Ένας στους δύο ανθρώπους στον κόσμο παραδέχεται ότι η κλιματική κρίση έχει επηρεάσει την ψυχική του υγεία. Τι είναι λοιπόν το eco anxiety;
Δεν θυμάμαι πότε άρχισα να ανησυχώ για το περιβάλλον. Νομίζω συνέβη σταδιακά την τελευταία δεκαετία, όταν ολοένα και περισσότερα άρθρα για την οικολογική καταστροφή που συντελείται συνολικά στον πλανήτη και, κυρίως, φρικτές εικόνες από όλο τον κόσμο άρχισαν να εμφανίζονται στα διεθνή μέσα. Έκανα ήδη ανακύκλωση, είχα μάθει και στα παιδιά μου να κάνουν, φαγητό δεν πετούσαμε ούτως ή άλλως, διάφοροι φίλοι με παιδιά ανακυκλώναμε μεταξύ μας τα ρούχα, δεν αφήναμε σκουπίδια στη φύση.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε –σχεδόν– καταργήσει τα πλαστικά μιας χρήσης, έχουμε πάρει παγούρια, ποτήρια καφέ, επαναχρησιμοποιούμενες πλαστικές συσκευασίες, προμηθευόμαστε χύμα διάφορα είδη και προϊόντα, έχουμε πάντα μαζί μας υφασμάτινες σακούλες. Μπορεί να σώσουμε τον πλανήτη, μπορεί και όχι. Αλλά είναι και αυτός ένας τρόπος να μαλακώνει κάπως η ανησυχία μου για το σε τι κόσμο θα ζήσουμε τα επόμενα χρόνια. Υποφέρω από «οικολογικό άγχος» ή eco-anxiety, όπως αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία και ειδησεογραφία, και δεν είμαι η μόνη. Σε έρευνα που διεξήγαγε το Πανεπιστήμιο του Γιορκ και ο οργανισμός Global Future το 2021, το 78% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι βιώνουν κάποια μορφή άγχους για το μέλλον του πλανήτη.
Άγχος, κατάθλιψη, πένθος, θυμός
Ως eco-anxiety ορίζεται η υγιής ψυχική και πνευματική αναστάτωση που αισθανόμαστε όταν βλέπουμε τι συμβαίνει στον κόσμο μας. Λόγω της ραγδαίας αλλαγής του κλίματος, αντιμετωπίζουμε απειλές σε προσωπικό, κοινωνικό, εθνικό, διεθνές και πλανητικό επίπεδο, και αυτό μας προκαλεί άγχος και φόβο για το μέλλον το δικό μας και των παιδιών μας, εξηγεί η Καρολάιν Χίκμαν, ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση σε θέματα οικολογίας και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μπαθ, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει εκτεταμένη αρθρογραφία πάνω στο θέμα. Δεν πρόκειται μόνο για συναισθήματα άγχους, αλλά και λύπης, κατάθλιψης, πένθους, απόγνωσης, θυμού, απογοήτευσης και αποπροσανατολισμού. Συχνά, όλα αυτά συνυπάρχουν με στιγμές ελπίδας και αισιοδοξίας, οι οποίες όμως είναι δύσκολο να κρατήσουν, καθώς κινούμαστε ταχύτατα προς τη λάθος κατεύθυνση και δεν λαμβάνουμε μέτρα ώστε να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή. Αυτό που επιδεινώνει την κατάσταση είναι πως δεν φαίνεται ότι οι κυβερνήσεις λαμβάνουν επαρκή μέτρα ώστε να αντιμετωπίσουν την κρίση, καταλήγει η κ. Χίκμαν.
Είναι ένα σχετικά νέο φαινόμενο, ως όρος άρχισε να κάνει την εμφάνισή του από το 2007 και μετά – φυσικά, ανησυχία για το περιβάλλον και το μέλλον του πλανήτη βίωναν και εξέφραζαν ειδικοί και πολίτες εδώ και δεκαετίες, αλλά όχι με τη μαζικότητα και την ένταση που καταγράφεται σήμερα. Αρχικά αναφέρθηκε ως δυσφορία, άγχος και φόβος από τους επιστήμονες και τους ακτιβιστές που ασχολούνται με το κλίμα και στη συνέχεια επεκτάθηκε σε ακαδημαϊκούς, δημοσιογράφους και στους πολίτες του κόσμου. Θεωρείται επίσης ότι θα ενταθεί περισσότερο όσο εξελίσσεται και επιδεινώνεται η κλιματική κρίση.
Στοιχεία που έθεσε η Google στη διάθεση του περιοδικού ΤΙΜΕ τον περασμένο Νοέμβριο δείχνουν ότι οι αναζητήσεις που σχετίζονται με τον όρο «climate anxiety» έχουν αγγίξει επίπεδα-ρεκόρ, αυξανόμενες σταθερά την τελευταία πενταετία. Συγκεκριμένα, οι αναζητήσεις με τις λέξεις-κλειδιά «climate anxiety» και «eco-anxiety» αυξήθηκαν κατά 4.590% από το 2018 έως το 2023, σύμφωνα με τα στοιχεία της εταιρείας. Οι δύο πιο συνηθισμένες ερωτήσεις που δέχεται η μηχανή αναζήτησης είναι «Τι είναι eco-anxiety;» και «Πώς να διαχειριστώ την ανησυχία για το κλίμα;».
Θεωρούν το μέλλον τρομακτικό
Έρευνα της Βρετανικής Ένωσης Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας το 2020 κατέδειξε ότι το 55% των ανθρώπων αισθάνονται ότι η κλιματική κρίση έχει επηρεάσει την ψυχική και πνευματική τους υγεία και την ευζωία τους. Από αυτούς, το 65% ανησυχούν για τις επιπτώσεις στον φυσικό κόσμο, το 63% για την αυξημένη συχνότητα των φυσικών καταστροφών, το 58% για το σε τι κόσμο θα ζήσουν οι μελλοντικές γενιές και το 30% ανησυχούν για το πώς θα επηρεαστεί η ζωή τους. Τα στοιχεία δείχνουν επίσης αυξημένα ποσοστά eco-anxiety στις νεότερες ηλικίες: στο 61% των νέων 16-24 ετών και στο 60% των ενηλίκων 25-34 ετών (ανάλογα συναισθήματα βιώνει το 44% των ανθρώπων 45-54 ετών, το 54% όσων είναι 55-64 ετών και το 56% των άνω των 65 ετών).
Τα στοιχεία δείχνουν αυξημένα ποσοστά eco-anxiety στις νεότερες ηλικίες: στο 61% των νέων 16-24 ετών και στο 60% των ενηλίκων 25-34 ετών.
Τα ευρήματα παγκόσμιας έρευνας στην οποία συμμετείχε η Καρολάιν Χίκμαν και δημοσιεύτηκαν στο έγκριτο περιοδικό The Lancet επιβεβαιώνουν τις διαπιστώσεις της Βρετανικής Ένωσης Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας. Στην έρευνα συμμετείχαν 100.000 παιδιά και νέοι 16-24 ετών από δέκα χώρες (Αυστραλία, Βραζιλία, Φινλανδία, Γαλλία, Ινδία, Νιγηρία, Φιλιππίνες, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες – 10.000 συμμετέχοντες από κάθε χώρα). Το 75% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι θεωρούν το μέλλον τρομακτικό (το μεγαλύτερο ποσοστό κατεγράφη στις Φιλιππίνες, όπου το 92% βρίσκουν τρομακτικό το μέλλον). Το 59% ανέφεραν ότι βιώνουν συναισθήματα έντονης ή ακραίας ανησυχίας και το 84% μέτριας ανησυχίας. Σχεδόν ένας στους δύο είπε ότι τα συναισθήματά του για την κλιματική αλλαγή επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητά του και την ικανότητά του να λειτουργεί μέσα σε αυτή, και το 83% ότι πιστεύουν πως οι άνθρωποι απέτυχαν να φροντίσουν τον πλανήτη.
«Με πιάνει απελπισία»
Η Αλεξάνδρα είναι 24 ετών και συνειδητοποίησε για πρώτη φορά τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο περιβάλλον όταν σε μια εξόρμηση πριν από λίγα χρόνια στις εξοχές του χωριού του πατέρα της στη Φθιώτιδα βρέθηκε μπροστά σε έναν αυτοσχέδιο σκουπιδότοπο – μάλλον παράνομη χωματερή, λέει. Σοκαρίστηκα και ντράπηκα. Δυο βουνά από σκουπίδια που σάπιζαν στον ήλιο δίπλα σε ένα όμορφο δασάκι. Λίγο αργότερα άρχισαν να οργανώνονται και στην Αθήνα οι διαδηλώσεις Fridays for Future, που ξεκίνησαν από τη δράση της Γκρέτα. Συμμετείχα αρκετές φορές. Άλλαξα πολλά στην καθημερινότητά μου, μίλησα σε φίλους και συμφοιτητές, κάναμε και μερικές δράσεις καθαρισμού στη γειτονιά μας. Σιγά σιγά όμως μας κατέβαλε η απογοήτευση. Δεν έχω σταματήσει σε προσωπικό επίπεδο να κάνω ό,τι μπορώ για να μειώσω τα σκουπίδια που παράγω ή τα πλαστικά που χρησιμοποιώ, αλλά πια νιώθω ότι δεν έχει σημασία. Κάποιες φορές με πιάνει απλώς απελπισία για το μέλλον, παραδέχεται.
Το eco-anxiety περιλαμβάνει ένα εύρος συναισθημάτων/συμπτωμάτων, που κυμαίνονται από μέτρια έως πολύ σοβαρά. Στα ήπια συμπτώματα περιλαμβάνονται τα παροδικά συναισθήματα αναστάτωσης, που μπορούν να υποχωρήσουν με διαβεβαιώσεις ότι όλα θα πάνε καλά, με αισιόδοξες προβλέψεις και πίστη στη δράση άλλων, εξηγεί η κ. Χίκμαν. Μέτριας έντασης συμπτώματα είναι η συχνότερη ανησυχία, η αμφισβήτηση της ικανότητας των άλλων να δράσουν και η υιοθέτηση αλλαγών στον τρόπο ζωής. Σημαντικά θεωρούνται όταν υπάρχουν πολύ αδύναμες άμυνες στη διαχείριση του άγχους, της ενοχής και της ντροπής για όσα συμβαίνουν, έλλειψη πίστης στη δράση των άλλων και επιπτώσεις στις προσωπικές σχέσεις. Σοβαρότερα συμπτώματα που έχουν καταγραφεί είναι οι διεισδυτικές σκέψεις, η αναστάτωση του ύπνου, η δυσκολία να ξεφύγει κανείς από αυτή τη συναισθηματική και ψυχική κατάσταση, η πεποίθηση ότι οδεύουμε προς την εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους, ακόμα και η αδυναμία να εργαστεί. Τέλος, υπάρχουν και τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουμε κρίσιμα, οι αυτοκτονικές τάσεις, η απώλεια της αίσθησης προσωπικής ασφάλειας.
Το 2020, η Βασιλική Ακαδημία Ψυχιάτρων επιβεβαίωσε ότι περισσότεροι από τους μισούς ψυχιάτρους και παιδοψυχιάτρους της Αγγλίας δήλωσαν ότι έχουν θεραπευόμενους νεαρής ηλικίας που ταλαιπωρούνται από άγχη για την κλιματική κρίση και το περιβάλλον και αναφέρουν κακή διάθεση, αισθήματα αδυναμίας, θυμού, πανικού, ενοχής και απώλεια ύπνου. Υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να στραφούν στο ποτό, στην υπερβολική δουλειά, στο φαγητό, σε εθιστικές συμπεριφορές γενικά, ώστε να “μουδιάσουν” το άγχος τους, συμπληρώνει η Μαίρη-Τζέιν Ραστ, ψυχοθεραπεύτρια, επίσης ειδικευμένη σε θέματα οικολογίας, και προσθέτει ότι κάποιοι μπορεί να υποφέρουν από εφιάλτες ή άλλοι μπορεί να εμφανίσουν σωματικά συμπτώματα ή ασθένειες. Θα τολμούσα να πω ότι όλοι πια αισθάνονται σε κάποιον βαθμό eco-anxiety, σημειώνει η κ. Χίκμαν, «παρότι δεν το εκδηλώνουν όλοι με συμπτώματα και συμπεριφορές ίδιας έντασης.
Η ανησυχία για το μέλλον του πλανήτη μπορεί να προκαλέσει και πιο μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Έκθεση της UNICEF το 2021 επισημαίνει ότι, καθώς αυξάνονται τα επίπεδα άγχους που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή στον πληθυσμό, περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο παιδιά εκτίθενται σε σοβαρό κίνδυνο. Αυτό λειτουργεί ως εξής: η έκθεση των παιδιών σε μακροχρόνιο στρες στην παιδική ηλικία έχει μια διαρκή επίδραση, η οποία αυξάνει τον κίνδυνο να αναπτύξουν προβλήματα ψυχικής υγείας στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή – είναι γνωστό και αποδεδειγμένο άλλωστε ότι οι άσχημες εμπειρίες στην παιδική ηλικία μπορούν να οδηγήσουν σε σωματικά και ψυχικά προβλήματα σε όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου.
Δεν είναι ψυχική πάθηση
Παρότι μπορεί να επιβαρύνει την ψυχική μας υγεία, το eco-anxiety δεν θεωρείται ψυχική πάθηση. Είναι απόλυτα φυσιολογικό οι άνθρωποι να ανησυχούν για τα οικολογικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα θα ανησυχούσαν αν ξεσπούσε ένας πόλεμος και δεν θα θεωρούσαμε το άγχος για τον πόλεμο ψυχική πάθηση είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε μια πολύ ανησυχητική κατάσταση. Το ίδιο θα συνέβαινε αν κάποιος είχε λάβει μια πολύ κακή πρόβλεψη για μια ασθένειά του και νομίζω πως σε ό,τι αφορά τον πλανήτη οι προβλέψεις είναι πολύ δυσοίωνες, τονίζει η Μαίρη-Τζέιν Ραστ. «Δεν είναι μια ψυχική ασθένεια, αλλά μπορεί να προκαλέσει δυσφορία και επώδυνα συναισθήματα. Επίσης, σε ό,τι αφορά ανθρώπους που ήδη έχουν προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η αγχώδης διαταραχή ή η κατάθλιψη, μπορεί να επιβαρύνει την κατάστασή τους», διευκρινίζει η κ. Χίκμαν. Όταν εξετάζουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία, πρέπει να επικεντρωνόμαστε σε άμεσες συνέπειες, όπως σε ανθρώπους που βρέθηκαν σε πυρκαγιές και πλημμύρες και έχουν υποστεί τραύμα και απώλεια, και σε έμμεσες, όπως σε ανθρώπους που παρακολουθούν πολίτες να εγκαταλείπουν περιοχές που καίγονται ή έχουν πλημμυρίσει ή ακούν ιστορίες ανθρώπων που βίωσαν τέτοιες καταστροφές.
Για παράδειγμα, η Χριστίνα θυμάται ότι δυσκολευόμουν να κοιμηθώ το φθινόπωρο. Είχα επηρεαστεί πολύ από τις πλημμύρες στη Θεσσαλία. Στην αρχή στενοχωριόμουν για τους καημένους τους ανθρώπους εκεί και μετά κάποια στιγμή φρίκαρα, άρχισα να σκέφτομαι τι μας περιμένει στο μέλλον, είχα δύσπνοιες, έπεφτα να κοιμηθώ και όλα στριφογύριζαν στο μυαλό μου και ξαγρυπνούσα. Η Χριστίνα ήταν ήδη σε ψυχοθεραπεία και εκεί διαχειρίστηκε και το κλιματικό άγχος της. Κατάφερα να ξεπεράσω εκείνη τη δύσκολη περίοδο, αλλά φυσικά ανησυχώ ακόμη, νομίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα ανησυχούν για το περιβάλλον, λέει.
Αν κάποιος δεν μπορεί να λειτουργήσει στην καθημερινότητά του, αν δεν μπορεί να κοιμηθεί, αν έχει κατακλυστεί από άγχος και ανησυχία για κάποια χρονική περίοδο, τότε καλό θα ήταν να ζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού, επισημαίνει η κ. Ραστ. Πολύ βοηθητικό μπορεί επίσης να αποδειχθεί για κάποιον που βιώνει λιγότερο ή περισσότερο έντονα συναισθήματα eco-anxiety να μοιράζεται τις σκέψεις και τις ανησυχίες του με ανθρώπους που τις συμμερίζονται, να δραστηριοποιείται σε συλλογικές δράσεις, να διατηρεί επαφή με τη φύση και τα ζώα, συμπληρώνει. Και κάτι ακόμα, ένα μήνυμα όπως λέει, που απευθύνει στα μέσα ενημέρωσης: Παρότι όλοι χρειάζεται να γνωρίζουμε τα ανησυχητικά νέα σχετικά με το τι συμβαίνει στον πλανήτη, στο σπίτι μας, θα βοηθούσε επίσης αν οι δημοσιογράφοι μπορούσαν να ενημερώνουν και για τις θετικές εξελίξεις, καθώς υπάρχουν πολλές. Είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να γνωρίζουν ότι μπορούν να είναι μέρος μιας μαζικής κινητοποίησης πολιτών σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι εργάζονται σκληρά προσπαθώντας να επισκευάσουν τη ζημιά που έχει γίνει στη Γη.
10 τρόποι να διαχειριστείτε το άγχος για την κλιματική αλλαγή
Συμβουλεύει η Καρολάιν Χίκμαν
01. Γίνετε μέλος μιας κοινότητας ανθρώπων με παρόμοιες ανησυχίες, ώστε να μη νιώθετε μόνοι και να μπορείτε να μοιραστείτε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας.
02. Ρυθμίστε τα συναισθήματά σας, μάθετε να είστε καλά σε έναν κόσμο που δεν φαίνεται πολύ καλά. Μάθετε να αναγνωρίζετε τα συναισθήματά σας και να τα αξιολογείτε χωρίς να σας κατακλύζουν ή να σας μουδιάζουν. Ο διαλογισμός θα μπορούσε να βοηθήσει σε αυτό.
03. Συνειδητοποιήστε ότι είναι σημαντικό να έχετε ελπίδα, αλλά μια ελπίδα εποικοδομητική, όχι αφελή. Εποικοδομητική είναι η ελπίδα όταν αισθάνεστε μεν θλιμμένοι για το τι έχουμε κάνει οι άνθρωποι και τι έχουμε προκαλέσει στον πλανήτη και την ίδια στιγμή βρίσκετε το κουράγιο και την αποφασιστικότητα να κάνετε ό,τι μπορείτε για να εμποδίσετε τα πράγματα να χειροτερέψουν.
04. Δεν χρειάζεται να αισθάνεστε ευτυχείς για ό,τι συμβαίνει, αλλά καλό είναι να μπορείτε να επικεντρώνεστε επίσης σε ό,τι σημαντικό ακόμη έχουμε σε αυτόν τον κόσμο και να το φροντίζετε και να το εκτιμάτε.
05. Χρειάζεται μια ισορροπία ανάμεσα στη δράση, στη συναισθηματική ρύθμιση και στην ανθεκτικότητα ώστε να μη μας παραλύουν ο φόβος και το άγχος και να μπορούμε να παλέψουμε για ένα καλύτερο μέλλον. Μπορεί κάποιες φορές αυτό να μην είναι αρκετό, αλλά θα πρέπει να μάθουμε να είμαστε εντάξει με αυτό.
06. Μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε το eco-anxiety, να το μετατρέψουμε σε φροντίδα, κουράγιο, σύνδεση με το περιβάλλον. Δεν χρειάζεται να το ξεφορτωθούμε, αισθανόμαστε eco-anxiety επειδή νοιαζόμαστε, και πρέπει να αισθανόμαστε περήφανοι που νοιαζόμαστε.
07. Επιστρατεύστε το χιούμορ απέναντι στη θλίψη.
08. Θα χρειαστείτε υπομονή, είναι ένας μακροπρόθεσμος αγώνας,δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις.
09. Φροντίστε να παίρνετε ανάσες, π.χ. ένα βράδυ χωρίς άγχος.
10. Να είστε επιεικείς με τον εαυτό σας, μην αυτομαστιγώνεστε.
Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το www.kathimerini.gr
