Ας επιτρέψουμε στα παιδιά να βαρεθούν, όπως παλιά

Η πλήξη μας διδάσκει πως η ζωή δεν είναι ένα λούνα παρκ. Πιο σημαντικό ακόμη είναι ότι ενισχύει τη δημιουργικότητα και την αυτορρύθμιση.

“Μαμά βαριέμαι”. Είναι μια τόσο σύντομη φράση, που όμως αρκεί για να γεμίσει τους γονείς με ενοχές. Γιατί αν κάποιος βαριέται, κάποιος άλλος έχει αποτύχει στο να τον γεμίσει με ενδιαφέροντα και διασκέδαση. Και πώς μπορεί να επιτραπεί σε κάποιον χρόνος για να βαρεθεί – ενήλικο ή παιδί – όταν έχουμε τόσα να κάνουμε;

Η πλήξη όμως είναι μια κατάσταση που αξίζει να βιωθεί, πάρα να καταπολεμηθεί. Και όχι ως ένα είδος τιμωρίας για να μας σκληραγωγήσει. Μολονότι οι περισσότεροι μεγαλώσαμε με την αντίληψη πως μόνο οι βαρετοί άνθρωποι βαριούνται, η πλήξη είναι χρήσιμη. Την χρειαζόμαστε για πολλούς λόγους.

Αν δεν διδάξουμε στα παιδιά την αξία της πλήξης, σύντομα θα βρεθούν μπροστά σε δυσάρεστες εκπλήξεις. Το σχολείο, ας το παραδεχτούμε, μπορεί να γίνει πολύ βαρετό και σπάνια οι δάσκαλοι δείχνουν πρωτοβουλία ώστε να το κάνουν πιο ενδιαφέρον. Η ζωή δεν μοιάζει με πάρκο της Disneyland. “Έχεις δίκιο”, λέει η μητέρα στην κόρη της στο μυθιστόρημα της Maria Semple Where’d You Go, Bernadette. “Βαριέσαι θανάσιμα. Θα σου αποκαλύψω όμως ένα μυστικό για τη ζωή: αν βαριέσαι ήδη, να ξέρεις τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα στο μέλλον. Όσο νωρίτερα αναλάβεις την ευθύνη να δώσεις ένα νόημα στη ζωή σου, τόσο το καλύτερο για σένα”.

Στο παρελθόν οι άνθρωποι αποδέχονταν την πλήξη ως κάτι φυσιολογικό. Απομνημονεύματα προ του 21ου αιώνα, το αποδεικνύουν περίτρανα. Όταν δε ζωγράφιζαν, τα μέλη της ανώτερης κοινωνικής τάξης έκαναν μακρινούς περιπάτους ή παρατηρούσαν τα δέντρα ως χόμπι. Όσοι ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται έκαναν πολύ πιο σκληρή ζωή. Στην αγροτική και στην βιομηχανική εποχή, λίγοι στόχευαν στην αυτοπραγμάτωση μέσα από την εργασία. Τα παιδιά δεν ήλπιζαν σε ένα πολύ διαφορετικό μέλλον και συνήθιζαν από μικρά να τα αφήνουν μόνα στο σπίτι με μόνη διασκέδαση τα βιβλία, την φύση και αργότερα την τηλεόραση.

Είναι μόνο λίγες δεκαετίες τώρα που λίγη πλήξη θεωρείται απαραίτητη. Και τα παιδιά άρχισαν και πάλι να εκτιμούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Σε μια συνέντευξη στο περιοδικό GQ magazine, ο συνθέτης Lin-Manuel Miranda υποστήριξε πως ο ελεύθερος χρόνος του τα απογεύματα ως παιδί, ενίσχυσε την δημιουργικότητά του. “Γιατί δεν υπάρχει καλύτερο ερέθισμα για την δημιουργικότητα από μια λευκή κόλλα χαρτί ή ένα άδειο δωμάτιο”, υποστήριξε.

Στις μέρες μας, το να υποβάλουμε ένα παιδί σε τόση απραξία θεωρείται ως παραμέληση των γονεϊκών καθηκόντων. Σε ένα δημοφιλές άρθρο της εφημερίδας The Times, Ο αδυσώπητος γονεϊκός ρόλος σήμερα, η ανταποκρίτρια Claire Cain Miller αναφέρθηκε σε μια πρόσφατη έρευνα που διαπίστωσε πως ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, εισοδήματος ή φυλής, οι γονείς πίστευαν πως “τα παιδιά που βαριούνται μετά το σχολείο θα έπρεπε να γραφτούν σε εξωσχολικές δραστηριότητες και πως οι γονείς θα έπρεπε να διακόψουν οποιαδήποτε απασχόληση ώστε να ασχοληθούν με το παιδί τους.”

Η λογική είναι πως κάθε λεπτό ελεύθερου χρόνου πρέπει να αξιοποιηθεί προς την επίτευξη κάποιου στόχου.

Σήμερα, όταν το πρόγραμμα των παιδιών δεν είναι πλήρες, αφήνονται παρέα με τις ηλεκτρονικές τους συσκευές. Οι γονείς που ετοιμάζονται για ένα μακρύ ταξίδι με αυτοκίνητο ή αεροπλάνο, μοιάζουν με στρατιωτικούς που οργανώνουν εκστρατεία: Ποιές ταινίες να φορτώσουν στο i-pad; Είναι τα παιδιά στη σωστή ηλικία να παίξουν το βιντεοπαιχνίδι Fortnite έως ότου ο εγκέφαλός τους λιώσει στο πίσω κάθισμα; Πίσω στη δεκαετία του ’70 τι έκαναν οι γονείς όταν βαριούνταν τα παιδιά στη διαδρομή; Απολύτως τίποτα! Τα άφηναν να βράζουν στο ζουμί τους. Να βασανίζουν τους γονείς τους ή να παίζουν με την χαλασμένη ζώνη του καθίσματος.

Αν παραπονιόμασταν για την πλήξη μας όταν ήμασταν παιδιά, η απάντηση ήταν “Πήγαινε να παίξεις” ή ακόμη χειρότερα “Καθάρισε το δωμάτιό σου”. Ήταν διασκεδαστικό; Όχι. Ήταν χρήσιμο; Ναι.

Γιατί συμβαίνουν όμορφα πράγματα όσο βαριόμαστε. Μερικές από τις πιο βαρετές δουλειές που άκουσα ποτέ ήταν και οι πιο δημιουργικές. Δουλεύοντας σε μια εισαγωγική εταιρεία μετά το σχολείο, κολλούσα φωτογραφίες από άσχημα περουβιανά πουλόβερ. Τα χέρια μου γέμιζαν με μπλε κόλλα. Για κάποιον λόγο, τα πάντα μύριζαν απαίσια. Το μυαλό μου δεν είχε άλλη επιλογή από το να καταφύγει στην φαντασία. Μόνο σε κατάσταση βαρεμάρας μπορεί το μυαλό να γεννήσει ιστορίες. Ψωνίζοντας ζαρζαβατικά στο σούπερ μάρκετ, επινόησα ολόκληρα διηγήματα. Φανταστείτε την εικόνα ενός άντρα που αγοράζει μπρόκολο και μια μεγάλη συσκευασία Bud στις 9 το πρωί: ποια από τις δύο αγορές είναι υποχρεωτική και ποια μια αυθόρμητη επιθυμία;

Όταν νιώσουμε άνετα με το να βαριόμαστε, μπαίνουμε στον δρόμο για μεγάλες ανακαλύψεις. Η μονοτονία βοηθάει να αναδειχθούν οι ελάχιστες λεπτομέρειες, είτε πρόκειται για δέντρα είτε για πουλόβερ. Αυτός είναι και ο λόγος που τόσο χρήσιμες ιδέες γεννήθηκαν στο ντους, όταν αποκλείεται οποιαδήποτε νοητική δραστηριότητα. Αφήνουμε το μυαλό μας να περιπλανηθεί και μας οδηγεί εκεί που πρέπει.

Φυσικά, δεν είναι η πλήξη αυτή καθεαυτή που είναι σημαντική. Είναι και το πώς την χρησιμοποιούμε. Όταν φτάσεις στα όριά σου, η πλήξη σε οδηγεί να δράσεις δημιουργικά, να αντιδράσεις. Αλλά αν δεν την βάλουμε συστηματικά στη ζωή μας, δεν θα απολαύσουμε ποτέ τους καρπούς της.

Το νόημα δεν είναι να υποφέρουμε από βαρεμάρα αλλά να μάθουμε πώς να την αξιοποιούμε: Μπορεί να στρέψουμε την προσοχή μας μέσα μας και να είναι το έναυσμα για ενδοσκόπηση. Μπορεί να γράψουμε ένα βιβλίο. Να αναστοχαστούμε πάνω στην καριέρα μας. Η πλήξη μπορεί να μας οδηγήσει σε διασκέδαση αλλά και σε αυτοπειθαρχία. Σίγουρα ενισχύει την επινοητικότητα.

Η ικανότητα να διαχειριστούμε την βαρεμάρα, συσχετίζεται με την ικανότητα συγκέντρωσης και την αυτορρύθμιση . Η έρευνα αποδεικνύει πως οι άνθρωποι με ελλειμματική προσοχή παρουσιάζουν ιδιαίτερη τάση στην πλήξη. Βγάζει σίγουρα νόημα πως σε έναν κόσμο με τόσα ερεθίσματα, αυτό που κάποτε μπορεί να φάνταζε συναρπαστικό, γρήγορα καταλήγει αδιάφορο.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επιτρέπουμε στα παιδιά να βαρεθούν – και να τους επιτραπεί να παραμένουν στην κατάσταση της πλήξης – όσο είναι μικρά. Δεν χρειάζεται να θεωρείται ως “πρόβλημα” που πρέπει να αποφευχθεί, αλλά κάτι που τα παιδιά θα πρέπει να εκπαιδευτούν να διαχειρίζονται μόνα τους.

Δυστυχώς δεν εκπαιδεύουμε έτσι τα παιδιά μας. Αντί να τα διδάξουμε πώς να αφομοιώσουν γνώσεις αργά, ίσως και βαρετά καμία φορά, τα σχολεία επιδιώκουν να δώσουν στα παιδιά διασκέδαση. Οι δάσκαλοι ξοδεύουν όλο και περισσότερο χρόνο ώστε να επινοήσουν τρόπους να αιχμαλωτίσουν την προσοχή των μαθητών με οπτικά βοηθήματα και διαδραστική διδασκαλία (οθόνες, παιχνίδια) προσαρμοσμένα στα διαστήματα προσοχής του Candy Crushed. Τα παιδιά βαριούνται να ακούσουν διαλέξεις, οπότε επιδιδόμαστε σε έναν αγώνα να μετουσιώσουμε την διδακτική ύλη σε εύπεπτο παιχνίδι.

Σίγουρα πάντως το να διδάξουμε στα παιδιά να αντέχουν την βαρεμάρα θα τα προετοιμάσει για ένα πιο ρεαλιστικό μέλλον, χωρίς ανεδαφικές προσδοκίες για την εργασία και την ζωή γενικώς. Όταν μεγαλώσουν, ακόμη και σε μια δουλειά που αγαπούν, τα παιδιά μας μπορεί να χρειαστεί να ξοδέψουν μια ολόκληρη μέρα για να απαντήσουν σε mails ή να τσεκάρουν φύλλα στο excel.

Ακούγεται βαρετό, μπορεί να απαντήσετε, αλλά τελικά μήπως ακούγεται ως συνηθισμένη εργασία ή ως ζωή αληθινή; Ίσως θα έπρεπε να συνηθίσουμε ξανά στην πλήξη και να την χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας. Ίσως στο μέλλον μάθουμε να απολαμβάνουμε τη ζωή ακόμη κι όταν δεν είναι συναρπαστική.