Πολλοί μπερδεύουν το κοινωνικό άγχος με την εσωστρέφεια. Και όμως, δεν είναι το ίδιο. Ο εσωστρεφής έφηβος για παράδειγμα, έχει κοινωνικό δίκτυο, τις παρέες του, απλά δεν είναι ούτε μεγάλες, ούτε και πολλές. Υπάρχουν όμως καθώς θέλει να ανήκει στην ομάδα των συνομηλίκων του. Και ασφαλώς, το κοινωνικό άγχος δεν είναι ίδιο με τη ντροπή.
Ο Γιώργος κάνει όπως και τόσοι μαθητές τηλεκπαίδευση λόγω της πανδημίας. Μία συνθήκη που δεν τον ενοχλεί καθόλου, αντιθέτως αισθάνεται πολύ πιο άνετα και ανακουφισμένος που δεν χρειάζεται να έρχεται σε καθημερινή επαφή με τους άλλους συμμαθητές του στις ώρες του σχολείου και στις ανάλογες σχολικές εκδηλώσεις.
Πιο συγκεκριμένα, σε τέτοιου είδους περιστάσεις νιώθει πως εκτίθεται και αυξάνεται η ένταση που βιώνει. Αντίθετα, τις μέρες αυτές αισθάνεται πολύ πιο ήρεμος, αποδίδει στα μαθήματά του και στον ελεύθερο χρόνο του προτιμά να ασχολείται με τον υπολογιστή του καθώς είναι δικαιολογημένος πλέον για το ότι δεν χρειάζεται να βρεθεί με συμμαθητές εκτός σπιτιού.
Ο Γιώργος είναι ένας τυπικός έφηβος με διαταραχή κοινωνικού άγχους. Στη διάρκεια της πανδημίας, έναν περίπου χρόνο με τους επαναλαμβανόμενους εγκλεισμούς και την τηλεκπαίδευση, αισθάνεται αρκετά άνετα και ήρεμος, όπως και τόσοι άλλοι έφηβοι με τη συγκεκριμένη πάθηση. Μάλιστα, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας στις Ηνωμένες Πολιτείες, πάνω από το 9% των εφήβων θα διαγνωστεί με Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους πριν από τα 18 τους χρόνια.
Διαβάστε σχετικά: Το κοινωνικό άγχος μας δυσκολεύει να θυμηθούμε τις θετικές εμπειρίες
Τι είναι το κοινωνικό άγχος;
Πολλοί μπερδεύουν το κοινωνικό άγχος με την εσωστρέφεια. Και όμως, δεν είναι το ίδιο. Ο εσωστρεφής έφηβος για παράδειγμα, έχει κοινωνικό δίκτυο, τις παρέες του, απλά δεν είναι ούτε μεγάλες, ούτε και πολλές. Υπάρχουν όμως καθώς θέλει να ανήκει στην ομάδα των συνομηλίκων του. Και ασφαλώς, το κοινωνικό άγχος δεν είναι ίδιο με τη ντροπή.
Ο ντροπαλός έφηβος δεν θέλει να είναι το επίκεντρο της προσοχής καθώς νιώθει ιδιαίτερα άβολα. Συμμετέχει όμως σε κοινωνικές εκδηλώσεις, έστω και από την σχετική απόσταση ασφαλείας του. Αν έχει να παρευρεθεί σε ένα πάρτι, μια γιορτή, μία κοινωνική ή σχολική εκδήλωση, θα παρευρεθεί αλλά χωρίς να τραβήξει απάνω του τα βλέμματα και την προσοχή.
Στον πυρήνα του κοινωνικού άγχους, ο έφηβος βιώνει ένα αίσθημα οξείας δυσφορίας όταν βρίσκεται μαζί με άλλους. Διακατέχεται από έναν έντονο και επίμονο φόβο ταπείνωσης όταν βρίσκεται σε καταστάσεις τέτοιες που ίσως χρειαστεί να «βγει μπροστά».
Το κοινωνικό άγχος μπορεί να δημιουργηθεί σε πολλές περιστάσεις, όπως σε συναντήσεις με αγνώστους, να μιλήσει μπροστά σε άλλους, πχ. στο σχολείο ή να «σηκώσει χέρι» στο μάθημα, ακόμη και να φάει μπροστά σε άλλους. Αισθάνεται έντονο άγχος και προτιμά να αποφύγει ανάλογες καταστάσεις για να νιώσει άνετα. Με αυτό τον τρόπο νιώθει πως θα αποφύγει την πιθανή κριτική ή παρατήρηση τρίτων.
Αν σκεφτούμε μάλιστα τις υπερβολικές απαιτήσεις και πιέσεις που δέχεται στη φάση αυτή της ζωής του ο έφηβος, καταλαβαίνουμε πόσο ευάλωτος αισθάνεται και πόσο αναζητά τον έλεγχο ή και την αποφυγή καταστάσεων.
Γιατί να συζητήσουμε τώρα το κοινωνικό άγχος;
Είναι γεγονός πως η πανδημία μας δοκιμάζει με πολλούς τρόπους στη σωματική αλλά και στη ψυχική μας υγεία. Επίσης, παρέχει ευκαιρίες για μεγάλα φυσικά πειράματα στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι τρόποι αλλά και οι κανόνες με τους οποίους ζούμε την καθημερινότητα τον τελευταίο χρόνο έχουν αλλάξει κατά πολύ από όλα όσα γνωρίζαμε.
Ακόμη και σε χώρες ή κοινότητες όπου τα σχολεία παρέμειναν ανοιχτά, υπήρξαν μέτρα πρόληψης για τον Covid 19, μέτρα που ενίσχυσαν την κοινωνική απόσταση και μείωσαν την κοινωνική μας αλληλεπίδραση.
Οι ερευνητές συνεχίζουν τις έρευνες σχετικά με το πώς και πόσο η ψυχική μας υγεία έχει επηρεαστεί, στη διάρκεια της πανδημίας αλλά και πως θα μας επηρεάσει και στο μέλλον, πως θα είναι πλέον οι σχέσεις, η αλληλεπίδραση στα επόμενα χρόνια.
Παρόλο που δεν έχουμε ακόμη στοιχεία για να βγάλουμε συμπεράσματα, αρκετοί είναι οι έφηβοι που νιώθουν όπως ο Γιώργος. Έφηβοι δηλαδή με κοινωνικό άγχος ή κοινωνική φοβία, νιώθουν μείωση στη συμπτωματολογία τους στο διάστημα των εγκλεισμών, σε αντίθεση με έφηβους που μπορεί να πάσχουν από υπερκινητικότητα ή καταθλιπτική συμπτωματολογία, για παράδειγμα.
Μία θετική κατάσταση για τώρα, τι θα συμβεί όμως στο μέλλον;
Μπορεί όλη αυτή η κατάσταση να χαλαρώνει τους συγκεκριμένους εφήβους, δεν παύει όμως να υπάρχει η ανησυχία για το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση αυτή στο μέλλον. Οι έφηβοι κλεισμένοι στο σπίτι και μάλιστα πίσω από μία οθόνη.
Ένας γονιός που ανησυχεί για το παιδί του που αφιερώνει πολλές ώρες παίζοντας βιντεοπαιχνίδια, σα να μην έχει άλλα ενδιαφέροντα. Ένας γονιός που το ενθαρρύνει να παρακολουθήσει τα μαθήματα με τηλεκπαίδευση. Μία οθόνη που από τη μία δαιμονοποιείται και από την άλλη είναι ο μόνος δρόμος προς την γνώση, αυτό το διάστημα.
Και τι γίνεται με τους εφήβους που δεν εξασκούν τις κοινωνικές τους δεξιότητες;
Πως θα καταφέρουν οι έφηβοι με κοινωνικό άγχος να εξασκηθούν σιγά σιγά και να μην απομονώνονται; Πως θα βελτιώσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες και ικανότητες; Πως θα καταπολεμήσουν τη φοβία τους; Σύμφωνα με την Δρ. S. Coyle, Επίκουρη Καθηγήτρια Ψυχολογίας, είναι αναγκαίο να βρούμε τρόπους που θα δώσουν την ευκαιρία στους μαθητές να αλληλεπιδρούν με άλλους, καθώς κοινωνική αποστασιοποίηση δεν σημαίνει απαραίτητα κοινωνική απομόνωση, όπως λέει χαρακτηριστικά.
Χρειάζεται λοιπόν να βρούμε ασφαλείς τρόπους για τους εφήβους με κοινωνικό άγχος. Να βρεθούν τρόποι που θα συνεχίσουν να εξασκούν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, ώστε να μην υστερούν στην αναπτυξιακή καμπύλη. Άλλωστε μην ξεχνάμε, πως αν σήμερα μιλάμε για παράδειγμα για έναν 16χρονο, σε ένα δύο χρόνια που θα είναι γύρω στα 18 του χρόνια, θα νιώσει ακόμα πιο άσχημα σε σχέση με τους συνομηλίκους του στις διαπροσωπικές και διαφυλικές σχέσεις.
Πιο απλά, τίθεται το ερώτημα: «πως θα μπορέσει αυτός ο έφηβος να συνάψει φιλικές αλλά και ερωτικές σχέσεις, όταν για ένα-δύο χρόνια έχει «χαθεί» μέσα στην κοινωνική του απομόνωση;» Πως θα επιστρέψει αυτός ο έφηβος – ή μάλλον νεαρός ενήλικας στις κοινωνικές επαφές μετά την πανδημία; Πως θα έχει επιδράσει πάνω του αυτή η παρατεταμένη χρονική περίοδος στο σπίτι;
Διαβάστε σχετικά: Ο ρόλος της οικογένειας στην εφηβεία
Πως μπορεί να ενεργοποιηθεί κοινωνικά ο έφηβος με κοινωνικό άγχος ή φοβία;
Η Δρ. Coyle προτείνει να υπάρξουν σχολικοί σύμβουλοι και σχέδια θεραπείας με γονείς και εξωτερικούς θεραπευτές, δημιουργώντας «ομάδες επανεισόδου» για τους εφήβους με κοινωνικό άγχος ή άρνηση να επιστρέψουν στο σχολείο. Και όλα αυτά σε μία χώρα που ασχολείται σοβαρά με την ψυχική υγεία. Στη χώρα μας όμως;
Αν νιώθετε πως ο δικός σας έφηβος ανήκει σε αυτή την κατηγορία, αν δηλαδή το παιδί σας αντιμετωπίζει κοινωνικό άγχος ή φοβία, προσπαθήστε να κάνετε τα ακόλουθα:
- Διατηρήστε την κοινωνική του δραστηριότητα ενθαρρύνοντάς τον να λάβει μέρος εθελοντικά σε διάφορους οργανισμούς.
- Ενθαρρύνετε την άσκηση έξω από το σπίτι, είτε με περπάτημα είτε με γυμναστική σε πάρκα και πλατείες που έχουν και όργανα γυμναστικής.
- Αν παίζει παιχνίδια στον υπολογιστή, τουλάχιστον να είναι παιχνίδια που υπάρχει αλληλεπίδραση με τους άλλους παίκτες (και πάντα βέβαια με την επίβλεψή σας).
- Ενισχύστε τον να βγαίνει έξω από το σπίτι, να κάνει τα ψώνια του σπιτιού στο σούπερ μάρκετ ή στο μανάβη για παράδειγμα, να συνεχίσει να συναναστρέφεται με κόσμο έστω και με αυτό τον τρόπο.
- Αν παρακολουθείται από ειδικό, εννοείται πως δεν σταματά η θεραπεία του λόγω πανδημίας. Αντιθέτως, τώρα την έχει ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη, ώστε να προετοιμαστεί αλλά και να αντιμετωπίσει τη πιθανή νωθρότητα που φέρνει ο εγκλεισμός αλλά και η «ιδρυματοποίηση».
- Αν θεωρείτε πως ο έφηβός σας «χειροτερεύει» μέσα σε ένα «βούλιαγμα» που φέρνει ο εγκλεισμός, ίσως τότε να ξεκινήσει να βλέπει έναν ειδικό ψυχικής υγείας, έστω και διαδικτυακά.
Μην ξεχνάμε πως μπορεί να περνάμε δύσκολες καταστάσεις, δεν σημαίνει όμως πως η ζωή σταματάει. Χρειάζεται ενδεχομένως να καταβάλλουμε μεγαλύτερη προσπάθεια για να παραμείνουμε δραστήριοι και δημιουργικοί, όπως και οι νέοι μας…
