Η τηλεοπτική βία και η βία που προβάλλεται στα διαδικτυακά ηλεκτρονικά παιχνίδια καθιστά επομένως τα παιδιά, που επηρεάζονται και πιο εύκολα, ανεκτικά και όχι αρνητικά στην επιθετικότητα των άλλων.
Η οικογένεια, η ομάδα συνομηλίκων, το σχολείο και τα Μ.Μ.Ε. αποτελούν τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν, άλλοτε έμμεσα και άλλοτε άμεσα τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται τα παιδιά. Το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, οι παρέες των παιδιών και οι βίαιες σκηνές των Μ.Μ.Ε οδηγούν στην ενίσχυση αντικοινωνικών και επιθετικών συμπεριφορών.
Σαφέστερα, η παρακολούθηση βίαιων σκηνών αυξάνει την επιθετικότητα των παιδιών γιατί ταυτίζονται με τον ήρωα (Δασκαλάκης, 2014: 206, 209). Η τηλεοπτική βία και η βία που προβάλλεται στα διαδικτυακά ηλεκτρονικά παιχνίδια καθιστά επομένως τα παιδιά, που επηρεάζονται και πιο εύκολα, ανεκτικά και όχι αρνητικά στην επιθετικότητα των άλλων. Στην εκδήλωση λοιπόν, της επιθετικότητας μπορεί να συμπεριληφθεί η συνεχής προβολή μοντέλων βίαιης συμπεριφοράς από τον τύπο (εφημερίδες και περιοδικά), το Διαδίκτυο και την τηλεόραση.
Τηλεόραση
Η επίδραση των νέων τεχνολογιών στη διαδικασία της εκπαίδευσης και της κοινωνικοποίησης των νέων αλλάζει ριζικά το «ισοζύγιο» μεταξύ της τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης (Μυλωνάκου, 2003:273). Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αποτελούν σημαντικό φορέα κοινωνικοποίησης στη σύγχρονη κοινωνία και η επίδραση που ασκούν στη διαμόρφωση στάσεων και συμπεριφοράς είναι αδιαμφισβήτητη με κύριο πρωταγωνιστή την τηλεόραση. Το περιεχόμενο των προγραμμάτων που τα παιδιά παρακολουθούν και ο χρόνος που αφιερώνουν στην τηλεόραση έχουν αντίκτυπο στη ψυχική και σωματική τους υγεία.
Ειδικότερα, η τηλεόραση στην εποχή μας έχει καταστεί ένα πανίσχυρο μέσο μαζικής επικοινωνίας που αποτέλεσε κατά πολλούς τρόπους μια «επανάσταση» στη ζωή των ανθρώπινων ομάδων. Στις Η.Π.Α μάλιστα έχει υπολογισθεί ότι τα παιδιά ξοδεύουν τόσο χρόνο για να παρακολουθήσουν τηλεόραση όσο και στο σχολείο τους. Είναι εύκολο επομένως να υποθέσει κανείς πόσο τρομερό και αμείλικτο ανταγωνιστή της σχολικής αγωγής αποτελεί η τηλεόραση, πόσο μάλλον όταν το περιεχόμενο των προγραμμάτων της έχει τελείως διαφορετική φιλοσοφία από εκείνην της αγωγής (Πασσάκος, 1980: 842).
Το μέγεθος της επίδρασης της τηλεόρασης αναδεικνύεται μέσα από τη θεωρία μίμησης του Bandura (1986,1991). Η μάθηση μέσω παρατήρησης εξαρτάται από την προσοχή που έχει ο παρατηρητής προς το μοντέλο, την ευκολία παρατήρησης της συμπεριφοράς του μοντέλου, το εννοιολογικό επίπεδο του παιδιού, το φύλο, την ηλικία, τα σχήματα κοινωνικοποίησης των γονέων και συνομηλίκων, τις προδιαθέσεις επιθετικότητας της προσωπικότητας του, ακόμη και την κοινωνικοοικονομική του τάξη (Σουσαμίδου-Καραμπέρη & Βαβέτση-Τσιβίκη, 2011).
Η τηλεόραση υπονομεύει αξίες, διαστρέφει την πραγματικότητα, καλλιεργεί την επιθετικότητα και έχει σοβαρές επιπτώσεις στη συναισθηματική ζωή του παιδιού (Κολιάδης, 1995). Η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε βίαιες σκηνές κάνει το άτομο να εθίζεται στις βίαιες λύσεις των καθημερινών προβλημάτων του. Κάθε μέρα μαθαίνει να εξοικειώνεται οπτικά με σκηνές βίας, καθώς τις θεωρεί δεδομένες, ενώ δέχεται μεγάλη επίδραση από αυτές λόγω της επανάληψης τους (Friedrich & Stein, 2000). Ο μέσος άνθρωπος έχει παρακολουθήσει δεκάδες χιλιάδες σκηνές βίας στην τηλεόραση κατά τη διάρκεια της ζωής του. Έτσι, από την πολύ μικρή ηλικία το παιδί είναι εθισμένο στην παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών, χωρίς παράλληλα να αξιοποιεί τον ελεύθερο χρόνο του σε ενδιαφέρουσες δραστηριότητες.
Συγκεκριμένα, μεγάλο βαθμό επίδρασης δέχονται τα προνήπια, καθώς αυτά, δε διαχωρίζουν εύκολα τη φαντασία από την πραγματικότητα στα τηλεοπτικά προγράμματα, ακόμα και αν οι ήρωες που παρακολουθούν είναι κινούμενα σχέδια (Σουσαμίδου-Καραμπέρη & Βαβέτση-Τσιβίκη, 2011). Αυτό συμβαίνει καθώς, δεν κατανοούν πλήρως το σενάριο της ταινίας, παρά μόνο βλέπουν επιθετικές σκηνές να διαδέχονται η μία την άλλη και έτσι μπορούν εύκολα να καταλήξουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα σχετικά με τα κίνητρα του ήρωα της σειράς.
Καθώς το παιδί μεγαλώνει, αρχίζει να κατανοεί πληρέστερα το υλικό που προβάλλεται από την τηλεόραση, ανακαλεί τα γεγονότα που παρακολούθησε και μπορεί να εστιάσει στα βασικά μηνύματα του προγράμματος (Berry, 2003). Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι η προβολή βίαιων προγραμμάτων δεν οδηγεί από μόνη της στην υιοθέτηση της ανάλογης συμπεριφοράς από ορισμένα παιδιά. Ο τρόπος με τον οποίο το περιβάλλον και οι ίδιοι οι γονείς αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους προγράμματα και τα επεξεργάζονται με τα παιδιά τους, η αποδοχή ή η απόρριψη αυτών των μοντέλων από τους ίδιους, σε συνδυασμό με το γενικότερο κλίμα που επικρατεί στην οικογένεια, είναι οι παράγοντες που ασκούν τη μεγαλύτερη επίδραση στη συμπεριφορά των παιδιών (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2003).
Η πιο επιφυλακτική και κριτική ματιά μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση των επιπτώσεων της τηλεοπτικής βίας στη συμπεριφορά του παιδιού. Ακόμη, προτείνεται και ο τρόπος της παρατήρησης προτύπων επιθετικής συμπεριφοράς, ώστε να μαθαίνει πώς να ελέγχει την επιθετικότητα του (Persson & Musher-Eizenman, 2003).
Το φαινόμενο της τηλεοπτικής βίας
Το φαινόμενο της προβολής βίαιων και επιθετικών σκηνών στην τηλεόραση αποτελεί καθημερινότητα στην εποχή μας και δεν σοκάρει ούτε ανήλικους αλλά και ούτε ενήλικους τηλεθεατές. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται και εκδηλώνονται οι επιθετικές πράξεις και σκηνές στην τηλεόραση ποικίλουν και έχουν διάφορες μορφές. Η βία με όποιες μορφές και αν εμφανίζεται στη μικρή οθόνη επηρεάζει βαθύτατα τη συμπεριφορά των παιδιών (Γουίν, 1996: 69).
Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές μορφές βίας όπως: τρομακτικούς ήχους, πάλη, πυροβολισμούς, τραυματισμούς, φραστική επιθετικότητα, επιπλήξεις, σαρκασμό, συγκρούσεις, μονομαχίες, ληστείες, βιασμούς, όπλα, απαγωγές, κλοπές, αυτοκτονίες, αγριότητα και σκληρές σκηνές αιματοχυσίας (Βουϊδάσκης, 1992: 82, 83, 85, 87, 88). Σύμφωνα μάλιστα και με την έρευνα του Himmelweit για τις βραχυπρόθεσμες επιδράσεις των σκηνών βίας και επιθετικότητας, παρατηρήθηκε ότι οι ανήλικοι θεατές εκδήλωναν φόβο, αποδοκιμασία ακόμη και δυσαρέσκεια.
Πέραν όμως των επιδράσεων στη συναισθηματική σφαίρα της παιδικής ψυχολογίας, μελετήθηκαν και τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της προβολής τέτοιων σκηνών. Τα παιδιά που παρακολουθούσαν ευχαρίστως βίαια και επιθετικά τηλεοπτικά στιγμιότυπα παρουσίαζαν δυσκολίες τόσο με τον εαυτό τους όσο και με τους γύρω του. Πιο συγκεκριμένα, εκδήλωναν δυσκολίες επαφής με τους γονείς τους και τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Αξιοσημείωτο είναι ακόμη και το γεγονός ότι η επαναλαμβανόμενη τηλεοπτική βία και επιθετικότητα ενδέχεται να καθυστερήσει χρονικά την αναγνώριση από την πλευρά των παιδιών της σοβαρότητας των συνεπειών της βίαιης συμπεριφοράς στην κοινωνική ζωή. Επεκτείνοντας το παραπάνω, γίνεται αντιληπτό ότι το ανήλικο κοινό εξοικειώνεται με τη βία και τη δέχεται σαν κάτι απολύτως φυσιολογικό, ιδιαίτερα αντρικό, αλλά και σαν μέσο για την επίλυση των καθημερινών διαφορών με το κοινωνικό περιβάλλον.
Επιπλέον, αρκετοί είναι εκείνοι που κάνουν λόγο και για βαρύτερες συνέπειες της προβολής βίαιων στιγμιότυπων στην παιδική ψυχοσύνθεση. Ειδικότερα, πολλοί υποστηρίζουν ότι όχι μόνο διαμορφώνεται λανθασμένα αλλά και αλλάζει προς το χειρότερο η γενικότερη συμπεριφορά του παιδιού. Η απονέκρωση της παιδικής ευαισθησίας και αθωότητας, η αποδυνάμωση βασικών ηθικών αξιών, η παρουσίαση παραπλανητικών εικόνων για την έννοια του κόσμου, η νομιμοποίηση της αποκλίνουσας από τις νόρμες συμπεριφοράς εξαιτίας της δημοσιότητας που γνωρίζουν οι εγκληματίες πρωταγωνιστές, η αυξανόμενη ετοιμότητα για αναγνώριση της αδικίας, του κακού και της βίας όπως και η πρόκληση εγκληματικής ή άλλης μορφής αποκλίνουσας συμπεριφοράς αποτελούν μερικά παραδείγματα της αλλαγής διαμόρφωσης της παιδικής συμπεριφοράς (Βουϊδάσκης, 1992: 164).
Βιβλιογραφία
- Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A Social Cognitive Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
- Berry, G.L. (2003). Developing children and multicultural attitudes: The systemic psychosocial influences of television portrayals in a multimedia society. Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology, 9, 360-366.
- Βουϊδάσκης, Β. (1992). Η τηλεοπτική βία και επιθετικότητα και οι επιδράσεις τους στα παιδιά και στους νέους. Αθήνα: Γρηγόρη.
- Γουίν, Μ. (1996). Ένας ξένος στο σπίτι. Ο ρόλος της τηλεόρασης στη ζωή του παιδιού. (Μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη). Αθήνα: εκδόσεις Ακρίτας .
- Friedrich, L. & Stein, A. (2000). Επιθετικά και κοινωνικά τηλεοπτικά προγράμματα και η συμπεριφορά των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Στο Στ. Βοσνιάδου (Επιμ.) Κείμενα Εξελικτική Ψυχολογίας: Κοινωνικής Ανάπτυξη, τόμος Γ’ (σ. 101-127). Αθήνα: Gutenberg.
- Δασκαλάκης, Δ. (2014). Ζητήματα κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης. Αθήνα: διάδραση.
- Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2003). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Αθήνα: Τυπωθήτω.
- Κολιάδης, Ε. (1995). Θεωρία μάθησης και Εκπαιδευτική πράξη, τόμος Β’. Αθήνα.
- Μυλωνάκου-Κεκέ, Η. (2003). Ζητήματα Κοινωνικής Παιδαγωγικής. Αθήνα: διάδραση
- Πασσάκος, Κ. (1980). Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Ψυχολογία Β’ τόμος. Αθήνα: αυτοέκδοση.
- Persson, A., & Musher-Eizenman, D.R. (2003). The impact of a prejudice-prevention television program on young children’s ideas about race. Early Childhood Research Quarterly, 18, 530-546.
- Σουσαμίδου-Καραμπέρη, Α. & Βαβέτση-Τσιβίκη, Σ. (2011). Γονείς και εκπαιδευτικοί αντιμέτωποι με την επιθετικότητα των παιδιών και εφήβων. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
