Η ψυχογνωστική ανάπτυξη των παιδιών, η οποία έχει περιγραφεί αρχικά από τον Jean Piaget και επιβεβαιώνεται από νευρολογικές σύγχρονες μελέτες, περιλαμβάνει 4 κύρια στάδια, το καθένα απ’τα οποία παρουσιάζει τις δικές του ιδιαίτερες εξελικτικές διαδικασίες και προκλήσεις.
Θα ευχόσασταν να μπορούσατε να προβλέψετε τη συμπεριφορά των παιδιών σας με απόλυτη ακρίβεια; Αν και κάθε ρεαλιστής γονιός γνωρίζει ότι αυτό είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί, παραμένει μία ελκυστική ιδέα. Τα παιδιά όμως πάντα θα σας εκπλήσσουν με τη συμπεριφορά τους καθώς υπάρχουν πολλοί παράγοντες βάσει των οποίων διαμορφώνεται η συμπεριφορά τους όπως επίσης και πολλές εσωτερικές και εξωτερικές ‘δυνάμεις’ οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν τα παιδιά να συμπεριφερθούν με τρόπο διαφορετικό απ’ ότι συνηθίζουν.
Αυτό που μπορείτε να κάνετε είναι να κατανοήσετε τα στάδια της ψυχογνωστικής ανάπτυξης τους καθώς και όσα αυτά συνεπάγονται τόσο ως προς τη συμπεριφορά όσο και ως προς την εκμάθηση. Απ’ ότι φαίνεται οι γονείς, οι οποίοι κατανοούν τον τρόπο με τον οποίο εξελισσόμαστε ψυχογνωστικά και νευρολογικά, δύνανται να καθοδηγήσουν τα παιδιά τους να αναπτύξουν ένα πιο θετικό τρόπο συμπεριφοράς.
Ακολουθεί η περιγραφή των σταδίων ψυχογνωστικής ανάπτυξης και η σημασία αυτών στην ανατροφή των παιδιών.
1. Αισθησιοκινητικό στάδιο
Το πρώτο στάδιο είναι το αισθησιοκινητικό στάδιο το οποίο διαρκεί από τη γέννηση μέχρι την ηλικία των 2 ετών. Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά βιώνουν, εξερευνούν κι επεξεργάζονται το περιβάλλον μέσω των αισθήσεων τους. Μέσα από τη δοκιμή, το λάθος αλλά και μέσω των εμπειριών με αντικείμενα και αισθήσεις, αρχίζουν να ‘τιθασεύουν’ τον κόσμο γύρω τους. Στην ηλικία του 1 έτους, το παιδί αρχίζει να κατανοεί την έννοια της ‘μονιμότητας του αντικειμένου’, αντιλαμβάνεται δηλαδή, ότι τα αντικείμενα εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα κι όταν δεν τα βλέπει.
Αυτό που οι περισσότεροι γονείς αδυνατούν να κατανοήσουν πλήρως είναι ότι τα παιδιά αναπτύσσονται κοινωνικά και συναισθηματικά, με αποτέλεσμα να αναζητούν τη υποστήριξη των γονιών τους. Αν τύχει να έρθετε σε επαφή μ’ ένα βρέφος το οποίο δεν γνωρίζετε, θα παρατηρήσετε ότι θα στραφεί συχνά στον γονέα του προκειμένου να του υποδείξει πως να ανταποκριθεί. Η πράξη αυτή ονομάζεται κοινωνική αναφορά ή κοινωνική γνώση. Φροντίστε να είστε αρκετά υποστηρικτικοί όταν το παιδί σας εμφανίζει αυτή την τάση, γεγονός που θα καλλιεργήσει την αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία.
Το παιδί προφέρει την πρώτη του λέξη στην ηλικία των 6 μηνών. Για να βοηθήσετε ένα μωρό να καλλιεργήσει τις γλωσσικές δεξιότητες, θυμηθείτε ότι ακολουθεί το δικό σας βλέμμα. Όταν θελήσετε να του μάθετε μια καινούργια λέξη, δώστε έμφαση με τα μάτια σας, κινώντας τα αργά. Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε τον τύπο ομιλίας που μιμείται το βρεφικό λόγο καθώς είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι να μιλάμε με αυτό τον τρόπο. Φροντίστε όμως να χρησιμοποιείτε σωστά τις λέξεις σχηματίζοντας πλήρεις και σωστές προτάσεις, από γραμματική άποψη.
2. Προσυλλογιστικό στάδιο
Στην ηλικία των 6 ή 7 ετών, το παιδί προχωρά στο στάδιο της προσυλλογιστικής νόησης. Στο στάδιο αυτό οι γλωσσικές δεξιότητες του αναπτύσσονται με γοργό ρυθμό. Το παιδί αρχίζει να σκέφτεται σε συμβολικό επίπεδο, να αναπτύσσει την αριθμητική ικανότητα αλλά και να αντιλαμβάνεται τη διαφορά μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία ανταποκρίνονται καλά σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Δυσκολεύονται, όμως, να κατανοήσουν αφηρημένες έννοιες.
Στην ηλικία των 2 ετών, τα παιδιά δε βλέπουν τον κόσμο όπως ακριβώς τα ίδια. Όπως όλοι οι γονείς δίχρονων παιδιών γνωρίζουν, αυτή η εγωκεντρική αντίληψη που αναπτύσσουν τα παιδιά για τον κόσμο σε αυτή την ηλικία, τα δυσκολεύει να μοιραστούν ή να νοιαστούν για τους άλλους. Παρόλο που στην ηλικία των 2 ετών οι περισσότεροι γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά διαθέτουν την ικανότητα να ελέγχουν τα συναισθήματα τους, οι ψυχολόγοι έχουν αντίθετη άποψη. Η καλύτερη τακτική για να αποσπά την προσοχή των παιδιών όταν αυτά έχουν ξεσπάσματα θυμού, είναι να κρατούν ανά χείρας ένα αγαπημένο τους παιχνίδι.
Για να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποκτήσουν ενσυναίσθηση, οι γονείς μπορούν να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν τη Θεωρία του Νου ώστε να είναι σε θέση να καταλάβουν την οπτική των άλλων. Η Θεωρία του Νου αναδύεται και αναπτύσσεται στην ηλικία των 3 ή 4 ετών. Γνωστό παράδειγμα αποτελεί το τεστ “Σάλλυ- Αν”.
Σ’ αυτή την άσκηση, παρουσιάζονται στα παιδιά δυο κούκλες, η Σάλλυ και η Αν. Η Σάλλυ έχει ένα καλάθι και η Αν ένα κουτί. Η Σάλλυ τοποθετεί ένα αντικείμενο στο καλάθι της και στη συνέχεια πηγαίνει μια βόλτα. Ενώ λείπει, η Αν βγάζει το αντικείμενο από το καλάθι και το τοποθετεί στο δικό της κουτί. Τα παιδιά στη συνέχεια ρωτούνται σε ποιο σημείο πιστεύουν ότι η Σάλλυ θα ψάξει για το αντικείμενο όταν επιστρέψει. Αν το παιδί απαντήσει “στο καλάθι” σημαίνει ότι είναι σε θέση να κατανοήσει τι σκέπτεται η Σάλλυ. Μια άλλη τακτική είναι να διαβαστούν ιστορίες στα παιδιά και να τους ζητηθεί να έρθουν στη θέση των πρωταγωνιστών των ιστοριών αυτών.
3. Το στάδιο της συγκεκριμένης σκέψης
Στην ηλικία των 6 ή 7 ετών τα παιδιά προχωρούν στο στάδιο της συγκεκριμένης σκέψης το οποίο διαρκεί μέχρι τα 11 ή 12 έτη. Η ηλικία στην οποία αναπτύσσεται η λογική σκέψη υποτίθεται ότι είναι τα 7 έτη. Στην ηλικία αυτή τα παιδιά μαθαίνουν τα κατανοούν αφηρημένες έννοιες, αντιλαμβάνονται την έννοια της χρονικής αλληλουχίας γεγονότων και αρχίζουν να συμπάσχουν με άλλους, οι οποίοι βιώνουν διαφορετικές εμπειρίες σε σχέση με τα ίδια. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι σε θέση να κατανοήσουν αφηρημένες μαθηματικές έννοιες. Ωστόσο, δε μπορούν να επιλύσουν σύνθετα προβλήματα τα οποία απαιτούν συστηματική σκέψη. Οι γονείς χρειάζεται να αξιολογούν τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών σε αυτό το στάδιο. Συχνά, οι γονείς δεν αντιλαμβάνονται πόσο επηρεάζονται τα παιδιά τους από συζυγικούς καυγάδες ή από την ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι ίδιοι.
4. Στάδιο της τυπικής σκέψης
Τελευταίο στάδιο είναι αυτό της τυπικής σκέψης, το οποίο ξεκινά στην ηλικία των 12 και καλύπτει όλη την περίοδο της εφηβείας. Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά αναπτύσσουν τις ικανότητες τους για υποθετική και για αφηρημένη σκέψη καθώς και για επαγωγική σκέψη (ή ικανότητα επαγωγικών λογισμών). Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν αναπτύξει τις ικανότητες αυτές μέχρι την ηλικία των 15, αν και πολλοί άνθρωποι δε φτάνουν ποτέ ψυχογνωστικά σε αυτό το στάδιο. Ζητήματα ηθικής όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και αφηρημένες έννοιες όπως οι πιθανότητες μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητά. Αν και σε πολλούς γονείς, κάποια στάδια μπορεί να φανούν ιδιαιτέρως απαιτητικά.
Οι έφηβοι είναι συνήθως κακόκεφοι και υπερ-ευαίσθητοι γεγονός που οφείλεται τόσο στις ορμόνες όσο και στην υπερ-δραστηριότητα του μεσεγκεφάλου που παρατηρείται σε αυτό το στάδιο. Η ωρίμανση του εγκεφάλου ξεκινά από πίσω προς τα εμπρός.
Ο μεσεγκέφαλος (ή διάμεσος εγκέφαλος) αποτελεί την έδρα της μνήμης, των συναισθημάτων και της σεξουαλικότητας.
Ίσως εκπλαγείτε αν μάθετε ότι η ανάπτυξη του προμετωπιαίου φλοιού, ο οποίος αποτελεί την έδρα της λογικής σκέψης, ολοκληρώνεται στην ηλικία των 25 ετών. Ο προμετωπιαίος φλοιός ευθύνεται για την ικανότητα λήψης αποφάσεων, για την ικανότητα προγραμματισμού, για τον έλεγχο παρορμήσεων καθώς και για την ικανότητα αποφυγής κινδύνων.
Το τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την αξιολόγηση καταστάσεων και αποτελεί έδρα της συναισθηματικής νοημοσύνης των εφήβων είναι η αμυγδαλή. Γι’ αυτό το λόγο οι έφηβοι συχνά αισθάνονται να κατακλύζονται από τα συναισθήματα τους ενώ δυσκολεύονται να τα εκφράσουν. Το γεγονός αυτό εξηγεί επίσης την τάση που συχνά παρουσιάζουν για εκδήλωση ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς.
Φροντίστε να τους ενημερώνετε συχνά για θέματα όπως είναι τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, για τους κινδύνους που κρύβει το σεξ χωρίς προφύλαξη κλπ και ‘τροφοδοτείστε’ τους με λεξιλόγιο που μπορούν να χρησιμοποιούν για να αποφεύγουν οποιασδήποτε μορφής κοινωνική πίεση. Σε περίπτωση που κάνουν κάποιο λάθος, αποφύγετε την τιμωρία ή το κήρυγμα και επικεντρωθείτε στο δίδαγμα. Βοηθείστε τους να σκεφτούν το λάθος λογικά. Μιλήστε στη γλώσσα τους και υποδείξτε τι θα μπορούσαν να είχαν κάνει με διαφορετικό τρόπο. Έτσι θα τους βοηθήσετε να καλλιεργήσουν δεξιότητες λήψης αποφάσεων.
Τέλος, αναθέστε τους καθήκοντα για τον έλεγχο των οποίων ευθύνεται ο μετωπιαίος λοβός ή επιτελέστε τα μαζί τους. Δώστε τους ευκαιρίες να εξασκήσουν τις δεξιότητες τους στην επίλυση προβλημάτων ή στον προγραμματισμό. Η ανατροφή των παιδιών δεν είναι εύκολη ή αστεία υπόθεση. Οι γνώσεις γύρω από τη γνωστική, ψυχολογική και νευρολογική ανάπτυξη των παιδιών, μπορεί αποδειχτούν ιδιαιτέρως χρήσιμες στους ευαισθητοποιημένους γονείς.
Πηγή: bigthink.com
Απόδοση: Βασιλική Τσαπάκη
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
