Στο βιβλίο του "Συναισθηματική Νοημοσύνη", ο Daniel Goleman επαναλαμβάνει την ιστορία μιας ομάδας Αμερικανών ερευνητών, που υπέβαλαν παιδιά τεσσάρων ετών σε ένα επιστημονικό βασανιστήριο. Ένας επιστήμονας τοποθετεί ένα ζαχαρωτό σε ένα τραπέζι , λέγοντας στο παιδί ότι θα λείψει από το δωμάτιο για λίγο και ό,τι αν το παιδί μπορεί να αντισταθεί στον πειρασμό να μη φάει το ζαχαρωτό, θα του φέρει μόλις επιστρέψει ακόμα ένα.
Μερικά παιδιά σκαρφίζονται διάφορα τεχνάσματα για να αντισταθούν στον πειρασμό και να κερδίσουν το βραβείο, όπως το να τραγουδούν μόνα τους, να κουνιούνται νευρικά ή ακόμα και να καλύπτουν τα μάτια τους για να μη βλέπουν το ζαχαρωτό. Άλλα παιδιά απλά δεν μπορούν να αναβάλλουν την ευχαρίστησή τους και καταβροχθίζουν αμέσως το ζαχαρωτό. Δείτε το ακόλουθο βίντεο.
Τα 2/3 των παιδιών κατάφεραν να αντισταθούν και μόνο το 1/3 δεν άντεξε και έφαγε το ζαχαρωτό τελικά. Το πείραμα ξεκίνησε στη δεκαετία του 1960 από τον ψυχολόγο Γουόλτερ Μισέλ. Οι ψυχολόγοι στη συνέχεια παρακολούθησαν τα παιδιά μέχρι και την αποφοίτηση τους από το λύκειο και παρατήρησαν ότι οι δύο ομάδες διέφεραν δραματικά. Τα παιδιά που είχαν δείξει αυτοσυγκράτηση και περίμεναν το δεύτερο ζαχαρωτό έγιναν άριστοι μαθητές, είχαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, μπορούσαν να δημιουργήσουν καλύτερες σχέσεις με τους συμμαθητές τους και είχαν αυξημένη αυτοεκτίμηση ενώ εκείνα που δεν μπόρεσαν να ασκήσουν τέτοιο αυτοέλεγχο, καθώς ήταν πέρα από τις δυνάμεις τους, ήταν πεισματάρικα, δεν έδειχναν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, δεν είχαν καλούς βαθμούς, προτίμησαν να μη συνεχίσουν τις σπουδές τους, ήταν παρορμητικοί στις αποφάσεις τους και δε δέχονταν τις ευθύνες για τις πράξεις τους. Μάλιστα, ορισμένα μπλέχτηκαν στον κόσμο των εξαρτήσεων.
Αυτή ήταν μια δοκιμασία της παρορμητικότητας απέναντι στην αυτοσυγκράτηση, της επιθυμίας απέναντι στον αυτοέλεγχο, εστιασμένη στην έννοια της αναβολής της ευχαρίστησης. Όσοι γενικότερα περάσουν επιτυχώς αυτή τη δοκιμασία, τείνουν να είναι περισσότερο ικανοί στις κοινωνικές τους σχέσεις, με αυτενέργεια και να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής με μεγαλύτερη σιγουριά, αξιοπιστία και ανεξαρτησία. Αλλά τα παιδιά που στα τέσσερα δεν μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό, είναι σε χειρότερη θέση σε όλα αυτά τα θέματα και ενδεχομένως να βάζουν τις βάσεις για μία ζωή προς την απογοήτευση, την αποτυχία και τη κοινωνική δυσλειτουργικότητα.
Τα ευρήματα του Goleman σχετίζονται με την έρευνα που είχε κάνει ο Howard Gardner στην "Πολλαπλή νοημοσύνη". Η ματιά του Gardner αφορούσε στο γεγονός ότι οι σταθερές μετρήσεις της νοημοσύνης όπως η γνωστική νοημοσύνη (τα τεστ νοημοσύνης δηλαδή), δείχνουν μόνο ένα μικρό μέρος από το σύνολο των ανθρώπινων ικανοτήτων που αφορούν στη διαχείριση των συναισθημάτων, στην ενσυναίσθηση, στη διαπροσωπική αποτελεσματικότητα στις σχέσεις και άλλα. Εκτίμησε ότι ένα ποσοστό του 20% της επιτυχίας στη ζωή οφείλεται στη γνωστική νοημοσύνη και το υπόλοιπο σε όλες αυτές τις δυνατότητες.
Αυτές τις άλλες δυνατότητες ο Goleman αποκαλεί "Συναισθηματική Νοημοσύνη" και το πείραμα με τα ζαχαρωτά είναι ένας άριστος δείκτης για αυτές. Όταν περάσει κανείς αυτό το τεστ, ενεργοποιεί μια ολόκληρη σειρά από θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που διατηρούνται αδρανοποιημένα. Οι θετικές επιπτώσεις είναι τεράστιες.
Και καθώς παρόμοια πειράματα όπως του Goleman με το ζαχαρωτό, δείχνουν ότι τα παιδιά από συναισθηματικά δυσλειτουργικές οικογένειες είναι άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες από την αρχή, η δυσκολία τους μπορεί πραγματικά να βελτιωθεί στα σχολεία, αν το πρόβλημα είναι κατανοητό και καταβληθεί ιδιαίτερη και εξατομικευμένη προσπάθεια. Ο Goleman περιέγραψε μια σειρά από επιτυχημένες πρωτοβουλίες είτε μέσα από ειδικές τάξεις που θα διδάσκουν στα παιδιά συναισθηματική επάρκεια, είτε ενσωματώνοντας συστηματικά τέτοια μαθήματα στη διδασκαλία των πιο συμβατικών θεμάτων ιδιαίτερα στην ανάγνωση.
Όλο αυτό φυσικά απαιτεί σοβαρή επανεξέταση της εκπαιδευτικής προσέγγισης και συναντά μεγάλη αντίσταση από τους δασκάλους, πολλοί από τους οποίους δυσκολεύονται και οι ίδιοι να είναι παράγοντες της συναισθηματικής επάρκειας και οι οποίοι ούτως ή άλλως λένε ότι έχουν ήδη υπερφορτωθεί από το συνολικό πρόγραμμα σπουδών. Ωστόσο για πάρα πολλά παιδιά, θα είναι χάσιμο χρόνο να προσπαθούν να διδαχθούν όλα τα άλλα πράγματα, αν δεν διδάσκονται πρώτα τη συναισθηματική νοημοσύνη.
Οι τελευταίες έρευνες της νευροεπιστήμης φέρνουν στο φως ένα ακόμα γεγονός: την πλαστικότητα του ανθρώπινου μυαλού. Συνήθειες της σκέψης και της συμπεριφοράς ακόμα και συναισθηματικές αντιδράσεις μπορούν να τροποποιηθούν μέσω της μάθησης. Ερχόμενοι οι μικροί μαθητές σε επαφή με τέτοια μαθήματα, μπορούν να ξεπεράσουν τα μειονεκτήματα που προκύπτουν από τα πειράματα όπως με το ζαχαρωτό και να παρουσιάσουν βελτίωση στο σχολείο ώστε να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις προκλήσεις της ζωής. Και φυσικά αποκτούν περισσότερη συναισθηματική ευφυΐα στο μέλλον ως γονείς που θα τους βοηθήσει στην ανατροφή των δικών τους παιδιών, βοηθώντας να σπάσει ο φαύλος κύκλος της δυσλειτουργίας από γενιά σε γενιά.
Μην αρχίσετε όμως να αγχώνεστε διαβάζοντας τα παραπάνω και μη σκέφτεστε να κάνετε παρόμοια πειράματα στα παιδιά σας. Κανένα τεστ δεν μπορεί να δηλώσει γραμμικότητα στα στοιχεία προσωπικότητας και στην επιτυχημένη ή αποτυχημένη πορεία ενός παιδιού κατά την ενήλικη ζωή του, καθώς οι επιδράσεις που θα λάβει μεγαλώνοντας φιλτράρονται και προσαρμόζονται συνεχώς. Δεν παύουν όμως στοιχεία, όπως η παρορμητικότητα και η δυσκολία αναβολής της ευχαρίστησης, να είναι παράγοντες που δείχνουν κάποια σημάδια ανησυχίας τα οποία αν εντοπιστούν, μπορούν να συνεισφέρουν αποτελεσματικά στη βελτίωση της ζωής του παιδιού. Και αυτό πηγάζει κυρίως από το είδος της σχέσης που αναπτύσσουν οι γονείς σε αυτή την ηλικία που βρίσκεται το παιδί.
Οι γονείς που είναι δοτικοί και ενισχύουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού, το βοηθούν να παράγει μόνο του τις λύσεις, αξιοποιώντας το χρόνο που έρχεται σε επαφή με το συναίσθημά του. Βρίσκονται δίπλα του όχι για να πάρουν το άσχημο μακριά, αλλά για να το βοηθήσουν να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και να μην τα φοβάται, βάζοντας τις βάσεις για να μπορέσει το παιδί να καταστεί αυτόνομο στην ενήλικη ζωή του.
Αυτό που "εγγυώμαστε" όλοι οι ψυχολόγοι που ασχολούμαστε με τις οικογένειες, είναι ότι το παιδί θα απογοητευθεί αρκετές φορές στη ζωή του. Το σημαντικό όμως είναι πώς θα χειριστεί αυτό το συναίσθημα. Η ικανότητα του παιδιού να χειρίζεται την απογοήτευση και να μεταθέτει χρονικά μια ικανοποίηση, να υποτάσσει δηλαδή το παρόν στο μέλλον, είναι βασικά στοιχεία για να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του, να νιώσει εμπιστοσύνη στην ανεξαρτησία του και να δημιουργήσει αρμονικές σχέσεις με τους άλλους.
Με πληροφορίες από Daniel Goleman και "Συναισθηματική Νοημοσύνη", Dianel Goleman, Εκδόσεις "Πεδίο", Αθήνα, 2011
