Οι χούλιγκανς βλέπουν «κακές» συμπεριφορές σε κάθε πράξη των αντίπαλων οπαδών, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν. Αντιδρούν με μίσος και θυμό, επειδή θεωρούν τον εαυτό τους αθώο θύμα του άδικου διαιτητή ή της αστυνομίας.
Εξ ορισμού, οι χούλιγκαν είναι άνθρωποι που δείχνουν επιθετική συμπεριφορά σε ποδοσφαιρικές διοργανώσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες, κοινωνικοί ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι έχουν δώσει προσοχή σε αυτό το φαινόμενο, που κορυφώθηκε στη δεκαετία του 1980 στην Ευρώπη, αλλά παραμένει στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης.
Χούλιγκαν: ψυχολογία της ομάδας και επικρατούσα βία
Οι αστυνομικές μονάδες που ειδικεύονται σε αυτά τα ζητήματα και η συνεργασία μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας σε διεθνές επίπεδο εμποδίζουν αυτές τις βίαιες ομάδες να οργανωθούν. Ωστόσο, οι συγκρούσεις στους δρόμους μετά τους αγώνες είναι ακόμα συχνές.
Η οπαδική βία έχει επηρεάσει και άλλα αθλήματα, όμως ο χουλιγκανισμός έχει συνδεθεί παραδοσιακά με το ποδόσφαιρο, καθώς είναι το πιο δημοφιλές άθλημα στον κόσμο.
Ο όρος «χούλιγκαν» γεννήθηκε στην Αγγλία τη δεκαετία του 1960 και φαίνεται ότι προέρχεται από ένα τραγούδι του 1899, εμπνευσμένο από τον Πάτρικ Ο’Χούλινχαμ, έναν Ιρλανδό φύλακα και κλέφτη που ζούσε στο Λονδίνο. Αυτός και η οικογένειά του ήταν διάσημοι για τους συχνούς καβγάδες τους. Σύμφωνα με αναφορές από τη Μητροπολιτική Αστυνομία του Λονδίνου, ο Ο’Χούλινχαμ ήταν αρχηγός μιας συμμορίας νέων. Τα μέλη της συμμορίας ονομάζονταν «χούλις» (άγριος στα ιρλανδικά).
Η άνοδος του χουλιγκανισμού έλαβε χώρα τη δεκαετία του 1980, λόγω της κακής φήμης που απέκτησαν οι χούλιγκαν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, της έντασης με την οποία εμψύχωναν τις αθλητικές εκδηλώσεις και της βίας που προκαλούσαν μέσα και έξω από τα γήπεδα. Ανάλογα με την ομάδα και τη χώρα προέλευσης, υπάρχουν ορισμένες διαφορές μεταξύ τους. Για παράδειγμα, σε κάποιες χώρες συνήθως μοιράζονται τα χρώματα του συλλόγου με κάποια πολιτική ιδεολογία, ενώ σε άλλες χώρες οι περισσότερες ομάδες είναι απολιτικές.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η πολιτική ιδεολογία βρίσκεται μόνο στην παρουσίαση συμβόλων, καθώς αυτές οι ομάδες δεν επιδιώκουν κοινωνική αλλαγή.
Χούλιγκαν και ομαδική συμπεριφορά
Αυτές οι ομάδες προσφέρουν στα μέλη τους τη δυνατότητα πρόσβασης σε έναν ρόλο: φανατικοί ή χούλιγκαν. Οι νέοι χούλιγκαν βρίσκουν στην ομάδα μια ταυτότητα ήδη διαμορφωμένη από ένα σύνολο νορμών, αξιών, πεποιθήσεων και μοντέλων δράσης. Μέσα από μια διαδικασία εισαγωγής στην κουλτούρα και αφομοίωσης του ρόλου, το μέλος μιας ομάδας οικειοποιείται τις εικόνες και τους κανόνες συμπεριφοράς, μέσω των οποίων θα επιβεβαιωθεί από τους άλλους και θα λάβει έγκριση από την ομάδα.
Μπορεί να φαίνεται ότι οι πράξεις του είναι αυθόρμητες εκδηλώσεις εξύψωσης των χρωμάτων της ομάδας, αλλά, στην πραγματικότητα είναι το αποτέλεσμα σχολαστικής οργάνωσης. Αυτές οι ομάδες φανατικών είναι οργανώσεις. Ως τέτοιες, χρηματοδοτούνται με διάφορους τρόπους και απαιτούν οργανωτική δουλειά, την οποία αναλαμβάνουν οι αρχηγός και τα μέλη με αρμοδιότητες κατά τη διάρκεια της εβδομάδας.
Η βία των χούλιγκαν και το ψυχαγωγικό κομμάτι της
Ένα από τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των χούλιγκαν που τράβηξε περισσότερο την προσοχή των κοινωνιολόγων και των κοινωνικών ψυχολόγων είναι η παιγνιώδης βία που χρησιμοποιείται από αυτές τις ομάδες. Η αλήθεια είναι ότι το ποδόσφαιρο μεταμορφώνεται σε ένα σύνολο τελετουργιών, συμβόλων και εκφράσεων που καθορίζουν τον ακραίο οπαδό.
Μέσα στο γήπεδο, το συναίσθημα υπερέχει της λογικής, το ποδόσφαιρο είναι ένα σύνθετο τελετουργικό που περιλαμβάνει δύο παράλληλους κόσμους: έναν στο γρασίδι και έναν άλλο στις κερκίδες. Όταν οι οπαδοί συγκεντρώνονται για να πάνε στο γήπεδο, το κάνουν μαζικά. Τότε ξεκινά μια σειρά από ομαδικές και δια-ομαδικές διαδικασίες.
Οι δρώντες παράγουν συμπεριφορές σχετικά με την ταυτότητά τους ή το πάθος τους για την ομάδα, προκαλούνται διαμάχες με τους χούλιγκαν της αντίπαλης ομάδας, οι οπαδοί αναζητούν αυτοεπιβεβαίωση και αυτοπροβολή και χτίζουν μια εικόνα που είναι αναγνωρίσιμη από τους «άλλους», τους οποίους δυσφημούν. Οι οπαδοί αντιλαμβάνονται κακές συμπεριφορές σε κάθε πράξη των αντίπαλων οπαδών, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν. Αντιδρούν με μίσος και θυμό, επειδή θεωρούν τον εαυτό τους αθώο θύμα του άδικου διαιτητή ή της αστυνομίας.
Διαβάστε σχετικά: Γιατί λατρεύουμε να μισούμε;
Βία, ταυτότητα και ενίσχυση ομάδας
Η βία στοχεύει στο να διατηρεί την εσωτερική συνοχή της ομάδας. Οι χούλιγκαν λειτουργούν ως κλειστά κοινωνικά συστήματα και χρειάζεται να δείξουν επιθετικότητα προς άλλες κοινωνικές ομάδες. Είναι μια βία που γεννιέται από την ομάδα και έχει σκοπό την ενίσχυση της ομάδας.
Η παρουσία μιας άλλης ομάδας πυροδοτεί έναν μηχανισμό αυτορρύθμισης, που προσπαθεί να μειώσει τις εσωτερικές διαφορές, ενισχύοντας την εσωτερική νόρμα της ομοιομορφίας. Αυτή είναι μια φαινομενικά άσκοπη βία, που δεν έχει άλλο σκοπό από το να ταπεινώσει το αντίθετο, ώστε να διακηρύξει την ανωτερότητα της ίδιας της ομάδας.
Αυτό το φαινόμενο έχει ονομαστεί «τελετουργική επιθετικότητα» στο βιβλίο του 1978 The rules of disorder. Η τελετουργική επιθετικότητα είναι συμβολική επειδή περιλαμβάνει την παρουσία όπλων, αλλά όχι τη χρήση τους. Έχει να κάνει κυρίως με την ταπείνωση και την ενίσχυση της υποταγής των αντιπάλων.
Ωστόσο, το τελετουργικό μπορεί να διακοπεί και να υπάρξει χώρος για πραγματική βία. Το μεγαλύτερο μέρος της επιθετικότητας που εκδηλώνεται από τους χούλιγκαν, λοιπόν, δεν έχει ιδεολογική προέλευση, αλλά ψυχαγωγική. Ο στόχος τους είναι να δημιουργήσουν ένα κλίμα διασκέδασης, να σπάσουν τη μονοτονία της ζωής και να νιώσουν έντονα συναισθήματα.
Χουλιγκανισμός και χούλιγκαν
Ο χούλιγκαν είναι ένα άτομο που διασκεδάζει με θόρυβο, κάνει φασαρία ή προκαλεί αναταραχή σε δημόσιο χώρο και, γενικά, δρα με περιφρόνηση για τους άλλους. Αυτό που τον χαρακτηρίζει και άρα τον διαφοροποιεί από τον τυπικό παραβάτη που δρα με απώτερο σκοπό είναι η χρήση βίας για λόγους διασκέδασης.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί η σημασία του παιγνιώδους συναισθήματος ως αποζημίωσης για τον άκαμπτο κοινωνικό έλεγχο της έκφρασης συναισθημάτων. Η έκφραση συναισθημάτων επιτρέπεται στα σπορ, στα θεάματα, στα πάρτι και γενικά στις εκδηλώσεις αναψυχής.
Σύμφωνα με κάποιους κοινωνιολόγους, οι κοινωνίες όπου η καθημερινή εργασία είναι επαναλαμβανόμενη και όλα προορίζονται να είναι σχεδιασμένα δημιουργούν ένα ευνοϊκό πλαίσιο για την ανάδυση ανταποδοτικών φαινομένων όπως η αγάπη για τα ριψοκίνδυνα σπορ, η συναρπαστική φύση μεγάλου μέρους της κινηματογραφικής παραγωγής (θρίλερ, βίαιες ταινίες, ταινίες καταστροφής), η μεροληψία των μέσων ενημέρωσης για την πρόκληση εντυπωσιασμού, η επιτυχία των σελέμπριτι και η άνοδος νοσηρών τηλεοπτικών ριάλιτι σόου.
Ο ψυχολόγος Τζον Κερ προσπαθεί να εξηγήσει το φαινόμενο των χούλιγκαν μέσα από μια θεωρία που εστιάζει στη φαινομενολογική ανάλυση των ανθρώπινων κινήτρων και συναισθημάτων. Αυτή η θεωρία επικεντρώνεται σε τρεις έννοιες: μετα-παρακινητικές καταστάσεις, ηδονικός τόνος και προστατευτικά πλαίσια.
Κίνητρα του χούλιγκαν
Οι μετα-παρακινητικές καταστάσεις είναι εκείνες οι βασικές παροδικές ψυχικές καταστάσεις που αποτελούν τη βάση ενός συγκεκριμένου κινήτρου. Υπάρχουν τέσσερα ζευγάρια μετα-παρακινητικών καταστάσεων, επιθετική/παρατελική, αρνητισμός/συμμόρφωση, κυριαρχία/κατανόηση και εαυτός/άλλος, οι οποίες συνυπάρχουν ξεχωριστά μέσα σε ένα δισταθές σύστημα.
Στην επιθετική κατάσταση, τείνουμε να δρούμε με σοβαρό και σχεδιασμένο τρόπο, ενώ στην παρατελική κατάσταση, που είναι πιο συνηθισμένη στους χούλιγκαν, τείνουμε να συμπεριφερόμαστε με αυθόρμητο και παιχνιδιάρικο τρόπο, με προσανατολισμό στο παρόν. Άλλη μια κατάσταση που κυριαρχεί στους χούλιγκαν είναι αυτή του αρνητισμού, που ορίζεται ως αντίσταση στις καθιερωμένες νόρμες.
Η έννοια του ηδονικού τόνου αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο ένα άτομο νιώθει ότι διεγείρεται μια δεδομένη στιγμή. Το υψηλότερο ή χαμηλότερο επίπεδο διέγερσης που βιώνει ένα άτομο μπορεί να προκαλέσει πολύ διαφορετικά συναισθήματα, ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται.
Τέλος, η έννοια του προστατευτικού πλαισίου αναφέρεται στο ότι αρνητικά συναισθήματα (άγχος, θυμός ή φόβος) μπορούν να ερμηνευτούν θετικά και να βιωθούν ως ευχάριστα αν προκύψουν στην παρατελική κατάσταση.
Απόδοση: Ισμήνη Τσοχαλή – μεταφράστρια – επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
