H βλαβερή αυτοκριτική αναπτύσσεται σαν αντίδραση στην εσωτερική σύγχυση των ανθρώπων και ιδιαίτερα των νέων, σχετικά με την αληθινή τους ταυτότητα, δηλαδή το ποιοι είναι.
Η επιστήμη της ψυχολογίας ρίχνει φως στις αρνητικές επιπτώσεις της αυτoυποτίμησης.
Πολλοί από εμάς θαυμάζουμε την αυτοκριτική. Αντιμετωπίζουμε αυτό το χαρακτηριστικό σαν μία ισχυρή απόδειξη ευσυνειδησίας, εντιμότητας, υπευθυνότητας και ακεραιότητας, τέσσερις ιδιαίτερα πολυπόθητες ηθικές αρετές. Επίσης θεωρούμε την αυτοκριτική σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την αυτοβελτίωση και την ανάπτυξη μας.
Πολλοί άνθρωποι λένε στον εαυτό τους: Μόνο όταν κοιτάζουμε με κουράγιο μέσα μας και εντοπίζουμε τα λάθη μας και τα παραδεχτούμε, μπορούμε να αρχίσουμε το ταξίδι της αλλαγής αυτών ή τουλάχιστον της ελαχιστοποίησής τους, οπότε και γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι.
Όμως, η έρευνα του Γκόλαν Σαχάρ, μας συνιστά ανεπιφύλακτα να ξανασκεφτούμε το θέμα. Αυτή η έρευνα συμπεραίνει ότι η αυτοκριτική είναι πολύ πιθανό να περιλαμβάνει την αυτουποτίμηση και όταν συμβαίνει αυτό, οι αρνητικές επιπτώσεις στην σωματική και ψυχική μας υγεία είναι σημαντικές.
Για να αντιληφθούμε τις επιζήμιες επιπτώσεις της αυτοκριτικής, ας σκεφτούμε πώς ορίζεται στην ψυχολογική έρευνα. Ο Σαχάρ ορίζει αυτό το χαρακτηριστικό ως:
μια έντονη και επίμονη σχέση με τον εαυτό, που χαρακτηρίζεται
1) από μία ανυποχώρητη απαίτηση για υψηλά πρότυπα απόδοσης και
2) από την έκφραση εχθρότητας και υποτίμησης του εαυτού όταν αυτά τα υψηλά πρότυπα, αναπόφευκτα, δεν επιτυγχάνονται
Σημειώστε ότι αυτός ο ορισμός:
1) θεωρεί ότι η αυτοαντίληψή μας δεν είναι μονολιθική, αλλά μάλλον ότι αποτελείται από πολλές όψεις που αλληλεπιδρούν έντονα
2) επισημαίνει ότι η αυτοκριτική πηγαίνει πιο πέρα από την αναζήτηση για αυτοβελτίωση: Αποτελείται από μία ασυμβίβαστη απαίτηση, την ίδια απαίτηση που αυξάνει την πιθανότητα να μην φτάσουμε τα πρότυπα (που ανεβαίνουν συνεχώς)
3) συνδέει την ασυμβίβαστη απαίτηση για υψηλά πρότυπα και την αναπόφευκτη αποτυχία με το ολέθριο αποτέλεσμα αυτής της αποτυχίας: εχθρότητα, υποτίμηση και εξευτελισμός με στόχο τον εαυτό μας.
Έρευνες σε Η.Π.Α., Καναδά, Ισραήλ και Ευρώπη αποδεικνύουν ότι η αυτοκριτική, όπως μετριέται από πολύ απλά ερωτηματολόγια αυτόαξιολόγησης συμβάλλει σε: κατάθλιψη, άγχος, διατροφικές διαταραχές, διαταραχές χρήσης ουσιών, νεανική εγκληματικότητα, σωματικές ασθένειες, ακόμη και τάσεις αυτοκτονίας. Ο Σαχάρ εξηγεί ότι τονίζει ένα έργο που έχουν συνεισφέρει και άλλοι ερευνητές ψυχολόγοι, γιατί αυτή η έρευνα είναι αρκετά υψηλής ποιότητας επειδή υπάρχει πιθανότητα η αυτοκριτική να είναι μία από τις αιτίες για τις προαναφερθείσες διαταραχές, σε αντίθεση με το να είναι απλά το αποτέλεσμα αυτών των διαταραχών.
Τα αποτελέσματα αυτής της δοκιμασίας πείθουν ότι η αυτοκριτική είναι και αιτία και αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, η αυτοκριτική είναι μία από τις αιτίες της κατάθλιψης, αλλά η κατάθλιψη επίσης αυξάνει την αυτοκριτική, ιδιαίτερα σε κορίτσια στην εφηβεία1.
Επιπλέον, έρευνες σε όλο τον κόσμο δίνουν μία αδιάσειστη απάντηση στο γιατί η αυτοκριτική οδηγεί σε ψυχικές και σωματικές ασθένειες. Η απάντηση είναι ότι η αυτοκριτική εκτροχιάζει τα κοινωνικά περιβάλλοντα των ανθρώπων. Εξωθεί τους ανθρώπους στην δημιουργία διαπροσωπικού στρες (πχ, να καβγαδίζουν και να προκαλούν την απόρριψη) και παρεμβαίνει στην ικανότητα τους να απολαμβάνουν θετικά, ευχάριστα γεγονότα στη ζωή τους (όπως,τη διασκέδαση με φίλους) και να κινητοποιούν την κοινωνική στήριξη σε στιγμές που το έχουν ανάγκη. Ένα τέτοιο αρνητικό περιβάλλον γίνεται γόνιμο έδαφος για συναισθηματικό πόνο που με τη σειρά του μπορεί να αυξήσει την αυτοκριτική. Ο Γκόλαν ονομάζει αυτή τη διαδικασία «Η Αλυσίδα της Αυτοκριτικής»2.
Οπότε, τι μπορούμε να κάνουμε; H απάντηση σε αυτή την ερώτηση έχει δύο πτυχές. Όταν η αυτοκριτική έχει ήδη οδηγήσει σε ψυχική ασθένεια, συνήθως απαιτείται μακρά ψυχοθεραπεία. Ο Σαχάρ περιγράφει την θεραπευτική μέθοδο που προτιμάει, η οποία είναι ολοκληρωμένη: Συνδυάζει γνωσιακές-συμπεριφορικές και άλλες τεχνικές που διδάσκουν τους ασθενείς πώς να αντιμετωπίζουν σκέψεις αυτοκριτικής και διαπροσωπικές συμπεριφορές που απορρέουν από αυτές τις σκέψεις, με βαθιά ψυχολογική δουλειά, φτάνοντας στον πυρήνα της αυτοκριτικής των ασθενών.
Όσον αφορά στο τελευταίο, ο Σαχάρ υποθέτει ότι η βλαβερή αυτοκριτική αναπτύσσεται σαν αντίδραση στην εσωτερική σύγχυση των ανθρώπων και ιδιαίτερα των νέων σχετικά με την αληθινή τους ταυτότητα, δηλαδή το ποιοι είναι. Οπότε, συμμετέχει στην προσπάθεια των νέων ασθενών του να λύσουν αυτόν τον πολύπλοκο, αλλά όχι άλυτο, γρίφο.
Αν όμως, η αυτοκριτική δεν έχει οδηγήσει ακόμη σε ψυχική ασθένεια ή αν τα συμπτώματα της δυσφορίας είναι σχετικά ήπια, τότε μία ξεκάθαρη συνειδητοποίηση της βλαβερής φύσης της αυτοκριτικής μπορεί να βοηθήσει πολύ. Συγκεκριμένα, οι γονείς και οι δάσκαλοι δεν θα πρέπει να μένουν απαθείς μπροστά στις δηλώσεις αυτοκριτικής των παιδιών/μαθητών τους (πχ, «Είμαι χάλια»), αλλά να αντιμετωπίζουν αυτές τις δηλώσεις σαν εκφοβισμό, σε αυτήν την περίπτωση, αυτοεκφοβισμό.
Η σωστή αντίδραση είναι να αναφερθούμε στις δηλώσεις αυτοκριτικής, να ζητήσουμε ξεκάθαρα να σταματήσουν και να ενθαρρύνουμε τα παιδιά και τους νέους να υιοθετήσουν μία θετική στάση περιέργειας προς τον εαυτό τους παρά να υποτιμούν τον εαυτό τους και να παραιτούνται. Όσο νωρίτερα γίνει αυτό, τόσο πιο υγιές θα είναι το αποτέλεσμα.
Πηγή: psychologytoday.com
Απόδοση: Έφη Μεσιτίδου
Έρευνα: 1. Reciprocal Relations Between Depressive Symptoms and Self-Criticism (but Not Dependency) Among Early Adolescent Girls (but Not Boys)
2. Shahar, G. (2015). Erosion: The psychopathology of self-criticism. New York: Oxford University Press.
