Αν ο άνθρωπος σταθεί απέναντι στον εαυτό του με λιγότερη κριτική και περισσότερη περιέργεια και τρυφερότητα, μπορεί να βιώσει τα “λάθη” του σαν σημεία στην προσωπική του διεργασία από τα οποία έχει να αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες για τον ίδιο και για την κατεύθυνση που χρειάζεται να πάρει από εδώ και πέρα.
Στην εποχή μας, μία πολύ σημαντική δεξιότητα θεωρείται το να μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Συνήθως αυτή η δεξιότητα είναι συνδεδεμένη με την κριτική προς τον εαυτό μας. Με τον όρο κριτική εννοούμε μία αρνητική αξιολόγηση ή αλλιώς κατηγόρια προς τον εαυτό. Συχνά, οι άνθρωποι που κατηγορούν “γενναία” τον εαυτό τους θεωρούνται ότι έχουν μια ανεπτυγμένη αίσθηση προσωπικής ευθύνης. Πράγματι ταυτίζονται αυτές οι δύο έννοιες;
Η αυτοκριτική ή αυτοκατηγορία περιγράφει μια κατάσταση όπου το άτομο έχει μετανιώσει για κάτι που έκανε (ή δεν έκανε) και προσπαθεί να το διορθώσει με μία διάθεση τιμωρίας προς τον εαυτό του. Συνοδεύεται από θυμό και αρνητικούς χαρακτηρισμούς για τον εαυτό, όπως Δεν έπρεπε να το πω αυτό, είμαι κακός., Έπρεπε να βοηθήσω, είμαι αναίσθητος. κ.α.
Αυτούς τους χαρακτηρισμούς μπορεί κανείς να μην τους πιστεύει απολύτως σε συνειδητό επίπεδο και με την λογική του να μπορεί να βρει επιχειρήματα για να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Παρ όλα αυτά, η αυτοκατηγορία παίρνει συχνά την μορφή ενός καταναγκασμού, το άτομο δεν μπορεί να μην αποδώσει τους αρνητικούς χαρακτηρισμούς στον εαυτό του και το να υποτιμήσει την ηθική του αξία μοιάζει με ένα τίμημα που χρειάζεται να πληρώσει.
Διαβάστε σχετικά: Πρέπει να θέλεις να περάσεις την υπόλοιπη ζωή σου με τον εαυτό σου πρώτα
Η ψυχολογία όμως βασίζεται στην ιδέα ότι για όλα όσα αισθάνεται, σκέφτεται, ή κάνει ο άνθρωπος, υπάρχουν λόγοι, που μπορεί κάποιος να έχει συνειδητοποιήσει ή όχι. Αν απομακρυνθεί κανείς για λίγο από τον δυαδικό τρόπο σκέψης (καλό-κακό), μπορεί να περάσει σε έναν πιο συνθετικό τρόπο σκέψης, σαν να ανεβαίνει στην κορυφή του λόφου, από όπου μπορεί να δει ολόκληρο το τοπίο. Τότε μπορεί να εμβαθύνει, να αναγνωρίσει ότι οι συμπεριφορές του ή απλώς οι σκέψεις του συνδέονται με κάποια συναισθήματα και τα συναισθήματα με κάποια βιώματά του.
Κάθε συμπεριφορά αποτελεί μία επιλογή. Στην περίπτωση όμως της αυτοκατηγορίας, ο άνθρωπος δεν συνειδητοποιεί ότι η επιλογή του είχε στόχο να αποφέρει κάποιου είδους ικανοποίηση, ανακούφιση ή διέξοδο από μια κατάσταση που βίωνε ως απειλητική, περισσότερο απειλητική από την συμπεριφορά του. Η ανάληψη προσωπικής ευθύνης δεν αναφέρεται στις δικαιολογίες και τις εκλογικεύσεις για την συμπεριφορά μας.
Αυτές συνήθως αποτελούν άμυνα στην πίεση που φέρνει η επίκριση στον εαυτό. Απεναντίας, η ανάληψη ευθύνης προϋποθέτει το να παρατηρήσει κανείς την συμπεριφορά του με όσο γίνεται λιγότερη κριτική, ώστε να μπορέσει να εμβαθύνει και να κατανοήσει τους λόγους που συνέτρεξαν στο να κυριαρχήσει η συγκεκριμένη επιλογή.
Η επιμονή στην κατηγόρια του εαυτού παρεμποδίζει αυτή την διεργασία κατανόησης, ανακυκλώνει την δυσάρεστη εικόνα για τον εαυτό μας και μας ωθεί σε περισσότερες αμυντικές συμπεριφορές για τις οποίες μετά μετανοιώνουμε. Η δυσκολία κατανόησης του εαυτού καταλήγει σε δυσκολία αλλαγής.
Αντίθετα, η αποδοχή και η κατανόηση αυτού που παρατηρεί κανείς στον εαυτό του μπορεί να καλλιεργήσει το έδαφος για να αναδυθούν εναλλακτικές και επιλογές που πριν δεν ήταν ορατές. Αν ο άνθρωπος σταθεί απέναντι στον εαυτό του με λιγότερη κριτική και περισσότερη περιέργεια και τρυφερότητα, μπορεί να βιώσει τα “λάθη” του σαν σημεία στην προσωπική του διεργασία από τα οποία έχει να αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες για τον ίδιο και για την κατεύθυνση που χρειάζεται να πάρει από εδώ και πέρα.
Σχετική βιβλιογραφία:
- Prochaska J., Norcross J. (2014). Systems of Psychotherapy: A Transtheoretical Analysis 8th edition. Cengage Learning. 271-272
- Shaver K. (1985). The Attribution of Blame: Causality, Responsibility, and Blameworthiness. Springer-Verlag 1-8, 64-70, 74-77
- Shapiro D. (2006). Self–Reproach and Personal Responsibility. Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes. Guilford Press. 69 (1). 21-25
- Formica M.J (2013, April 19) Self-blame: The Ultimate Emotional Abuse. Πηγή: https://www.psychologytoday.com/blog/enlightened-living/201304/self-blame-the-ultimate-emotional-abuse
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
