Το σπίτι λειτουργεί ως ένας ζωντανός μεταβαλλόμενος χώρος, στον οποίο βιώνονται οι καθημερινές εμπειρίες των ανθρώπων. Τόσο η έννοια του σπιτιού όσο και το σπίτι ως ζωντανός χώρος, περιλαμβάνει αφηγήσεις για τις βιωμένες εμπειρίες που συνδέονται με την ταυτότητα (Lang, McAdam, 2016 ), τις μετατοπίσεις στο χώρο και το χρόνο. Περιλαμβάνει επίσης ιστορίες για τις σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους, μνήμες από την παιδική ηλικία, επιθυμίες και ματαιώσεις.
Το σπίτι παράλληλα είναι ένας ζωντανός χώρος που χαρακτηρίζεται από τη δράση, από ένα αμέτρητο πλήθος ενεργητικών εμπειριών, ενώ πολλαπλά βιώματα παράγονται σε κάθε στιγμή αυτού του παλλόμενου ζωντανού οργανισμού.
Ταυτόχρονα, οι επιθυμίες και τα όνειρα των ανθρώπων που το κατοικούν ξεδιπλώνονται μέσα σε αυτήν την εμπειρία που κυριαρχείται από το end in view («τελικό στόχο»), δηλαδή, από διαρκείς προβολές στο μέλλον (Lang, McAdam, 2016). Στην Κ.Σ.Δ. αυτές οι προβολές είναι σημαντικές, καθώς καθιστούν το μέλλον ένα εν δυνάμει παρόν. Την ίδια στιγμή που γίνονται οι προβολές στο μέλλον, οι υπόλοιπες διαστάσεις του χρόνου είναι επίσης παρούσες:
Την ίδια στιγμή που οι συνομιλίες για το σπίτι εμπεριέχουν ανάγκες και επιθυμίες, δυνατότητες για εξέλιξη και αλλαγές, μετακινήσεις και όνειρα για το μέλλον, ανακινούν θέματα μνήμης αλλά και εμπειρίες του παρόντος, που συνδέονται με τις σχέσεις, τις ανησυχίες ή τις δυσκολίες των εμπλεκομένων» (απόσπασμα από το άρθρο: Τα σπίτια ως τόποι ασφάλειας και προοπτικής. Η σημασία του χώρου στη Συστημική Καταξιωτική Διερεύνηση1)
Ο Γάλλος φιλόσοφος Ζ.Π. Σάτρ σε ένα πολύ σημαντικό βιβλίο με με τον τίτλο ΚΕΚΛΕΙΣΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΘΥΡΩΝ στο οποίο περιέχεται και η γνωστή του φράση, «Η κόλαση είναι οι άλλοι», μιλά για ένα δωμάτιο στο οποίο η πόρτα ανοίγει προς τα μέσα, εισέρχονται σε αυτό άνθρωποι αλλά κανείς δεν μπορεί να εξέλθει.
Έτσι αυτοί αναγκάζονται να συμβιώνουν αλλά όσο οι μέρες περνούν η συνθήκη γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Εντάσεις, συγκρούσεις, ψυχολογική βία, διάλογοι που κανείς δεν επιθυμεί αναδύονται σταδιακά, δημιουργώντας όχι απλά μια δυστοπία, αλλά κάτι πολύ περισσότερο: την ίδια την κόλαση!
Στο παρόν κείμενο παρουσιάζονται ορισμένες κριτικές σκέψεις, αγωνίες και φόβοι, μέσα από μια εναλλακτική συστημική οπτική, με αφορμή τις διάφορες σελίδες που δημιουργούνται καθημερινά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσκαλώντας στην δημιουργική συμβίωση τον καιρό του αναγκαστικού μας εγκλεισμού στα σπίτια μας.
Διαβάστε σχετικά: Κορωνοϊός: Παραμένοντας ψύχραιμοι στην πανδημία
Ενδεικτικές επίσης είναι οι καμπάνιες σχετικά την αναγκαιότητα του τύπου «ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ», οι οποίες αναπαράγουν τον κυρίαρχο λόγο που περιγράφει την οικογενειακή ζωή ως ένα «χώρο ασφάλειας και φροντίδας».
Να ξεκαθαρίσουμε ότι συμφωνούμε με την αναγκαιότητα να μείνουμε σπίτι αλλά ωστόσο ανησυχούμε ότι μέσα στην κυριαρχία των αναπαραστάσεων για τα χαρακτηριστικά της μέσης ελληνικής οικογένειας, (τις οποίες στο παρόν κείμενο αμφισβητούμε), δημιουργείται μια ειδυλλιακή εικόνα, η οποία απέχει πολύ από την πραγματικότητα, γεγονός που δεν προετοιμάζει τους ανθρώπους για τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν.
Κατά αρχάς να σημειώσουμε πως η αναγκαστική συμβίωση δεν αποτελεί επιλογή μας και πως στην πραγματικότητα στην καραντίνα διατρέχουμε τον κίνδυνο να μεταφέρουμε και να προβάλουμε τόσο το εσωτερικό μας άγχος, τους φόβους μας, την αγωνία ή το θυμό μας, όσο τις δυσκολίες που προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον, στο χώρο που ζούμε.
Λ.χ. από τα στοιχεία που έχουμε από την Κίνα ή την Κύπρο, έχουμε μια πρώτη εκτίμηση των κινδύνων που υπάρχουν από την αναγκαστική συμβίωση για μεγάλο χρονικό διάστημα των ανθρώπων, εξαιτίας του ιού. Στην Κίνα αυξήθηκαν τα διαζύγια (δες https://www.tanea.gr/2020/03/21/world/koronaios-vroxi-aitiseon-diazygiou-stin-kina-meta-tin-karantina/ ) ενώ στην Κύπρο είχαμε μεγάλη αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, τόσο προς τις γυναίκες όσο και προς τα παιδιά (δες https://www.tanea.gr/2020/03/19/greece/kypros-dramatiki-ayksisi-peristatikon-kakopoiisis-gynaikon-paidion-logo-koronaiou/ ).
Αυτά τα στοιχεία δεν μας ξενίζουν, καθώς δυο σημαντικές διεργασίες που συνδέονται με την ασφάλεια, τη σχέση, την επικοινωνία αλλά και την αίσθηση της ατομικής αλλά και της της συλλογικής ταυτότητας είναι ο χώρος και ο χρόνος.
Αυτές οι δύο διαστάσεις βιώνονται τόσο συμβολικά όσο και υλικά. Βιώνονται επίσης τόσο ενδοψυχικά όσο και διαπροσωπικά και θεωρούμε πως υπάρχει μια συνεχή διαλογική αλληλεπίδραση ανάμεσα στα δυο πεδία. Σε αυτή τη δύσκολη συνθήκη αναγνωρίζουμε ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν την δυνατότητα να έχουν προσωπικό χώρο ή χρόνο καθώς έχουν χάσει δραστηριότητες, κοινωνικές σχέσεις προσωπικά ενδιαφέροντα.
Επιπρόσθετα πέρα από τις επιπτώσεις της έλλειψης χώρου και χρόνου, επιθυμούμε να φέρουμε στο προσκήνιο ότι σε κάθε περίπτωση η πρόσκληση να περάσουμε ευχάριστα ή δημιουργικά τον ελεύθερο χώρο παραγνωρίζει πως:
- Πολλοί άνθρωποι βιώνουν μεγάλες οικονομικές και επαγγελματικές δυσκολίες και κινδύνους
- Πολλοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά ευάλωτοι όπως π.χ. οι ανοσοκατασταλμένοι ή τα άτομα με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα (ΧΑΠ)
- Πολλές οικογένειες έχουν μέλη που βιώνουν ιδιαίτερες δυσκολίες όπως άτομα με αναπηρίες
- Πολλές οικογένειες έχουν μέλη που είναι εξαρτημένα ή έχουν έντονα ψυχιατρικά προβλήματα
- Πολλές οικογένειες είναι μονογονεϊκές και έχουν υποστεί απώλειες
- Πολλοί γονείς αυτή τη στιγμή καλούνται να φροντίσουν παιδιά με κινητικές δυσκολίες ή με νευρο-αναπτυξιακά προβλήματα, που μέχρι πριν λίγες ημέρες περνούσαν τον περισσότερο χρόνο της ημέρας σε ειδικές δομές φροντίδας
- Πολλές οικογένειες ζουν μέσα σε μια συνθήκη βίας και αυτό είναι τρομακτικό αν σκεφτούμε ότι το θύμα είναι εγκλωβισμένο στον ίδιο χώρο με το θύτη του.
Σε αυτό το πλαίσιο αντιλαμβανόμαστε όλοι και όλες ότι σε ορισμένες από αυτές τις οικογένειες ο φόβος του θανάτου είναι πολύ έντονος, ότι οι ίδιοι άνθρωποι που έχουν δυσκολίες βιώνουν πολύ έντονα συναισθήματα. Αντιλαμβανόμαστε επίσης ότι σε ορισμένες άλλες η απειλή και βία μπορούν να είναι καθημερινά φαινόμενα, και τέλος ότι οι φροντιστές και οι φροντίστριες των μελών που έχουν προβλήματα σηκώνουν ένα τεράστιο ψυχικό φορτίο!
Έτσι οι οι πιέσεις που ασκούνται στα μέλη μιας οικογένειας από το εξωτερικό πλαίσιο ταυτόχρονα αυξάνουν τις δυσκολίες που βιώνουν οι άνθρωποι μέσα στην οικογενειακή ζωή.
Επαναλαμβάνουμε και τονίζουμε, ότι στο πλαίσιο της δικής μας άποψης όπως την έχουμε επεξεργαστεί, εκτιμούμε ότι η αισιόδοξη άποψη, σύμφωνα ότι οι γονείς χρειάζεται να πάρουν την ευκαιρία να συνδεθούν με τα παιδιά τους, υποκρύπτει μια μορφή θετικισμού, παραγνωρίζει τις τραυματικές επιδράσεις της καραντίνας και ενδέχεται να μην είναι βοηθητική στο βαθμό που δεν αναγνωρίζει τα πεδία πίεσης που δέχονται τα μέλη της οικογένειας και τα σημεία που πυροδοτούνται.
Διαβάστε σχετικά: Κορωνοϊός: #MenoumeSpiti# – Η Ψυχολογία της Καραντίνας
Εκτιμούμε επίσης ότι είναι πολύ σημαντικό να δώσουμε τη δυνατότητα στους ανθρώπους που ζουν σε ειδικές συνθήκες να αφηγηθούν την εμπειρία τους και τις δυσκολίες τους και αυτό σημαίνει πρώτα από όλα να υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι και οι οικογένειές τους μέσα στο οπτικό μας πεδίο και να μην ¨εξαφανίζονται” από την κυριαρχία του μέσου όρου ή της ετεροκανονικότητας.
Επίσης μέσα από μια συστημική οπτική εκτιμούμε ότι η φροντίδα των παιδιών, η ενδοοικογενειακή επικοινωνία, η δημιουργία κοινού χώρου δράσεων και εμπειριών δεν μπορούν να είναι εφικτές πρακτικές στο βαθμό που δεν συνοδεύονται από ατομικές εμπειρίας φροντίδας και από την διασφάλιση της ύπαρξης του προσωπικού χώρου και χρόνου.
Σε αυτό το σημείο αισθανόμαστε την ανάγκη να υπενθυμίσουμε ότι ούτως η άλλως, ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις της καραντίνας, στην ελληνική παραδοσιακή οικογένεια είναι, που ανεξάρτητα από τον ιό και τις επιπτώσεις της καραντίνας, καταγράφονται αυξημένα ποσοστά βίας κατά των γυναικών και των παιδιών, (δες https://www.kathimerini.gr/1053134/article/epikairothta/ellada/ay3hmenh-kata-3445-h-endooikogeneiakh-via-sthn-ellada-thn-perasmenh-tetraetia ), που καταγράφεται σαν φαινόμενο η ομοφοβία (δες https://www.colouryouth.gr/wp-content/uploads/2016/06/Omofovia-Transfovia-stin-Ellada-Odigos.pdf).
Έτσι είναι σημαντικό παράλληλα με το να προσκαλέσουμε, τα μέλη μιας οικογένειας να αξιοποιήσουν δημιουργικά το χρόνο που προκύπτει από την καραντίνα, να αναγνωρίσουμε ότι για πολλές οικογένειες, για πολλές γυναίκες, για πολλά παιδιά ο μακροχρόνιος εγκλεισμός στο σπίτι μπορεί να είναι μια πραγματική δοκιμασία, μια πραγματική κόλαση και να προσκαλέσουμε την πολιτεία να κάνει ειδικές καμπάνιες, αντί για την σημερινή σιωπή και εμάς να τις εντάξουμε στο δημόσιο λόγο μας.
Αλλά και εκεί όπου οι οικογενειακές σχέσεις έχουν ένα επίπεδο λειτουργικότητας δεν ωφελούν οι προτροπές για λειτουργική επικοινωνία ή για αξιοποίηση του άπλετου χρόνου, πριν να προσκαλέσουμε τα μέλη των οικογενειών να αναγνωρίσουν τις ατομικές τους ανάγκες, η τις ανάγκες που μπορεί να έχουν για παράδειγμα ως γονείς ή ως ζευγάρι ή τις ανάγκες που έχουν τα παιδιά.
Είναι σημαντικό επίσης να έχουμε υπόψη μας ότι σταθεροί οικογενειακοί κανόνες που εξασφαλίζουν τη μη βία, τον σεβασμό και την αναγνώριση των ανθρώπων ως μοναδικές και αδιαμφησβήτητες ετερότητες είναι ιδιαίτερα σημαντικοί σε αυτή τη φάση.
Έτσι παρά το γεγονός ότι χαιρετίζουμε την έκδοση ενημερωτικών οδηγών, που πιστεύουμε ότι μπορούν να βοηθήσουν πολλές οικογένειες εκτιμούμε ότι θα ήταν χρήσιμο να περιέχουν αναφορές τόσο σε οικογένειες με ευάλωτα ή ευπαθή μέλη και να αναγνωρίσουν το γεγονός ότι πολλές οικογένειες βιώνουν συνθήκες κρίσης, κακοποίησης και ενδοοικογενειακής βίας.
Κλείνουμε αυτό το άρθρο με δυο συγκλονιστικές αφηγήσεις.
Η πρώτη προέρχεται από ένα κείμενο, μια συγκλονιστική αφήγηση που μας εμπιστεύτηκε μια γυναίκα που είναι σε ανοσοκαταστολή:
Παίρνω το θάρρος να σας γράψω με αφορμή όλα αυτά τα δύσκολα που μπήκαν ξαφνικά στη ζωή μας πάνω από όλα όμως ζητώντας από εσάς κ τους εξαιρετικούς συναδέλφους να μιλήσετε για κάτι που δυστυχώς ελάχιστα τονίζεται τις μέρες αυτές: πως είναι να ζει κάποιος όχι με τον εγκλεισμό, την καραντίνα κ τον πιθανό φόβο του ιού αλλά με το φόβο του θανάτου ως ανασοκατασταλμενος ασθενής σοβαρής χρόνιας νόσου…για κάποιο λόγο ο όρος ευπαθής ομάδα πέρασε στα αυτιά των περισσότερων σχεδόν ταυτόσημος με τους ηλικιωμένους ή τους βαριά πάσχοντες από καρκίνο ή διαβήτη .
Τα πράγματα όμως δεν είναι μόνο έτσι. Οι ανοσοκατασταλμενοι ασθενείς είμαστε πάρα πολλοί, είμαστε εδώ, ζούμε καθημερινά δίπλα σας κ παλεύουμε αλλά δε φαινόμαστε ασθενείς με την ευρεία έννοια του όρου…Πολλές φορές μάλιστα η αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής αγωγής σε συνδυασμό με την αυτοφροντίδα μας κάνει να φαινόμαστε απόλυτα εύρωστοι. Άραγε όμως ξέρει κανείς τι περνάμε από τη στιγμή που μπήκε στη ζωή όλων μας ο απόηχος της πανδημίας;
Τι άγχος μας προκαλεί κάθε φορά το άκουσμα: «πέθανε κ φαίνεται πως έπασχε από υποκείμενο νόσημα…».Ως πάσχουσα και η ίδια από φλεγμονώδες αυτοάνοσο νόσημα για την καταστολή του οποίου βρίσκομαι σε βαριά φαμακευτική ανοσοκαταστολή τα τελευταία χρόνια, σας ζητώ με τη δύναμη που έχετε στα μέσα να μιλήσετε και για αυτό…το να ζεις δηλαδή όχι απλά κλεισμένος μέσα αυτές τις ατέλειωτες ελληνικές μέρες αλλά πιο μέσα κ από το μέσα, αυτή τη στιγμή που όλοι (δικαίως) γκρινιάζουν…ταυτόχρονα να μιλήσετε κ για τους γονείς που έχουν μικρά παιδιά σε ανοσοκαταστολή που πιθανά να είναι και μόνοι ή οικονομικά δυσκολεμένοι και περνούν λεπτό με λεπτό την κάθε μέρα για να πουν το βράδυ κρυφά στον εαυτό τους …ουφ τη γλυτώσαμε τη λοίμωξη κ σήμερα…Πάμε πάλι αύριο με θάρρος……και πιστέψτε με είναι ακόμα πιο πολλοί αυτοί οι κατακρεουργημένοι από το φόβο γονείς που συγκαταλέγονται στις ευπαθείς ομάδες… Αυτό όμως που πραγματικά είναι αβάσταχτο να διαχειριστεί κάποιος που ανήκει στην ομάδα των λεγόμενων ανοσοκατασταλμένων είναι πως ξαφνικά βρίσκεται μπροστά σε ένα χάσμα, σε ένα γκρεμό.
Γιατί αφού με πολύ κόπο βρήκε το φάρμακο- θεραπεία ( ανοσοκατασταλτικό) και κατάφερε να ζει με full παρενέργειες μεν αλλά με ένα καλό επίπεδο ζωής, σήμερα την ώρα που μιλάμε αυτή η ίδια η ουσία που του χάρισε ζωή, η θεραπεία, γίνεται κάτι σαν κλωτσιά στο κενό, το φόβο, τον πιθανό άγριο θάνατο …αυτή η αντίφαση του καλού και του κακού, το διπλό μήνυμα ζωής και θανάτου, κάτι σαν σχιζοφρενική σχάση που τη βιώνεις πολύ πριν τεθεί η καραντίνα στο κοινωνικό σύνολο και τελικά σε πετάει έξω από όποια λογική, πραγματιστική φιλοσοφική ή συναισθηματική ματιά του πράγματος…
Αναρωτιέμαι τελικά πώς μπορεί κανείς να βρει το δρόμο της ανακούφισης μέσα σε όλη αυτή την ανατροπή των ζωτικών του δυνάμεων; Ομολογουμένως δεν είναι καθόλου εύκολο. Σίγουρα όμως παίζουν σημαντικό ρόλο τα αποθέματα του καθενός, τα εσωτερικά ή εξωτερικά νήματα που έχει καταφέρει να τον συνδέουν με τον απλό πρωτόγονο εαυτό του…η αυτοσυμπόνοια (selfcompassion), η χαλάρωση της σκληρής κριτικής για το αν ζει κοκαλωμένος από τρόμο και ίσως δεν είναι τόσο δημιουργικός με τα παιδιά του ή το σύντροφό του αυτές τις μέρες, η αποδοχή των συναισθημάτων και των συμπεριφορών του ακόμα και αν φαίνονται απόλυτα αρνητικές, αρρωστημένες ή παθητικές…πάνω από όλα το άγγιγμα στον ώμο και ένα εσωτερικό μπράβο ξανά και ξανά από τον ίδιο μας τον εαυτό την ώρα που πιθανά κανείς άλλος δεν είναι σε θέση να το προσφέρει απλόχερα από φόβο ή αμηχανία ίσως.
Τελικά πάνω από όλα ίσως χρειάζεται να βρει ο καθένας μια ελάχιστη, ελαχιστότατη μορφή εσωτερικής επιβίωσης χωρίς προκαθορισμένες νόρμες για το σωστό και το λάθος, χωρίς το φόβο της επίκρισης και του εξωτερικού ελέγχου αν τα καταφέρνει καλά ή όχι…αυτή και μόνο η εσωτερική αγκαλιά μέσα από μας για μας τους ίδιους, χωρίς αξιολογικούς δείκτες και τσεκάρισμα της politically correct συμπεριφοράς μας…απλότητα σε όλα μας, σαν τη βρεφική αθωότητα εκεί που όλα συγχωρούνται.
Αυτές οι δύσκολες ώρες τελικά για κάποιους να είναι μια δύσκολη κύηση – κυοφορία νέων άγνωστων εσωτερικών δομών…ναι το άγνωστο τρομάζει μα μόνο βιώνοντάς το μπορούμε να μιλήσουμε για το αύριο ως εξέλιξη του τρομαγμένου εαυτού μας…επιτρέπουμε λοιπόν τον κατακερματισμό του εαυτού μας σε χίλια ίσως και πολλές χιλιάδες κομμάτια …χωρίς ενοχές και τύψεις αν όλο αυτό επιτρέπεται…αφηνόμαστε στη σύμπλευση με τον βρεφικό εσωτερικό μας κόσμο για να ανακαλύψουμε εκ νέου με άλλη ματιά πράγματα που δεν ξέραμε ότι ήταν εκεί. Και ποιος ξέρει άραγε τι θα βρούμε εκεί….
Διαβάστε σχετικά: Κορωνοϊός: Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας
Η δεύτερη είναι ένα απόσπασμα από ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο https://avmag.gr/120524/se-karantina-me-toys-omofovikoys-goneis-moy
Ο 23χρονος Sam μίλησε στο BBC για το πώς βιώνει την πανδημία του κορωνοϊού. Ο ίδιος βρισκόταν σε περιοδεία, όταν έμαθε πως η παράσταση του ακυρώνεται και πως θα έπρεπε να επιστρέψει στο πατρικό του.
Είδα την καριέρα μου να εξαφανίζεται σε μια νύχτα και τώρα έχω κολλήσει στην απομόνωση με δύο ομοφοβικούς, δήλωσε χαρακτηριστικά.
Η μαμά μου – φανατική χριστιανή – πιστεύει πως η ομοφυλοφιλία είναι μια διαβολική ασθένεια και ότι ο διάβολος είναι αυτός που με έκανε γκέι. Προσεύχεται δυνατά κάθε μέρα, ζητώντας απ΄ το θεό να με απαλλάξει απ΄την ομοφυλοφιλία και να μου στείλει μια σύζυγο.
Πραγματικά δεν έχω πουθενά να πάω και τίποτα να κάνω, πέρα απ΄το να ανέχομαι αυτή την κακοποίηση.
Ο Sam έκανε coming out στους γονείς τους όσο ήταν στο πανεπιστήμιο, πιστεύοντας πως δε θα επέστρεφε ποτέ στο σπίτι.
Στη συνέντευξή του πρόσθεσε πως αισθάνεται ξεχασμένος απ΄τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.
Βλέπω στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όλους αυτούς που είναι απασχολημένοι να καταγράφουν τις στιγμές στο σπίτι τους… κάνοντας γυμναστική, μαγειρεύοντας κλπ, χωρίς όμως να συνειδητοποιούν πως υπάρχουν άτομα σαν κι εμένα που παλεύουν να παραμείνουν ζωντανά.
Όχι λόγω του κορωνοϊού, αλλά εξ αιτίας της σεξουαλικότητάς τους.
Το άρθρο γράφτηκε με την πολύτιμη συνεργασία, τις αντανακλάσεις και τις σκέψεις της Έλενας Χασαποπούλου, Ψυχολόγου και Συστημικής Ψυχοθεραπεύτριας
[1] Ηλίας Γκότσης, Κωστούλα Μάκη με τη συνεργασία της Βασιλικής Σιφοστρατουδάκη. Δημοσιεύτηκε στο συστημικό επιστημονικό περιοδικό ΜΕΤΑΛΟΓΟΣ, τεύχος 32
