιμωρία, όπως σε ανθρώπους που είναι ντροπαλοί, αβέβαιοι ή κοινωνικά αγχώδεις. Τα άτομα με τέτοια χαρακτηριστικά έχουν αυξημένη δραστηριότητα στο σύστημα φόβου στον εγκέφαλο, που εμπλέκει την αμυγδαλή και άλλες δομές του μεταιχμιακού συστήματος.
Αυτή η δραστηριότητα έχει συσχετιστεί με ανωμαλίες σε δύο νευροδιαβιβαστές: τη σεροτονίνη και το γ- αμινο βουτυρικό οξύ (GABA). Η ρύθμιση αυτών των δύο με φαρμακευτική αγωγή – όπως η εκλεκτικοί αναστολείς σεροτονίνης (SSRIs συμπεριλαμβανομένου του Prozac) και οι βενζοδιαζεπίνες, συμπεριλαμβανομένου του Valium, μπορούν να βοηθήσουν ανθρώπους με καταθλιπτικές, αγχώδεις και εμμονικές σκέψεις.
Η αναζήτηση του καινούργιου οδηγεί σε εξερεύνηση και τα άτομα με υψηλό αυτό το χαρακτηριστικό είναι περίεργα, αυθόρμητα και βαριούνται εύκολα. Έχουν υψηλή δραστηριότητα στα βασικά γάγγλια, τα οποία είναι ομάδες νευρώνων που βρίσκονται στον μέσο εγκέφαλο. Αυτό το χαρακτηριστικό επίσης έχει συσχετιστεί με τη ντοπαμίνη, η οποία επιδρά στα βασικά γάγγλια, και αλλάζει τις διαδρομές που σχετίζονται με την αναζήτηση του καινούργιου, με διάφορους τρόπους.
Άνθρωποι με υψηλή εξάρτηση από την ανταμοιβή, αναζητούν κοινωνικές ανταμοιβές και είναι πιο πιθανό να είναι κοινωνικά ευαίσθητοι και να βασίζονται στην κοινωνική αποδοχή. Αυτοί που έχουν χαμηλό αυτό το χαρακτηριστικό, είναι πιο σκληροί, ψυχροί και απρόσιτοι.
Οι κροταφικοί λοβοί του εγκεφάλου παίζουν βασικό ρόλο στο πώς επεξεργαζόμαστε τα κοινωνικά ερεθίσματα, και αυξημένη δραστηριότητα στο πρόσθιο μέρος τους, καθώς και σε μια δομή που ονομάζεται θάλαμος, έχει συσχετιστεί με υψηλότερα επίπεδα εξάρτησης από την ανταμοιβή.
Η επιμονή οδηγεί σε διατήρηση μιας συμπεριφοράς ανεξάρτητα από την κούραση, την επανάληψη και την απογοήτευση, και συχνά οδηγεί σε τέτοια χαρακτηριστικά όπως η εργατικότητα και η αποφασιστικότητα. Οι περιοχές του εγκεφάλου που είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την επιμονή, συμπεριλαμβάνουν βαθύτερες και χαμηλότερες περιοχές των μετωπιαίων λοβών, ιδιαίτερα δομές που ονομάζονται έλικα του προσαγωγίου και κογχομετωπιαίος φλοιός, αλλά και οι συνδέσεις τους που εμπλέκουν τα βασικά γάγγλια.
Η επιμονή σχετίζεται και με τα κίνητρα. Το συναίσθημα παίζει σημαντικό ρόλο στο να διατηρηθεί η ενόρμηση αυτή, καθώς τα βασικά συναισθήματα, όπως η χαρά, τείνουν να προωθούν τη συμπεριφορά, ενώ η έλλειψη συναισθήματος έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.
Οι ερευνητές έχουν προσπαθήσει να εξετάσουν το εάν οι εγκέφαλοι των επιτυχημένων ανθρώπων, όπως του Αϊνστάιν, είναι διαφορετικοί
Υπάρχουν κάποιες αναφορές σχετικά με τις εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με αριθμητικές και χωροταξικές ικανότητες (μέσες – πρόσθιες και κοιλιακές βρεγματικές περιοχές), οι οποίες ήταν μεγαλύτερες και η δεσμίδα ινών που συνδέει τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου (το μεσολόβιο) ήταν πυκνότερη, δεν υπάρχει όμως γενική παραδοχή ότι το μυαλό του Αϊνστάιν ήταν αξιοσημείωτα διαφορετικά από άλλων.
Υπάρχουν, ωστόσο, πολλές ενδείξεις ότι οι άνθρωποι με υψηλότερη νοημοσύνη, μετρημένη από ψυχομετρικά τεστ, έχουν μεγαλύτερους εγκέφαλους από τον μέσο όρο. Οι ιδιοφυίες, των οποίων οι εγκέφαλοι έχουν μελετηθεί, και έχουν εκτιμηθεί ως μεγάλοι συμπεριλαμβάνουν αυτούς του Carl Gauss (μαθηματικός), του Rudolf Wagner (συνθέτης), και του Vladimir Lenin (πολιτικού αργηχού), παρά το ότι υπάρχουν πολλές εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα.
Διαβάστε σχετικά: Είμαστε σαν κομμάτια Puzzle
Χαρακτήρας
Ο χαρακτήρας περιλαμβάνει τους ατομικούς στόχους κάποιου και τις αξίες του σε σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους. Είναι ο εννοιολογικός πυρήνας της προσωπικότητας και συμπεριλαμβάνει σύνθετες ανώτερες λειτουργίες όπως είναι η λογική, η αφαίρεση, η έννοια του σχηματισμού και η ερμηνεία συμβόλων.
Ένα δίκτυο που εμπλέκει τον μετωπιαίο, τον κροταφικό και τον βρεγματικό λοβό είναι σημαντικό για αυτές τις λειτουργίες, με τη λογική και την αφαίρεση να αποτελούν κυρίως λειτουργίες του μετωπιαίου λοβού, τη συμβολική αναπαράσταση του κροταφικού και του βρεγματικού λοβού και τον σχηματισμό νέων μνημών να διευκολύνεται από τον ιππόκαμπο και το μνημονικό σύστημα.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των συστημάτων με τις περιοχές που ρυθμίζουν την ιδιοσυγκρασία και το συναίσθημα, οδηγεί στην ανάδυση της ατομικής προσωπικότητας. Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στο ότι κανένα συγκεκριμένο ατομικό χαρακτηριστικό δεν προέρχεται από μια συγκεκριμένη εγκεφαλική περιοχή, καθώς ο εγκέφαλος λειτουργεί ως ένα σύνθετο δίκτυο.
Υπάρχει επίσης αξιοσημείωτη εφεδρεία σε αυτά τα συστήματα, καθώς έχουν την εγγενή ιδιότητα να αντισταθμίζονται, κάτι που κάποιες φορές ονομάζεται νευροπλαστικότητα. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα νευροπλαστικότητας, μελετήθηκε σε οδηγούς ταξί στο Λονδίνο, στους οποίους φάνηκε να υπάρχει αυξημένη φαιά ουσία στο πίσω μέρος του ιππόκαμπου – που σχετίζεται με τη χωρική αναπαράσταση του περιβάλλοντος – όταν συγκρίθηκαν με αυτούς που δεν ήταν επαγγελματίες οδηγοί.
Η νευροπλαστικότητα είναι ένα εργαλείο ανάκαμψης από εγκεφαλικό τραύμα, καθώς και έπειτα από εγκεφαλικό επεισόδιο, όταν κάποια μέρη του εγκεφάλου αναλαμβάνουν κάποιες λειτουργίες των τραυματισμένων περιοχών.
Δεν είναι ασυνήθιστο επίσης, ένα πρόβλημα κατά την ανάπτυξη του εγκεφάλου ή μια αποτυχία στους μηχανισμούς προσαρμογής, να οδηγήσουν σε ανάπτυξη μιας διαταραχής προσωπικότητας. Αυτό συμβαίνει όταν ένα άτομο έχει συνεχή μοτίβα συμπεριφοράς και τρόπου σκέψεις που αποκλίνουν από τις κοινωνικές και πολιτισμικές νόρμες, προκαλώντας σύγχυση.
Οι ερευνητές έχουν ξεκινήσει να ψάχνουν τη νευροβιολογική βάση ποικίλων διαταραχών προσωπικότητας
Ένα ενδιαφέρον θέμα είναι η διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας, που τώρα αναφέρεται ως διασχιστική διαταραχή της ταυτότητας. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από αυτήν, αναφέρεται ότι έχουν μειωμένο όγκο ιππόκαμπου και αμυγδαλής και μειωμένη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό. Αυτά έχουν συσχετιστεί με τραύμα από την παιδική ηλικία το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την παθολογική ρύθμιση του συναισθήματος.
Ενώ έχουμε κατακτήσει πολλά πράγματα από την εποχή της φρενολογίας, τότε που η προσωπικότητα ερμηνευόταν βάσει εξογκωμάτων στο κεφάλι, η νευρολογική βιολογία της φυσιολογικής και παθολογικής πλευράς της προσωπικότητας είναι μόνο η αρχή. Αυτό που είναι ξεκάθαρο, ωστόσο, είναι ότι η προσωπικότητα προέρχεται από μια σύνθετη νευρωνική δομή, που σχηματίζεται από γενετικούς παράγοντες και εμπειρίες της πρώιμης ανάπτυξης, που με τη σειρά τους επηρεάζουν τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Πηγή: theconversation.com
Απόδοση: Νικόλας Παύλου, Ψυχολόγος
