Η εγκυμοσύνη, από τη στιγμή της σύλληψης αποτελεί ένα ταξίδι που εμπλέκει τους γονείς, αλλά και το ίδιο το έμβρυο. Εμπεριέχει προσδοκίες, άγχος, χαρά, φόβο για το άγνωστο, αλλά και φαντασίες για το πως θα είναι το παιδί που ένα ζευγάρι θα φέρει στον κόσμο.
Η σχέση με το έμβρυο
Το έμβρυο μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα ενδοπαράσιτο (Ferenszi) με την έννοια πως αποτελεί ένα ξένο σώμα το οποίο επιβιώνει από τους πόρους του ξενιστή. (Του σώματος που το φιλοξενεί). Φυσικά η μητέρα δεν το αντιλαμβάνεται με αυτό τον τρόπο, και σταθεροποιεί μαζί του από την αρχή μια σχέση στην οποία φαντασίες και προσδοκίες συνυπάρχουν. Το παιδί που υπάρχει στην φαντασία της μητέρας καθώς και στο σώμα της είναι ένα από τα συστατικά τα οποία επιτρέπουν σε μία γυναίκα να ζήσει την εμπειρία της εγκυμοσύνης με έναν υγιή και πλήρη τρόπο και είναι ο παράγοντας που θα δημιουργήσει την σχέση της με το μελλοντικό παιδί.
Το δεύτερο συστατικό είναι η ταύτιση με την μελλοντική μητέρα του παιδιού θα γεννηθεί, δηλαδή την ίδια με τον ρόλο της μητέρας, κάτι το οποίο θα επιτρέψει το να αντιληφθεί το έμβρυο σαν μέρος του εαυτού της και όχι σαν κάτι αρνητικό που θα έπρεπε να απορρίψει και να απαρνηθεί. Αυτός είναι και ο λόγος ο οποίος στις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες η σε περιστατικά εγκυμοσύνης κατόπιν βιασμού η μητέρα δεν μπορεί να ταυτιστεί με το βρέφος με αποτέλεσμα να βιώνει την εγκυμοσύνη ως δυσάρεστη και τραυματική εμπειρία.
Το «φανταστικό» παιδί
Όπως έχει αποδειχτεί, ήδη πριν τη στιγμή που θα έρθει το παιδί στον κόσμο, η μέλλουσα μητέρα δημιουργεί μια νοητική αναπαράσταση του παιδιού, κάτι το οποίο βοηθά στην ψυχική προετοιμασία της μητέρας ώστε να δεχτεί το βρέφος, αλλά λειτουργεί και ως προσαρμογή στις αλλαγές που επιφέρει η εγκυμοσύνη. Σύμφωνα με τον Soulè (1982), η νοητική αναπαράσταση του βρέφους ξεκινά από τον τέταρτο μήνα της εγκυμοσύνης και διαρκεί έως και τον έβδομο μήνα. Σε αυτή τη διάρκεια, οι φαντασίες σχετικά με το πως θα είναι το παιδί αρχίζουν να καταλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο χώρο στον ψυχισμό της μητέρας όπως επίσης ξεκινούν μαζί με τις προσδοκίες και οι φοβίες που έχουν να κάνουν με την υγεία του παιδιού, τη γεννά, ακόμα και το μέλλον του.
Τις περισσότερες φορές οι μέλλουσες μητέρες μοιράζονται αυτούς τους προβληματισμούς με το περιβάλλον τους καθώς και με τον σύντροφό τους. Μετά το πέρας του εβδόμου μήνα οι φαντασίες σχετικά με το βρέφος αρχίζουν να μειώνονται έως τον πλήρη αφανισμό τους τον τελευταίο μήνα της εγκυμοσύνης. Αυτό συμβαίνει λόγω ενός μηχανισμού της μητέρας, οποίος υφίσταται για να προστατεύσει το νεογέννητο από την ίδια τη μητέρα και τις φαντασίες της, και την ενδεχόμενη απογοήτευση που μπορεί να προκύψει από την διαφορά που μπορεί να έχει το παιδί που βρίσκεται στην φαντασία της με αυτό που θα γεννηθεί.
Πως γεννιέται η νοητική αναπαράσταση του βρέφους και γιατί;
Η νοητική αναπαράσταση του βρέφους είναι ένα μοντέλο τελειότητας που παράγει ένα φανταστικό παιδί το οποίο καλείται να πραγματοποιήσει όλα τα όνειρα και τις προσδοκίες τις οποίες δεν κατάφεραν να πραγματοποιήσουν οι ίδιοι οι γονείς. Οι προσδοκίες επομένως μεταβιβάζονται στο παιδί σε υποσυνείδητο επίπεδο καθώς δεν έχουν βρει την έκφραση τους από τους ίδιους. Εάν παρόλα αυτά οι γονείς έχουν αναπτύξει το δυναμικό τους, υπάρχει η πιθανότητα να θέλουν να προσφέρουν στο ίδιο τους το παιδί ό,τι εκείνοι έχουν καταφέρει γλιτώνοντας το παράλληλα από την υπερπροσπάθεια και τις στερήσεις που οι ίδιοι ίσως βίωσαν.
Μία ακόμα πολύ συχνή νοητική αναπαράσταση είναι προσδοκία των γονιών να δημιουργήσουν για το παιδί τους μία ιδανική ζωή έτσι ώστε να αναπαράγουν την παιδική ηλικία που οι ίδιοι θα επιθυμούσαν. Είναι ζωτικής σημασίας όταν εν τέλει γεννηθεί το παιδί, οι γονείς να συμφιλιωθούν με το πραγματικό παιδί και να επεξεργαστούν την απώλεια του παιδιού που φαντάστηκαν ως τέλειο.
Το παιδί που θα έρθει στον κόσμο, το ρεαλιστικό παιδί, θα είναι διαφορετικό από αυτό της φαντασίας, και οι γονείς θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να γεφυρώσουν τη διαφορά μεταξύ φανταστικού και πραγματικού παιδιού.
Οι συναισθηματικές αλλαγές και τα στάδια της εγκυμοσύνης
Σύμφωνα με έρευνες, υπάρχουν στάδια της αναμονής ενός παιδιού, με το καθένα από αυτά να αφορά το ζευγάρι αλλά και το παιδί που πρόκειται να γεννηθεί (Smorti, 1987)
- Ανακοίνωση: ξεκινάει ήδη από την υποψία εγκυμοσύνης και φτάνει έως τις πρώτες εβδομάδες κύησης. Περιλαμβάνει μεγάλη χαρά η σοκ σε περίπτωση που η εγκυμοσύνη δεν ήταν αναμενόμενη ή ήταν ανεπιθύμητη. Κάποιες φορές υπάρχει θλίψη για την νεανικότητα που χάνεται, αλλά και υπερηφάνεια από τη μεριά του πατέρα για τις ικανότητες του να τεκνοποιήσει.
- Από την 12η εβδομάδα έως και το τέλος του πρώτου τριμήνου: η μητέρα ξεκινάει να δημιουργεί τη σχέση με το βρέφος ενώ σε αυτή τη φάση ο πατέρας ασυνείδητα φαίνεται πως θέλει να καθυστερήσει την σχέση του με το βρέφος. Κάποια συναισθήματα ζήλιας η φθόνου ίσως εκδηλωθούν. Σύμφωνα με τις έρευνες, είναι η πιο ευαίσθητη φάση για τη σχέση του ζευγαριού, καθώς επεξεργάζονται διαφορετικά την εγκυμοσύνη και δεν συντονίζονται οι ψυχικές τους διεργασίες και τα συναισθήματα απέναντι στο βρέφος.
- 20η-25η εβδομάδα και μετά: Το σώμα της γυναίκας έχει πλέον αλλάξει πλήρως για να προετοιμάσει τον ερχομό του παιδιού. Οι κινήσεις του παιδιού στην κοιλιά δίνουν μια πιο σαφή αίσθηση της ύπαρξης του.
- Λίγο πριν τη γέννα: ο πατέρας επεξεργάζεται και διαμορφώνει τον ρόλο του, έρχεται όλο και πιο κοντά με τη σύντροφο του και υπάρχει πλέον ψυχικός συντονισμός στο ζευγάρι. Αρχίζουν να αυξάνονται τα συναισθήματα του άγχους αλλά και τα θετικά συναισθήματα για την αλλαγή που θα βιώσουν. Κυριαρχούν σκέψεις για το αν θα τα καταφέρουν να φτάσουν στο μαιευτήριο εγκαίρως και για το αν η γεννά θα ολοκληρωθεί ομαλά.
Η προσκόλληση στην εγκυμοσύνη (pregnancy attachment)
Ο δεσμός της προσκόλλησης, (attachment) όπως έχει προταθεί από την θεωρία του John Bowlby, αναπτύσσεται ανάμεσα στην μητέρα και το βρέφος, ( η όπως χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια στον φροντιστή του) και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για την ομαλή ανάπτυξη του βρέφους, καθώς η ποιότητα της σχέσης με το νεογέννητο εμπεριέχει την ανταπόκριση της μητέρας στις ανάγκες του, την αγκαλιά, και την εγγύτητα που χρειάζεται το βρέφος για να αναπτυχθεί. Η σημασία της σχέσης είναι τόσο μεγάλη, ώστε πλέον οι νευροεπιστήμες έχουν παρατηρήσει μορφολογικές αλλαγές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου σε βρέφη που παραμελούνται.
Ο δεσμός της προσκόλλησης, σύμφωνα με τις έρευνες, ξεκινάει όταν το βρέφος είναι ήδη στην κοιλιά της μητέρας,
Ο ρόλος του πατέρα
Συνήθως ο πατέρας παίρνει μια θέση «εξωτερικού παρατηρητή» κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, κάτι το οποίο μπορεί να δημιουργήσει σύγκρουση στο ζευγάρι, θυμό, αλλά και περιθωριοποίηση του πατέρα, ο οποίος έχει ενεργό ρόλο στην εγκυμοσύνη, και μόνο σε συγκεκριμένα στάδια της εγκυμοσύνης αφήνει χώρο στην μητέρα να δημιουργήσει την δυαδική σχέση με το έμβρυο.
Σύμφωνα με τα στάδια της εγκυμοσύνης όπως περιγράφονται παραπάνω, οι άντρες, όπως και οι γυναίκες βιώνουν αλλαγές και περνούν από στάδια, καθώς αλλάζει ο ρόλος τους και καλούνται να δημιουργήσουν ένα «δοχείο» που να προστατεύσει την εγκυμονούσα και το έμβρυο, και να επιτρέψει να αναπτυχθεί η μεταξύ τους σχέση. Σε κάθε περίπτωση η υγιής επικοινωνία, η υπομονή και η αποδοχή των αλλαγών, θα ομαλοποιήσει και θα καταστήσει την εγκυμοσύνη μια όμορφη εμπειρία.
Βιβλιογραφία:
- Aivanhov O.M. L’educazione inizia prima della nascita. Prosveta, 1994.
- Ammaniti M. (a cura di) La Gravidanza tra fantasia e realtà. Pensiero Scientifico,1992.
- Arrigoni Ferrari G. Dalla grande madre al bambino. Ed. Mediterranee, 2005.
- Attili G. Attaccamento e costruzione evoluzionistica della mente. Normalità, patologia e terapia. Cortina Raffaello, 2007.
- Balsamo E. Sono qui con te. L’arte del maternage. Il leone verde, 2007.
- Balsamo E. Nato prima del tempo. Sacralità della nascita e accoglienza amorevole al neonato prematuro. Il leone verde, 2012.
- Balsamo E. Libertà e amore.L’approccio Montessori per un approccio secondo natura. Il Leone Verde, 2010.
- Bellieni C.V. Se questo non è un uomo. Il feto: un nuovo membro della famiglia. Ancora Bertin, 2005.
- Bellieni C.V. L’alba dell’Io. Dolori, desideri, sogno, memoria del feto. Società Editrice Fiorentina, 2004.
- Bettelheim B. Un genitore quasi perfetto. Feltrinelli, 1987.
- Blake Q., Rosen M. Michael Rosen’s Sad Book. Candlewick Press 2005.
- Bonnafé M. Les livres, c’est bon pour les bébés. Pluriel, 2011.
- Bortolotti A. E se poi prende il vizio? Il Leone Verde, 2010.
- Bottaccioli F. Epigenetica e psiconeuroendocrinoimmunologia. Edra Lswr, Torino, 2014.
- Bowlby J. Costruzione e rottura dei legami affettivi. Raffaello Cortina Editore, 1982.
- Bowlby J. Una base sicura. Applicazioni cliniche della teoria dell’attaccamento. Raffaello Cortina Editore, 1989.
- Braibanti L. Parto e nascita senza violenza. Dalla gravidanza al parto, ai primi mesi di vita. Red, 1993.
- Brazelton T.B. Il bambino da 0 a 3 anni. Guida allo sviluppo fisico, emotivo e comportamentale del bambino. Rizzoli, Milano, 2009.
- Brazelton T.B. , Greenspan S.I. II bisogni irrinunciabili dei bambini. Raffaello Cortina Editore, 2001.
- Bridges R.S. Neurobiology of parental brain. Academic Press, 2008.
