Η ντροπή μπορεί να είναι ένα δύσκολο συναίσθημα όμως νέα διαπολιτισμικά στοιχεία δείχνουν ότι είναι θεμελιώδης για την επιβίωσή μας.
Γνωρίζουμε και βιώνουμε τόσο δύσκολα το συναίσθημα της ντροπής που είναι δύσκολο να δούμε τα πλεονεκτήματά της, ειδικά όταν σκεφτούμε συγκεκριμένα συναισθηματικά ερεθίσματα όπως π.χ. η ντροπή για το σώμα, η οποία περιλαμβάνει την κριτική για το σώμα. Όμως είναι πάντα η ντροπή ένα άσχημο συναίσθημα που πρέπει να προσπαθήσουμε να απομακρύνουμε και να μη νιώθουμε; Ή μπορεί να είναι χρήσιμη;
Η απάντηση, σύμφωνα με μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο PNAS και συμμετείχαν 899 άτομα από όλο τον κόσμο, είναι ότι, ως ένα συναίσθημα, η ντροπή μπορεί όχι μόνο να είναι χρήσιμη, αλλά είναι θεμελιώδης για την ικανότητά μας να επιβιώνουμε και να θάλλουμε σε μια ομάδα. Η βασική λειτουργία της ντροπής, φαίνεται, ότι είναι να μας εμποδίσει να δείχνουμε πολύ εγωιστές, για το δικό μας καλό.
Οι ερευνητές ρώτησαν μια ομάδα ανθρώπων από κάθε κοινωνία που ζούσαν σε διάφορες περιοχές του κόσμου, για τις σκέψεις τους σχετικά με 12 υποθετικές καταστάσεις. Οι καταστάσεις αυτές αφορούσαν ένα άτομο του ίδιου φύλου με αυτούς και ρωτούσαν πόση ντροπή θα έπρεπε να αισθάνεται αυτός ο άνθρωπος αν ήταν άσχημος ή τεμπέλης ή έκλεψε από κάποιον στην κοινότητα που ζουν. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν επίσης να υποδείξουν, χρησιμοποιώντας μια κλίμακα τεσσάρων σημείων, πόσο αρνητικά θα έβλεπαν αυτό το άτομο ως αποτέλεσμα της πράξης του (παρέχοντας έτσι μια ένδειξη για το πόσο αυτό το άτομο θα υποτιμηθεί από άλλους). Οι ερευνητές ζήτησαν επίσης από τα μέλη μιας νέας ομάδας συμμετεχόντων σε κάθε κοινωνία, να αναφέρουν, πάλι σε μια κλίμακα τεσσάρων σημείων, πόση ντροπή αισθάνονταν οι ίδιοι στις διάφορες υποθετικές καταστάσεις.
Συνολικά, οι ερευνητές βρήκαν πολύ στενή συσχέτιση μεταξύ του βαθμού ντροπής που οι συμμετέχοντες εκτιμούν ότι συνδέεται με μια δεδομένη πράξη ή κατάσταση και του πόσο θεωρούν ότι το άτομο αυτό θα υποτιμηθεί από τους άλλους ως αποτέλεσμα αυτής της πράξης/ κατάστασης. Αυτό ήταν ιδιαίτερα αληθές μέσα σε μια κοινωνία, αλλά επίσης παρατηρήθηκε σε όλες τις κοινωνίες που μελετήθηκαν στην έρευνα. Το γεγονός ότι το ίδιο μοτίβο συναντάται σε τέτοιες απομακρυσμένες κοινότητες, υποδηλώνει ότι η αντιστοίχιση της ντροπής με την υποτίμηση του κοινωνικού συνόλου είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα σχεδιασμένο από [φυσική] επιλογή και όχι ένα προϊόν πολιτιστικής επαφής ή συγκλίνουσας πολιτιστικής εξέλιξης, γράφουν οι ερευνητές.
Οι πρόγονοί μας ζούσαν σε μικρές, στενά συνδεδεμένες φυλές και εξαρτώνταν ο ένας από τον άλλον για να επιβιώσουν. Στις δύσκολες στιγμές, ειδικά, έπρεπε να στηριχθούν ο ένας στον άλλο για να επιβιώσουν. Δεν ήταν έξυπνο να ήταν πάντα ανιδιοτελείς, καθώς το άλλο άτομο πιθανώς θα το εκμεταλλευόταν. Αλλά και το να αντιδρά ένα μέλος πάντοτε σε αντίθεση με τις ιδέες της ομάδας για το τι είναι σημαντικό (π.χ. ότι όλα τα μέλη της ομάδας θα πρέπει να συμβάλλουν στα καθήκοντα που είναι σημαντικά για την επιβίωση), θα ήταν επίσης μια κακή κίνηση, καθώς θα μπορούσαν το μέλος αυτό να αγνοηθεί ή και να εξοριστεί.
Προκειμένου να ευημερήσουν οι άνθρωποι στις αρχαίες κοινωνίες, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ένας άνθρωπος θα έπρεπε να υπολογίζει με ακρίβεια τη συνέπεια μιας πράξης του αν τον ανακάλυπταν (π.χ. παίρνοντας τρόφιμα χωρίς να το λέει στα άλλα μέλη ή να προσποιείται ότι είναι άρρωστος αντί να μαζεύει τροφή ή να κυνηγά). Τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι η ντροπή εξελίχθηκε για να μας βοηθήσει να πάρουμε τη σωστή απόφαση: να δράσουμε για τα δικά μας μακροπρόθεσμα συμφέροντα, χωρίς να διακινδυνεύσουμε σοβαρά τη θέση μας στην κοινωνική ομάδα που ανήκουμε. Η ντροπή, επομένως, λειτουργεί σαν τον πόνο – ως προειδοποίηση να μην επαναλάβουμε μια συμπεριφορά που απειλεί τη δική μας ευημερία.
Αυτό δεν σημαίνει, βεβαίως, ότι η ντροπή είναι πάντα καλή. Αν η ομάδα που ανήκετε έχει διαστρεβλωμένες ιδέες για το τι πραγματικά έχει σημασία – αν, για παράδειγμα, υπολογίζει περισσότερο τι ρούχα φοράτε ή πόσα κιλά είστε – τότε η ντροπή είναι επίσης διαστρεβλωμένη, σε ένα συναίσθημα που δεν είναι χρήσιμο, αλλά επιβλαβές.
Πηγή: Cross-cultural invariances in the architecture of shame
Απόδοση – Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
