Χρειάζεται να θυμόμαστε ότι είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε ακόμα και σε καταστάσεις που φαινομενικά δεν έχουμε επιλογή.
Ο Σαρτρ έχοντας εντρυφήσει στην υπαρξιακή ελευθερία που περιγράψαμε στο προηγούμενο άρθρο, διατείνεται ότι είμαστε οι επιλογές μας. Δηλαδή, πίστευε ότι αυτό που είμαστε αυτή τη στιγμή είναι αποτέλεσμα των επιλογών που έχουμε κάνει κάθε στιγμή στο παρελθόν. Η θέση αυτή φαίνεται ακραία με την πρώτη ματιά, επειδή δεν συνειδητοποιούμε πόσο συχνά επιλέγουμε.
Επιλογές δεν είναι μόνο οι αποφάσεις που παίρνουμε τις κρίσιμες στιγμές της ζωής μας, όπως η επιλογή σταδιοδρομίας, ή συντρόφου ζωής. Στην πραγματικότητα κάθε δευτερόλεπτο της ζωής μας επιλέγουμε πώς θα αξιοποιήσουμε αυτό τον χρόνο. Για παράδειγμα, εγώ επέλεξα αυτή τη στιγμή να γράψω αυτό το κείμενο αντί να είμαι για καφέ με μια φίλη, να κοιμάμαι, ή να διαβάζω ένα καλό βιβλίο. Παρόμοια εσείς επιλέξατε να διαβάζετε το κείμενό μου αντί να πάτε για ψώνια, να κάνετε μια βόλτα στη φύση, ή να καθαρίσετε το σπίτι.
Όταν μας περιορίζουν οι επιλογές μας
Ολόκληρη η ζωή μας υφαίνεται από μικρές, ή μεγάλες αποφάσεις όπως αυτή που περιγράψαμε. Λοιπόν, πράγματι όπως έλεγε ο Σαρτρ είμαστε οι επιλογές μας. Πολλοί θα αντιτείνουν ότι μεγάλο μέρος του χρόνου μας αφιερώνεται σε προκαθορισμένες δραστηριότητες που δεν μας αφήνουν επιλογές όπως είναι η εργασία μας.
Στην πραγματικότητα, πρώτον κάποια στιγμή στο παρελθόν επιλέξαμε να δεσμευτούμε στη συγκεκριμένη εργασία και δεύτερον κάθε μέρα επιλέγουμε να παραμένουμε σε αυτήν επειδή πιστεύουμε ότι το κόστος από την απώλεια της είναι μεγαλύτερο από το πιθανό όφελος. Όλες οι επιλογές μας έχουν ένα κόστος και ένα όφελος.
Αυτά δεν είναι πάντα μετρήσιμα, ούτε πάντα ορθολογικά, ούτε πάντα ενσυνείδητα όμως πάντα υπάρχουν. Αυτό γίνεται πιο κατανοητό εάν σκεφτούμε τη ρήση του Χόρχε Μπουκάι: Δεν μπορείς να κάνεις πάντα αυτό που θέλεις, αλλά μπορείς πάντα να μην κάνεις αυτό που δεν θέλεις. Άσχετα αν κάποιες φορές το τίμημα για αυτό είναι η ζωή σου.
Διαβάστε σχετικά: Πόσες επιλογές θέλουμε να έχουμε στη ζωή μας;
Επιλέγω την στάση μου προς ότι δεν επιλέγω
Χρειάζεται να θυμόμαστε ότι είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε ακόμα και σε καταστάσεις που φαινομενικά δεν έχουμε επιλογή. Όπως θα δούμε και παρακάτω ακόμα και σε συνθήκες απόλυτου περιορισμού μπορούμε να επιλέξουμε τη στάση μας απέναντι στην κατάσταση. Αν για παράδειγμα έχω αρρωστήσει και πρέπει να μείνω στο κρεβάτι, μπορώ να επιλέξω να γκρινιάζω γι’ αυτό που μου συνέβη, να το αντιμετωπίσω ή να το αγνοήσω
Πως επιλέγω όταν δεν επιλέγω
Επίσης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι επιλέγουμε ακόμα κι όταν ακολουθούμε αυτό που κάποιος άλλος μας υπέδειξε, διότι είναι επιλογή μας να τον υπακούσουμε. Ακόμη επιλογή είναι και το να μην επιλέξουμε, αλλά να αφήσουμε τις συγκυρίες να καθορίσουν την πορεία μας,
Κάτι τέτοιο κάνει για παράδειγμα ένας υποψήφιος φοιτητής που επιλέγει όλες τις διαθέσιμες σχολές με τη σειρά που ταξινομήθηκαν σύμφωνα με τις βάσεις εισαγωγής του προηγούμενου έτους. Αυτή είναι μια επιλογή χωρίς πολύ συνείδηση, αλλά δεν παύει να είναι επιλογή.
Οι προκλήσεις των επιλογών
Συχνά επιλέγουμε να περιορίζουμε την συνειδητότητα των επιλογών μας επειδή το να επιλέγεις ενέχει μια σειρά από προκλήσεις. Η πρώτη είναι όπως προαναφέραμε ότι κάθε επιλογή κοστίζει. Κοστίζει όλες εκείνες τις δυνατότητες που μας υποχρεώνει να εγκαταλείψουμε και να πενθήσουμε. Κοστίζει όμως και τις συνέπειες που θα έχει στην ζωή μας, οι οποίες δεν είναι πάντα προβλέψιμες.
Μια άλλη πρόκληση των επιλογών ίσως η μεγαλύτερη είναι ότι επειδή ακριβώς έχουν απρόβλεπτες συνέπειες, επιλέγουμε πάντα με ελλιπή στοιχεία. Δεν μπορούμε να ξέρουμε από πριν άλλα ούτε και να μάθουμε εκ των υστέρων τι θα συνέβαινε αν επιλέγαμε διαφορετικά.
Ακόμα κι αν αργότερα αλλάξουμε μια επιλογή, για παράδειγμα αλλάξουμε επάγγελμα ή τόπο διαμονής η ιστορία που βιώνουμε είναι διαφορετική από αυτήν που θα ζούσαμε αν είχαμε εξαρχής κάνει άλλη επιλογή. Για αυτό το λόγο θεωρώ σημαντικό να αποφεύγουμε να παιδευόμαστε στην σκέψη πως θα εξελισσόταν η ζωή μας αν στο παρελθόν είχε κάνει διαφορετικές επιλογές.
Οι επιλογές μας είναι πάντα οι καλύτερες
Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, η κάθε επιλογή που κάνουμε είναι αυτή που μας φαίνεται καλύτερη την στιγμή που την κάνουμε. Κανείς μας δεν θα επέλεγε κάτι αν πραγματικά πίστευε ότι υπάρχει μία καλύτερη δυνατότητα για εκείνον, ή αν γνώριζε ότι η επιλογή του, την δεδομένη στιγμή, δεν θα εξελιχθεί με τον τρόπο που προσδοκά.
Για παράδειγμα, αν γνώριζες ότι σε 10 ημέρες θα σου προταθεί η δουλειά που ονειρευόσουνα, σίγουρα δεν θα υπέγραφες συμβόλαιο σε μια δουλειά που θεωρείς υποδεέστερη. Αλλά, την στιγμή που υπέγραψες φαινόταν πως ήταν η καλύτερη δυνατή επιλογή. Σίγουρα δεν θα έφευγες τόσο νωρίς αν ήξερες ότι αυτή ήταν η τελευταία συνάντηση με τον γονιό σου.
Διαβάστε σχετικά: Εστιάζουμε σε αυτά που μπορούμε να ελέγξουμε: ο δρόμος προς την ευδαιμονία – Μέρος 2ο
Είμαστε οι επιλογές ΚΑΙ οι περιορισμοί μας
Κράτησα για το κλείσιμο της ενότητας το πιο σημαντικό. Φυσικά, οι επιλογές μας δεν είναι απεριόριστες. Αντιθέτως περιορίζονται από μια σειρά παραμέτρους από αυτά που ονομάζουμε δεδομένα της ύπαρξης. Μερικά από αυτά είναι το συγκεκριμένο σώμα μας, η συγκυρία στην οποία γεννηθήκαμε, το απόλυτο 24ωρο της ημέρας μας και πολλά άλλα.
Θα μιλήσουμε για αυτά σε επόμενη ενότητα όπου θα γίνει κατανοητό ότι και απέναντι τους έχουμε μια ελευθερία επιλογής, είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε την στάση που θα κρατήσουμε σε σχέση με τους προσωπικούς μας περιορισμούς. Ωστόσο, δεν παύουν να μετέχουν στην διαμόρφωση αυτού που είμαστε, αφού αν δεν υπήρχαν μάλλον θα κάναμε διαφορετικές επιλογές. Αν όμως δεν υπήρχαν και δεν χρειαζόταν να πούμε ποτέ «όχι» τότε τα «ναι» μας θα έχαναν την αξία τους.
Όπως κι αν έχει, η δική μου θεώρηση για την ανθρώπινη φύση είναι ότι είμαστε ένα μείγμα από τις επιλογές και τους περιορισμούς μας το οποίο συνεχώς μεταβάλλεται.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
