Δεν υπάρχει συνταγή γονεϊκότητας. Τα παιδιά ευδοκιμούν όταν οι γονείς απολαμβάνουν τη σχέση μαζί τους, ενώ παράλληλα καταφέρνουν να βλέπουν τον εαυτό τους και πέραν του γονεϊκού ρόλου.
Ο γονεϊκός ρόλος είναι ίσως ο πιο σύνθετος που μπορεί να αναλάβει κανείς στη διάρκεια της ζωής του. Γεμάτος με αντιφάσεις, φέρνει τον ενήλικα αντιμέτωπο με έντονα συναισθήματα, ενισχύοντας φόβους και αμφιβολίες την ίδια στιγμή που δημιουργεί ένα αίσθημα πληρότητας.
Συνυφασμένος με μνήμες και βιώματα της παιδικής ηλικίας, Ο γονεϊκός ρόλος συμπορεύεται με την αναβίωση εμπειριών μεγαλώματος, θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, παραπόνων και συγκρούσεων στη σχέση του ενήλικα με τους δικούς του γονείς. Ξαναζώντας την δική του παιδική ηλικία, αυτή τη φορά από τη θέση του κηδεμόνα, ο γονιός καλείται να επεξεργαστεί όσα τον έχουν επηρεάσει, να παραμείνει σε επαφή με όσα του έχουν συμβεί, ώστε να μην παρασυρθεί σε μια μηχανική επανάληψη συμπεριφορών ή αντιδράσεων που θα συνιστούσαν περισσότερο απάντηση στις προσωπικές του εμπειρίες, παρά μια αυθεντική ανταπόκριση στην παρούσα σχέση του με το παιδί.
Οι κοινωνικές προκαταλήψεις σε σχέση με το γάμο και την οικογένεια, επηρεάζουν εξίσου το γονιό αναφορικά με προσδοκίες και δεδομένα σχήματα ρόλων και συμπεριφορών. Στερεότυπα που προέρχονται από το οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον επιδρούν στο πώς αντιλαμβάνεται και πως επιδιώκει να διαμορφώσει το πλαίσιο της δικής του οικογένειας, ως προς το σχήμα της σχέσης (γάμος ή συμβίωση), τους ρόλους του ζευγαριού, (η μητέρα εργαζόμενη ή απόλυτα αφοσιωμένη στο ρόλο της - ο πατέρας καλύπτει τις ανάγκες της οικογένειας ή συμμετέχει πιο ενεργά στο μεγάλωμα των παιδιών), το περιθώριο εμπλοκής του ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος στα θέματα που αφορούν το ζευγάρι.
Την ίδια στιγμή, καλείται να διαχειριστεί προσωπικές προσδοκίες σε σχέση με το ρόλο του, που προϋπάρχουν αρκετό καιρό πριν από την ανάληψή του στην πράξη. Αναπαραστάσεις του παιδιού που δεν έχει γεννηθεί ακόμα αλλά προϋπάρχει στη φαντασία του ενήλικα, χρειάζεται να συνταιριαστούν με την πραγματική εικόνα και τις αντιδράσεις του παιδιού που έρχεται στο κόσμο. Ιδέες σχετικά με αυτό που φανταζόταν ότι συνιστούν ο γάμος και η οικογένεια αντιπαραβάλλονται με την πραγματική σχέση με το σύντροφο, που ενδεχομένως αποκλίνει από όσα προσδοκούσε.
Άλλωστε, ο γονεϊκός ρόλος δεν αφορά μόνο το κομμάτι της σχέσης με το παιδί καθώς επηρεάζεται από το βαθμό ικανοποίησης από τη συζυγική σχέση. Οι όποιες εντάσεις ή ανισορροπίες στη σχέση, παροδικές (συγκρούσεις σε περιόδους μεταβάσεων) ή πιο μόνιμες (διαζύγιο), ασκούν πιέσεις, προκαλούν έντονα συναισθήματα και ωθούν σε αντιδράσεις που χρειάζεται να οριοθετηθούν υπό το πρίσμα των ενδεχόμενων ανατροπών. Ιδιαίτερα στην περίπτωση λήξης της σχέσης, ο γονιός είναι αντιμέτωπος με την πρόκληση να κρατήσει όσο το δυνατόν αναλλοίωτο το ρόλο του προς το παιδί, προστατεύοντάς το από αρνητικά συναισθήματα που αφορούν τη σχέση του ζευγαριού και χρειάζεται να περιοριστούν σε αυτήν.
Οι γονείς συχνά κατακλύζονται από την αγωνία να κάνουν το «καλύτερο» για το παιδί τους. Το βάρος της ευθύνης να εκπληρώσουν το ρόλο τους όσο το δυνατόν καλύτερα, τους καθιστά ευαίσθητους στην κριτική των τρίτων (καλοπροαίρετη ή κακόβουλη), βάζοντάς τους ενίοτε σε θέση να απολογηθούν για οτιδήποτε δεν λειτουργεί «σωστά» στην εξέλιξη του παιδιού, από την πιο απλή καθημερινή συμπεριφορά μέχρι σημαντικότερες δυσκολίες.
Μέσα από διαρκείς αυτό-αμφισβητήσεις συχνά οδηγούνται σε μια αυτόματη υιοθέτηση απόψεων τρίτων (δασκάλων, φίλων, συγγενών, «ειδικών»), που όταν διατυπώνονται δογματικά καταλήγουν να ακυρώνουν το προσωπικό κριτήριο. Ωστόσο, οι οδηγίες ή οι συμβουλές είναι χρήσιμες μόνο όταν λειτουργούν σαν τροφή για σκέψη ενισχύοντας την ικανότητα του γονιού να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που προκύπτουν, χωρίς να ακυρώνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
Το κυνήγι της τελειότητας, αντανακλά την αγωνία του γονιού να επιβεβαιωθεί στα δικά του μάτια αλλά και στα μάτια των τρίτων σε σχέση με το πόσο ικανός και επαρκής είναι στο ρόλο του. Αντίδοτο σ’ αυτό είναι η έννοια της «αρκετά καλής» μητέρας («good enough») που εισήγαγε ο Winnicott, ένας από τους σημαντικούς θεωρητικούς της Ψυχανάλυσης, σε μια προσπάθεια να προωθήσει την άποψη ότι η μητέρα, κατ’ επέκταση ο κηδεμόνας, ο παιδαγωγός, δεν χρειάζεται να είναι τέλειος, χρειάζεται απλά να είναι «αρκετά καλός».
Η έννοια αυτή τονίζει την αξία μιας καλής σχέσης, που ορίζεται από την συμμετοχή του ατόμου, την επαρκή ανταπόκριση στις ανάγκες του παιδιού, την επίγνωση του τι έχει συμβεί αλλά και του τι χρειάζεται να γίνεται διαφορετικά. Συνεπάγεται την αποδοχή της ανθρώπινης διάστασης του γονιού, που αναπόφευκτα προϋποθέτει λάθη, αστοχίες, παραλείψεις ως κομμάτι μιας συνολικά καλής εικόνας στο ρόλο που έχει αναλάβει, έτσι ώστε η όποια απόκλιση να συνιστά αναπόσπαστο μέρος της και όχι απόδειξη αναξιότητας.
Διαβάστε σχετικά: 6 ουσιαστικά πράγματα που χρειάζονται τα παιδιά από τους γονείς τους
Η θεώρηση αυτή αποτελεί αντίστοιχα σημαντικό μήνυμα προς το παιδί ότι τα λάθη, όταν προκύπτουν, δεν είναι ανεπίτρεπτα αλλά υπάρχει πάντα η προοπτική να επανορθωθούν. Όταν ο γονιός δεν είναι τέλειος, δεν απαιτείται και από εκείνο να είναι αντίστοιχα τέλειο. Μέσα από την εμπειρία της συγγνώμης και της συγχώρεσης κατακτά ένα μάθημα αμοιβαιότητας που του επιτρέπει να πειραματίζεται, να εκτίθεται στο άγνωστο και να προσεγγίζει σταδιακά όσα δε γνωρίζει χωρίς να αποθαρρύνεται από κάθε ενδεχόμενη αποτυχία, προκειμένου να συνεχίζει την προσπάθεια μέχρι να κατακτήσει το στόχο του.
Οι ενήλικες συχνά εγκλωβίζονται σε μια ιδεατή εικόνα που προωθείται από κοινωνικά στερεότυπα αλλά και από τα μέσα ενημέρωσης, η οποία έρχεται σε αντίθεση με το σύνολο των συναισθημάτων που συνεπάγεται ο γονεϊκός ρόλος. Οι πολλές ανατροπές, σε επίπεδο πρακτικό αλλά και συναισθηματικό, προκαλούν εύλογα αρνητικά συναισθήματα που συνυπάρχουν με τα θετικά. Από το επιπλέον βάρος και τη δυσφορία της μητέρας που κυοφορεί, τις αλλαγές στην αυτονομία και τις καθημερινές συνήθειες, τη δυσκολία ανταπόκρισης στην εργασία και τις επακόλουθες οικονομικές πιέσεις, οι ισορροπίες στη σχέση του ζευγαριού συχνά κλονίζονται.
Η μείωση του προσωπικού χρόνου και των δυο, οι αγωνίες και οι απογοητεύσεις που αντιμετωπίζουν στη σχέση με το βρέφος προκαλούν συχνά αρνητικές σκέψεις και αντιφατικά συναισθήματα, που όσο βιώνονται ως ενοχοποιημένα, παραμένουν απαγορευμένα. Ωστόσο, οι γονείς είναι αναγκαίο να μπορούν να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν την όποια αγανάκτηση, απόγνωση, αμφιθυμία που προκύπτει σε στιγμές πίεσης, ακόμη κι αν η συνειδητοποίησή τους μοιάζει σαν να αποποιούνται το ρόλο τους, έστω και στιγμιαία.
Μόνο όταν έχουν επίγνωση των δυσκολιών και των αρνητικών συναισθημάτων που αυτές προκαλούν, καταφέρνουν να διατηρήσουν μια πιο ουσιαστική εμπλοκή και να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα χωρίς την επιπλέον πίεση που ασκεί η ενοχή, χωρίς την δέσμευση πολύτιμης ενέργειας προκειμένου να συγκαλύψουν αρνητικά συναισθήματα που θεωρούνται ανεπίτρεπτα.
Συνταγή γονεϊκότητας δεν υπάρχει. Τα παιδιά ευδοκιμούν όταν οι γονείς απολαμβάνουν τη σχέση μαζί τους, ενώ παράλληλα καταφέρνουν να βλέπουν τον εαυτό τους και πέραν του γονεϊκού ρόλου. Επενδύοντας χρόνο στις παράλληλες αλλά εξίσου σημαντικές ιδιότητες τους ως φίλοι, σύντροφοι, εργαζόμενοι, καταφέρνουν να αισθάνονται πιο ολοκληρωμένοι γεγονός που τους επιτρέπει να αντιλαμβάνονται την έννοια της ευθύνης στις πραγματικές της διαστάσεις - όχι ως (αυτό)μομφή ή ευκαιρία για επικρίσεις, αλλά ως επιβεβαίωση της σημαντικότητάς τους για το παιδί και της ικανότητάς τους να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του μέσα από μικρές διορθωτικές κινήσεις.
Η ταύτιση της προσωπικής αξίας του γονιού με τη συμπεριφορά του παιδιού τον δυσκολεύει να «δει» το παιδί γι’ αυτό που είναι, πέρα από αυτό που θα ήθελε ο ίδιος ή θα «έπρεπε» να είναι. Η ικανότητά του να διαφοροποιείται, να αποστασιοποιείται από το χαρακτήρα, την ιδιοσυγκρασία, τις κλίσεις και τις προτιμήσεις του παιδιού, του επιτρέπει να εξελίσσεται αυτόνομα, αξιοποιώντας όσα εκείνος του προσφέρει.
Να αποποιείται όσα δεν του ταιριάζουν ώστε να πορευθεί προς το δικό του «γίγνεσθαι», αποφεύγοντας να γίνει αυτό που οι γονείς προσδοκούν, έτσι ώστε να μπορούν και εκείνοι να νιώθουν περήφανοι για τη συμβολή τους σε αυτήν την πορεία, που αποτελεί και την πεμπτουσία του ρόλου τους.
Βιβλιογραφία:
- Winnicott, D. W., (1971) Playing and reality – Το παιδί, το παιχνίδι και η πραγματικότητα
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
