Ο οικογενειακός θεραπευτής ερμηνεύει μια δυσλειτουργική συμπεριφορά ενός ατόμου ως απόρροια της επίδρασης του συστήματος στο οποίο ζει (οικογένεια) και όχι στην ατομική παθολογία (ότι όλα δηλαδή είναι γραμμένα στο DNA). Ο άνθρωπος επηρεάζεται από το περιβάλλον του και το επηρεάζει.
Συχνά οι τηλεοράσεις παίζουν σποτάκια για παιδιά που κακοποιούνται από τους γονείς τους και δίνουν οδηγίες για το πώς μπορούν οι άλλοι να βοηθήσουν. Όμως, οι «άλλοι» είτε δεν ευαισθητοποιούνται (γιατί είναι οπαδοί του γνωμικού «το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο» – το ξύλο ως τρόπος εκπαίδευσης), είτε διότι δεν το μαθαίνουν ποτέ – οι οικογένειες ξέρουν να κρατούν σφικτά τα μυστικά τους («τα εν οίκω μη εν δήμω»).
Πρόσφατα με επισκέφθηκε μια κυρία μετά από αλλεπάλληλες αναβολές για ραντεβού και αφού κάθισε στη θέση που της υπέδειξα, ξεκίνησε την αφήγησή της:
- Κα Γ: «Βρίσκομαι εδώ γιατί ο γιος μου (24 ετών), μού απεκάλυψε ότι κάποιες φορές κάνει χρήση χαπιών».
- Α. Λ: «Θέλετε να μου περιγράψετε την οικογένειά σας; Δηλαδή είστε παντρεμένη, υπάρχουν άλλα παιδιά, τι ηλικία έχουν;» Έμαθα ότι υπάρχει σύζυγος και ένα μικρότερο κορίτσι (15 ετών), ότι ο σύζυγος είναι «νευρικός» ενίοτε τη βρίζει, χτυπούσε το γιο μέχρι προσφάτως και την κόρη συνεχίζει και τώρα.
- Κα Γ: «Έχω καλή σχέση με τα παιδιά μου, σε εμένα έρχονται για ο,τιδήποτε τα απασχολεί. Βέβαια κάτι που με ανησυχεί είναι ότι μεταξύ τους τσακώνονται πολύ συχνά και βρίζονται, με αποτέλεσμα ο γιος να χτυπά την κόρη μου. Επίσης θέλω να σας πω ότι βλέπω το γιο μου να φέρεται όπως ο πατέρας του, του μοιάζει και εξωτερικά ξέρετε, μου κάνει εντύπωση πως δεν παραδειγματίζεται από εμένα, εγώ δεν βρίζω, δεν ασκώ βία… Α.. ξέχασα –διστάζει για λίγο– ο γιος μου μιλάει άσχημα».
- Α Λ: «Δηλαδή τι εννοείτε όταν λέτε άσχημα;».
- Κα Γ: «Με λέει ηλίθια, βλαμμένη…»
Η αναφορά στην παραπάνω συνομιλία είναι απόσπασμα μιας συνεδρίας που σκοπό έχει την εισαγωγή του αναγνώστη στη φιλοσοφία της Συστημικής Προσέγγισης.
Ο οικογενειακός θεραπευτής ερμηνεύει μια δυσλειτουργική συμπεριφορά ενός ατόμου ως απόρροια της επίδρασης του συστήματος στο οποίο ζει (οικογένεια) και όχι στην ατομική παθολογία (ότι όλα δηλαδή είναι γραμμένα στο DNA). Ο άνθρωπος επηρεάζεται από το περιβάλλον του και το επηρεάζει.
Διαβάστε σχετικά: Ενδοοικογενειακή βία και κακοποίηση
Ενδοοικογενειακή βία και Θεωρία Συστημάτων
Στην περίπτωση της Γ. η εστίαση στο γενικό πλαίσιο (οικογένεια), έδωσε γρήγορα την πληροφορία ότι η αιτία της χρήσης εξαρτησιογόνου ουσίας είναι η «ενδοοικογενειακή βία».
Τα παιδιά συχνά γίνονται μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας, συνήθως η βία ασκείται στις γυναίκες και τα παιδιά από τους άντρες. Η εκδήλωση βίας στην οικογένεια οφείλεται στην άνιση κατανομή δύναμης, στην άσκηση ελέγχου, όπως επίσης και στο πώς σχετίζονταν οι άνθρωποι στην πατρική τους οικογένεια, χρησιμοποιώντας άλλοτε λεκτική, σωματική βία ή και τα δύο.
Σύμφωνα με τη Συστημική Προσέγγιση υπεύθυνοι για τη βία είναι και οι δύο γονείς, προσοχή ποτέ τα παιδιά. Το υποδεικνυόμενο ως «θύμα» προκαλεί με τη συμπεριφορά του το «θύτη» (Dell, 1989).
Η Γ. στην πατρική της οικογένεια άκουγε τον πατέρα της να βρίζει τη μητέρα της, η ίδια έτρωγε ξύλο από το μεγάλο αδελφό. Ο άντρας της επίσης είχε βιώσει λεκτική και σωματική βία στην πατρική οικογένεια. Το μοντέλο οικογενειακών σχέσεων και των δύο επαναλαμβάνεται στη δική τους οικογένεια. Η Γ. υπομένει τη λεκτική βία και δε διαμαρτύρεται, ο σύζυγος ασκεί λεκτική και σωματική βία, ο γιος με τον καιρό ταυτίστηκε με το αντρικό πρότυπο και η κόρη πήρε το ρόλο της μητέρας, «υπομένει». Η Γ. τελικά ζήτησε βοήθεια για το γιο της που χαρακτηρίζει «προβληματικό» και όχι για τη βία που βιώνει αυτή και τα παιδιά της.
Σύμφωνα με τη θεωρία συστημάτων, (οικογένεια ως σύστημα με υποσυστήματα, γονείς και παιδιά – αδέλφια) συχνά παρατηρείται ένας συνασπισμός των παιδιών με ένα μέλος του γονεϊκού υποσυστήματος. Όταν σε μια ομάδα (ομάδα = γονείς) υπάρχει σύγκρουση, ένα τρίτο μέλος (γιος παίρνει χάπια) προστίθεται (θυσιάζεται) στην δυάδα ώστε να εκτονωθεί η ένταση και να διατηρηθεί η ενότητα του συστήματος.
Τριγωνοποίηση
Ο Bowen (1978) αναφέρει ότι τα δυαδικά συστήματα τείνουν να γίνουν τριαδικά όταν βρίσκονται υπό στρεσογόνες συνθήκες. Οι τριαδικοί συνασπισμοί ή «τριγωνοποίηση» όπως λέγεται, αποτελούν βασικό στοιχείο στη δομή της οικογένειας.
Η τριγωνοποίηση εκδηλώνεται με δύο τρόπους:
α) με το συνασπισμό δύο μελών εναντίον ενός τρίτου
β) με την εκδήλωση κάποιου προβλήματος από ένα μέλος που συνήθως είναι το παιδί (σχολική αποτυχία, ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, παραβατική συμπεριφορά).
Για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος βίας, ο οικογενειακός θεραπευτής εστιάζει στην αναγνώριση της συμμετοχής του θεραπευόμενου στο «σύμπτωμα» και το πώς μπορεί υιοθετώντας άλλες συμπεριφορές επικοινωνίας, να αλλάξει τον τρόπο που σχετίζονται τα μέλη στην οικογένειά του. Στόχος του θεραπευτή είναι καταρχήν η Γ. να δει το πρόβλημα του παιδιού της σαν αποτέλεσμα δυσλειτουργίας στην οικογένειά της και κατόπιν να δοκιμάσει καινούριους τρόπους επικοινωνίας με το σύζυγο, γιο και κόρη, στην ουσία να αποποιηθεί το ρόλο του θύματος.
Διαβάστε σχετικά: Ο αβάσταχος, διαρκής πόνος της παιδικής λεκτικής κακοποίησης
Κοιτάζοντας το παρελθόν, αλλάζουμε το παρόν
Σύμφωνα με τη Συστημική Προσέγγιση, ο προσανατολισμός της θεραπευτικής παρέμβασης που χρησιμοποιείται είναι η τροποποίηση του παρόντος μέσα από τη διερεύνηση του παρελθόντος. Το παρελθόν δεν αλλάζει, αλλάζει όμως το παρόν βλέποντας ο άνθρωπος πως το συγκεκριμένο παρελθόν έχει συμβάλει στην παρούσα οικογενειακή οργάνωση – κατάσταση.
Η κακοποίηση δημιουργεί «θύματα» και «θύτες». Στην οικογένεια της Γ. ο γιος θυσιάζεται, εμφανίζοντας παραβατική συμπεριφορά, για να εκτονωθεί η ένταση μεταξύ των γονιών, ουσιαστικά σπρώχνει τη μάνα να κάνει κάτι! Αυτός ο ρόλος δημιουργεί θυμό, παράπονο, απογοήτευση, ανασφάλεια που εκτονώνεται αντίστοιχα στην μάνα και αδελφή αλλά δεν είναι ο ρόλος του παιδιού να φροντίζει για το γονιό.
Οι γονείς στα μάτια του παιδιού φαίνονται αδύναμοι – ανίκανοι να διευθετήσουν τα του οίκου τους. Ο γιός καταλήγει να είναι «θύμα» και «θύτης» και δυστυχώς μαθαίνει ότι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες, είναι να υιοθετεί ανάλογα με τις συνθήκες, άλλοτε το ρόλο του θύματος και άλλοτε το ρόλο του θύτη.
