Κατανοώντας την έμφυλη βία

Το τελευταίο χρονικό διάστημα, όλο και πιο συχνά ερχόμαστε σε επαφή στην καθημερινότητά μας περιστατικά έμφυλης βίας. Όμως, τι ακριβώς εννοούμε όταν αναφερόμαστε στον όρο “έμφυλη βία”; Ποια η διαφορά του όρου από αυτόν της γενικής βίας;

Ακολουθεί ένα άρθρο που έχει ως σκοπό να λύσει με απλές έννοιες καίριες απορίες που μπορούν να δημιουργηθούν πάνω στο ειδεχθές φαινόμενο της έμφυλης βίας το οποίο, όπως θα γίνει ξεκάθαρο πιο κάτω, αποτελεί σε κάθε περίπτωση παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Διαβάζοντας το κείμενο, είναι σημαντικό να έχουμε στο νου ότι η γνώση και η ενημέρωση είναι το πρώτο βήμα για την ευαισθητοποίηση ενάντια σε ένα τόσο σοβαρό φαινόμενο.

Τι ονομάζουμε έμφυλη βία;

«Κάθε διάκριση ή βλαπτική συμπεριφορά που στρέφεται εναντίον κάποιου προσώπου και συμβαίνει εξαιτίας του (πραγματικού ή θεωρούμενου) κοινωνικού του φύλου ή σεξουαλικού του προσανατολισμού»

Σύμφωνα με το Κέντρο Γυναικείων μελετών και ερευνών, Διοτίμα: Έμφυλη βία είναι οποιαδήποτε επιβλαβής πράξη, κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται. Ακόμη και οι απειλές τέτοιων πράξεων, ο εξαναγκασμός ή/και η στέρηση ελευθερίας αποτελούν έμφυλη βία. Μπορεί να τελεστεί τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε δημόσιο χώρο (σπίτι, εργασία, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κλπ).

Εμπεριέχει τη χρήση υπαρκτής ή υποτιθέμενης δύναμης – εξουσίας και χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και «σωφρονισμού» των ατόμων που την υφίστανται.

Ποια είναι η διαφορά με τις άλλες μορφές βίας;

Διακρίνεται από τις άλλες μορφές βίας καθώς πηγάζει από την ανισότητα στις σχέσεις κοινωνικής ισχύος/εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, η οποία οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών και στις διακρίσεις σε βάρος τους.

Η έμφυλη βία σε όλες της τις μορφές συνιστά ποινικό αδίκημα και τιμωρείται αυστηρότατα από την ελληνική νομοθεσία.

Όλες οι γυναίκες μπορεί να υποστούν έμφυλη βία, ανεξάρτητα από την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, την κοινωνική τάξη και την εθνικότητά τους. Παρότι μπορούμε να συναντήσουμε την έμφυλη βία σε όλες τις ομάδες ανθρώπων οι φτωχές γυναίκες και οι μετανάστριες/ προσφυγες είναι πολύ πιο πιθανό να πέσουν θύματα εμφυλης βίας και αυτό μπορεί να συμβεί για πολλούς λόγους κάποιοι εκ των οποίων είναι ότι δεν έχουν οικονομική ανεξαρτησία και κοινωνική στήριξη ή ακόμα και ότι δεν γνωρίζουν καλά τη γλώσσα κτλ. Η έμφυλη βία συχνά επίσης στρέφεται και εναντίον των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων (λεσβιών, ομοφυλόφιλων, αμφιφυλόφιλων, τρανς, ιντερσέξ).

Σύμφωνα με τους διεθνώς αναγνωρισμένους ορισμούς της έμφυλης βίας (GBVIMS), οι βασικοί τύποι της είναι τέσσερις: Σεξουαλική, Σωματική, Ψυχολογική και Οικονομική βία. Οι μορφές της έμφυλης βίας είναι: Λεκτική, σωματική, ψυχολογική /συναισθηματική κακοποίηση, βιασμός, σεξουαλική βία, σεξουαλική παρενόχληση, εμπορία ανθρώπων (human trafficking), σεξουαλική εκμετάλλευση, οικονομική βία, εξαναγκαστικός γάμος, Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων, stalking.

Ένα μεγάλο κεφάλαιο της έμφυλης βίας είναι η ενδοοικογενειακή βία, καθώς αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές έμφυλης βίας, παγκοσμίως. Λαμβάνει χώρα μέσα στην οικογένεια. Πρόκειται για (λεκτική, ψυχολογική/συναισθηματική, σωματική, σεξουαλική, οικονομική) κακοποίηση ή απειλή βίας, που ασκείται μεταξύ (πρώην ή νυν) συζύγων/συντρόφων/μερών του συμφώνου συμβίωσης, ή μεταξύ άλλων μελών μιας οικογένειας.

Διαβάστε σχετικά: Σεξισμός

Ποιες είναι οι συνέπειές της έμφυλης βίας στο άτομο που την υφίσταται;

Οι άμεσες συνέπειές της είναι πολλαπλές και αφορούν σχεδόν όλους τους τομείς της καθημερινότητας. Αρχικά απειλείται η σωματική υγεία των γυναικών και των ατόμων, που την έχουν υποστεί ή κινδυνεύουν από αυτή (π.χ σωματικές βλάβες, ανεπυθύμητη εγκυμοσύνη, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, ακόμη και ο θάνατος → Γυναικοκτονία).

Όταν μιλάμε για γυναικοκτονία εννοούμε την ανθρωποκτονία των γυναικών, από πρόθεση, επειδή ακριβώς είναι γυναίκες. Συνιστά ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας. Διαπράττεται με κίνητρο την άσκηση κοινωνικού ελέγχου στα σώματα, αλλά και τις επιλογές των γυναικών.

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της έμφυλης βίας επίσης δεν είναι καθόλου αμελητέες και ανέρχονται στις παρακάτω:

Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD): αυξημένη διέγερση, διαταραχή του ύπνου, φόβος που σχετίζεται με το κρεβάτι, ευερεθιστότητα, θυμός, επιθετικότητα, εχθρότητα, υπερεπισχεύσεις, φυσικές αντιδράσεις σε γεγονότα που μοιάζουν με την κακοποίηση

κατάθλιψη: λήθαργος, αυτοκτονικός ιδεασμός /απόπειρες αυτοκτονίας, διαταραχή του ύπνου

κοινωνική αγχώδης διαταραχή /κοινωνική φοβία: φοβίες, διατροφικές διαταραχές /δυσκολίες, απώλεια αυτοσεβασμού και αυτοεκτίμησης, τάση αυτοκτονίας

νοσηρές στρατηγικές αντιμετώπισης: επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά, κάπνισμα, κατάχρηση οινοπνευματωδών και ναρκωτικών ουσιών κτλ.

Ακόμα, πέρα από τις επιπτώσεις στο ίδιο άτομο η ύπαρξη βίας επηρεάζει και το εμπλεκόμενο περιβάλλον του ατόμου που έχει υποστεί έμφυλη βία. Για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί ότι η ενδοοικογενειακή βία έχει μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες για τη διανοητική και συναισθηματική υγεία των παιδιών της οικογένειας.

Οποιοδήποτε άτομο ταλαιπωρείται από όσα συμπτώματα αναφέρθηκαν ως τώρα, είναι σημαντικό να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό.

Δουλεύοντας με γυναίκες οι οποίες έχουν πέσει θύματα έμφυλης βίας, δυστυχώς αυτό που διαπιστώνει κανείς είναι ότι πολλές από αυτές τις γυναίκες συχνά δεν μπορούν να αναγνωρίσουν ότι έχουν πέσει θύματα βίας. Παρακάτω θα παραθέσω κάποια απλά παραδείγματα (δεν είναι τα μοναδικά), προκειμένου να γίνει ακόμα πιο κατανοητό ποιες συμπεριφορές αποτελούν εκφάνσεις έμφυλης βίας και οφείλουν να αναγνωριστούν και να επικοινωνηθούν άμεσα.

Μερικά παραδείγματα έμφυλης βίας:

Χαστούκια, σπρώξιμο, τράβηγμα από τα μαλλιά, χτυπήματα με τα χέρια ή άλλα αντικείμενα σε όλο το σώμα ή σε σημεία του σώματος (αγκωνιές, κλωτσιές, μπουνιές κ.λπ.), κοψίματα ή κάψιμο σημείων του σώματος, πνίξιμο, πυροβολισμός, επιθέσεις με οξύ/χημικά, φωνές, απειλές και εξυβρίσεις και φτάνουν ως το λεκτικό εξευτελισμό, κατηγορίες, μομφές, επίρριψη ευθυνών για την κακοποιητική συμπεριφορά στο θύμα, συνεχείς επικρίσεις, λεκτική υποβάθμιση και υπονόμευση της αυτοπεποίθησης.

Απαγόρευση ή παρεμπόδιση του δικαιώματος στην εργασία, έλεγχος των περιουσιακών στοιχείων και του εισοδήματος, απόσπαση του μισθού του θύματος ή άρνηση της κατά βούλησης αξιοποίησής του, αποκλεισμός από χρηματοπιστωτικούς πόρους (π.χ. παρακράτηση τραπεζικής κάρτας), αποστέρηση του θύματος από αναγκαία εισοδήματα για την κάλυψη των βασικών του αναγκών. Παρεμπόδιση της χρήσης αντισυλληπτικών, αλλά και δημιουργία εμποδίων στην πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά (παιδεία, υγεία κ.λπ.).

Οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη, αλλά και απόπειρα τέτοιας πράξης χωρίς την εκούσια και ελεύθερη συναίνεση του θύματος. Κατά την άσκησή της, συχνά (αλλά όχι πάντα) χρησιμοποιείται σωματική βία, εξαναγκασμός, αλλά και απειλές βίας, προκαλώντας βλάβες στο θύμα.

Κάτω από την ομπρέλα της σεξουαλικής βίας συμπεριλαμβάνονται τόσο ο βιασμός/απόπειρα βιασμού, η σεξουαλική κακοποίηση, η σεξουαλική παρενόχληση, όσο και η εμπορία ανθρώπων, η σεξουαλική εκμετάλλευση, ο ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων, η καταναγκαστική εγκυμοσύνη και οι εξαναγκαστικές εκτρώσεις.

Στο ορισμό της σεξουαλικής βίας κατατάσσονται και τα ανεπιθύμητα σεξουαλικά σχόλια ή οι αντίστοιχες κινήσεις, όπως μη επιθυμητό φίλημα, άγγιγμα γεννητικών οργάνων ή/και άλλων ιδιωτικών σημείων του σώματος κ.ά. Κάποια ακόμα παραδείγματα είναι αυτά του εξαναγκαστικού γάμου, του πρόωρου γάμου, του γάμου χωρίς συναίνεση. Τέλος, έμφυλη βία είναι και η εμπορία ανθρώπων, η εξαναγκαστική πορνεία και η παρενοχλητική παρακολούθηση (stalking).

Τι μπορώ να κάνω αν αντιμετωπίσω μια τέτοια κατάσταση;

Να θυμάσαι ότι δεν φταις εσύ για αυτό που συμβαίνει.

Συζήτησέ το με κάποιον που εμπιστεύεσαι. Μην απομονώνεσαι.

Μην αγνοείς την παρενόχληση, μην κάνεις σα να μη συνέβη.

Εκτίμησε αν μπορείς να μιλήσεις στο δράστη για τη συμπεριφορά του/της. Δήλωσε αμέσως στον δράστη την ενόχλησή σου. Να κάνεις απολύτως σαφές ότι οι ενέργειες αυτές δεν είναι ευπρόσδεκτες και θέλεις να σταματήσει (η δήλωση αυτή μπορεί να γίνει και γραπτώς, κάτι που συνήθως φοβίζει τους δράστες). Ανέφερε του/της ότι στην Ελλάδα υπάρχουν νόμοι που σε προστατεύουν.

Προσπάθησε να καταγράψεις τα περιστατικά έτσι ώστε να θυμάσαι πότε, πού και τι συνέβη καθώς και αν υπήρχαν μάρτυρες. Κράτησε τυχόν επιστολές, ηλεκτρονικά μηνύματα, φωνητικά μηνύματα, ή φωτογραφίες από το δράστη. Κράτα ότι αποδεικτικά στοιχεία έχεις.

Αν εργάζεσαι με άλλα άτομα, μίλησε με τους συναδέλφους σου. Μπορεί να βρεις κι άλλες γυναίκες που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα. Αν γίνει ομαδική καταγγελία αυτή θα έχει άλλη βαρύτητα.

Αν είσαι ανήλικος ζήτησε βοήθεια από έναν ενήλικα (γονέα, καθηγητή, άτομο εμπιστοσύνης). Δε φέρεις καμία ευθύνη για αυτό που συνέβη.

Ενημερώσου για δομές και υπηρεσίες που μπορείς να απευθυνθείς. Μπορείς επίσης να απευθυνθείς σε κάποιον δικηγόρο που έχει ειδικευτεί στο θέμα.

Να έχεις σε ένα ασφαλές σημείο του σπιτιού τα απαραίτητα και τα πολύ προσωπικά σου είδη, σε περίπτωση που φύγεις από το σπίτι (π.χ. χρήματα, κάρτα ανάληψης ή τραπεζική κάρτα, ταυτότητα, διαβατήριο, βιβλιάριο υγείας, ρούχα κ.λπ.).

Να έχεις συνεννοηθεί με κάποιον/-α από το οικογενειακό ή το φιλικό σου περιβάλλον για μια συνθηματική λέξη ή φράση που θα μπορείς, όταν ο δράστης είναι παρών, να χρησιμοποιήσεις στο τηλέφωνο, για να καταλάβει ότι βρίσκεσαι σε κίνδυνο και να καλέσει σε βοήθεια. Μίλησε για το πρόβλημά σου σε κάποιον/-α από τη γειτονιά σου που εμπιστεύεσαι, ώστε να καλέσει σε βοήθεια εάν αντιληφθεί ότι είσαι εκτεθειμένη σε κίνδυνο.

Αν είναι εφικτό, έχε στο νου σου ότι έχεις τη δυνατότητα να κάνεις ιατροδικαστική εξέταση για να αποδείξεις την κακοποίησή σου (σωματική ή/και σεξουαλική). Για την ιατροδικαστική εξέταση, σε παραπέμπει στην Ιατροδικαστική Υπηρεσία είτε η Αστυνομία είτε ο/η Εισαγγελέας.

Εάν έχεις σωματικά τραύματα, να πας σε ένα εφημερεύον νοσοκομείο και να υποβληθείς σε εξέταση. Μη διστάσεις να αναφέρεις τα πραγματικά στοιχεία του συμβάντος. Εάν έχεις τραυματιστεί και δεν μπορείς να μετακινηθείς, κάλεσε το 166 (ΕΚΑΒ) για να σε μεταφέρει.

Γιατί κάποιοι άνδρες χρησιμοποιούν βία προς τις γυναίκες;

Η βία που ασκείται από τους άνδρες είναι ένας τρόπος άσκησης κοινωνικού ελέγχου. Αυτή η βια μπορεί να εκφράζεται συνειδητά ή ασυνείδητα και αποσκοπεί συνήθως στον έλεγχο του άλλου. Συχνά, οι άντρες που ασκούν έμφυλη βια βασίζονται στις μισογυνικές παραδοχές περί γυναικείας σεξουαλικότητας και περί ανδρικής ανωτερότητας.

Διαβάστε σχετικά: Βία: Θεατές, υποκινητές και θύματα αυτής

Που μπορείς να απευθυνθείς αν αντιμετωπίζεις οποιαδήποτε μορφή έμφυλης βίας;

Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων Τηλ. Γραμμή SOS 15900, www.isotita.gr

Συμβουλευτικό Κέντρο Για τη βία Κατά των Γυναικών τηλ: 210 33 17 305-6, e- mail: isotita4@otenet.gr

Δήμος Αθηναίων/ Γραφείο Ισότητας Τηλ: 210 52 44 657

Ε.Κ.Κ.Α. (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης) Λειτουργούν ξενώνες φιλοξενίας. Τηλ: 213 2039 778, 213 2039 706

Κέντρο Έρευνας για θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι) Συμβουλευτική Υπηρεσία. Τηλ: 210 38 98 000

Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Τομέας Κοινωνικής Πρόνοιας, Τηλ: 210 36 39 538

Κλίμακα Τηλ: 210 3417160-3, www.klimaka.org.gr

Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης (υπάρχει δυνατότητα φιλοξενίας). Γραμμή SOS 80011 88881 (χωρίς χρέωση από σταθερό). Τηλ.: 210 97 00 814 (γραμματεία)

Κέντρο Στήριξης Οικογένειας Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Συμβουλευτική Υποστηρικτική Υπηρεσία Τηλ: 210 3811274, 210 3841536

Συνήγορος του Πολίτη / Κύκλος Ισότητας των Φύλων, Δ/νση: Χατζηγιάννη Μέξη 5, 115 28 Αθήνα, www.synigoros.gr, Τηλ.: 210 72 89 600

Κέντρο Γυναικείων μελετών και ερευνών, Διοτίμα, Νίκης 24, Σύνταγμα 2ος οροφος, 2103244380, diotima1@hol.gr

Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο κατά της Βίας Τηλ.: 210 9225491, E-mail: info@antiviolence-net.eu

Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ) Δραγατσανίου 8, 105 59 Αθήνα, Τ: 213 1511102-103 Ε: info@isotita.gr

Τηλεφωνική επικοινωνία ή και αποστολή sms στο 100 για άμεση αστυνομική επέμβαση Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ)

Τηλεφωνική επικοινωνία με το 166 για άμεση βοήθεια μεταφοράς σε νοσοκομείο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ)

Τηλεφωνική επικοινωνία με το 197 για άμεση κοινωνική βοήθεια Πανευρωπαϊκός Αριθμός Έκτακτης Ανάγκης: Τηλεφωνική επικοινωνία με το 112 ή και αποστολή δωρεάν sms ή e-mail στη διεύθυνση contact@112.gov.gr

Τέλος, στην ιστοσελίδα του Υπ. Δικαιοσύνης (https://www.ministryofjustice.gr/page_id=895) υπάρχει τηλεφωνικός κατάλογος των υπηρεσιών που μπορείς να απευθυνθείς, π.χ. Ιατροδικαστικές Υπηρεσίες, Εισαγγελίες κ.λπ.

Συμπέρασμα

Οι επικρατούσες στάσεις σε πολλές κοινωνίες λειτουργούν ως μέσω δικαιολόγησης, ανοχής ακόμα και αποδοχής της έμφυλης βίας κατηγορώντας συχνά τις γυναίκες για τη βία την οποία υφίστανται.

Κάθε μορφή βίας μας αφορά όλους και όλες!

Καμία ανοχή σε οποιαδήποτε μορφή βίας!

Η έμφυλη βία δεν είναι ιδιωτική υπόθεση, είναι ένα έγκλημα όπως για παράδειγμα η ληστεία και πρέπει να καταγγέλλεται!

Το ανθρώπινο δικαίωμα μιας γυναίκας να ζει χωρίς βία και διακρίσεις είναι διεθνώς και εθνικά κατοχυρωμένο και αναφαίρετο!

Όλοι έχουμε ανάγκη τη συντροφικότητα, αλλά μια υγιής σχέση προϋποθέτει αμοιβαίο σεβασμό και κατανόηση. Δεν είσαι μόνος/η.

Βιβλιογραφία

Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων. Οδηγός Συμβουλευτικής για τη βία. «Οριζόντιες Παρεμβάσεις Εθνικής Εμβέλειας για την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών» και με Κωδ. ΟΠΣ 5000490 του Ε.Π.«Μεταρρύθμιση Δημοσίου Τομέα 2014‐2020»

Έντυπο για τις γυναίκες θύματα βίας Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ)

Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο κατά της Βίας. (2011). Ευαισθητοποίηση για την Ισότητα των Φύλων ενάντια στη Βία µεταξύ Ερωτικών Συντρόφων. Ελληνική Έκδοση, Τεύχος IV, 2011, Αθήνα

O’toole, L. L., Schiffman, J. R., & Edwards, M. L. (2007). Gender violence: Interdisciplinary perspectives. New York University Press.

Παγκόσμιος οργανισμός υγείας, Understanding and addressing violence against women, σελ 2-3

Πάνα, A., Λέστα, Σ. (2012). Youth4Youth: Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο για την ενδυνάμωση των νέων για την πρόληψη της έμφυλης βίας μέσω αλληλοδιδακτικής προσέγγισης. Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου, Κύπρος

Wells,A., Freudenberg. D. & Levander, M., SOLWODI.(2019). Η ΈΜΦΥΛΗ ΒΊΑ ΚΑΤΆ ΓΥΝΑΙΚΏΝ ΠΡΟΣΦΎΓΩΝ & ΑΙΤΟΥΣΏΝ ΆΣΥΛΟ – ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌ ΕΡΓΑΛΕΊΟ- Εγχειρίδιο εκπαίδευσης του έργου CCM-GBV, Deutschland e.V., Proposteistraße 2, 56154 Boppard