Χρειάζεται ένα μέτρο, με άλλα λόγια σωστή οργάνωση και πρόληψη, καλό φιλτράρισμα των ειδήσεων, μα πάνω από όλα σεβασμό κι αλληλεγγύη στον συνάνθρωπο.
Είναι αλήθεια πως η ελληνική κοινωνία βρίθει αντιφάσεων και παλινδρομεί μεταξύ αλληλεγγύης και ατομικισμού, όποια όμως πλευρά κι αν επιλέγει την υπηρετεί με πάθος. Ας πούμε οι Έλληνες είναι μεν αλληλέγγυοι και προστατευτικοί όταν ευαισθητοποιούνται με την αδυναμία των συνανθρώπων τους, σε ζητήματα φυσικών καταστροφών, σε περιπτώσεις ασθενών που χρειάζονται οικονομική υποστήριξη κ.α. αρκούντως δε ατομιστές όταν πρόκειται να καρπωθούν οικονομικά οφέλη (ρουσφέτια κλπ), είτε μπροστά στον κίνδυνο της ατομικής επιβίωσης ή αυτής της οικογένειάς τους.
Η αλληλεγγύη όμως δεν ορίζεται καταρχάς ως πράξη φιλανθρωπίας, δεν αφορά την κίνηση αγάπης του ισχυρού προς τον αδύναμο, αλλά είναι ο συνδετικός κρίκος της κάθε κοινωνίας, γιατί δίχως αυτή οι κοινωνίες απειλούνται υπαρξιακά. Αλληλεγγύη σημαίνει πως όλα τα κομμάτια συμμετέχουν στο κοινό καλό, πως η επιβίωση και η εξέλιξη του συνόλου απαιτεί μονάδες που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως ένα δομικό μέρος του συστήματος κι όχι ως αυτοτελή υποκείμενα.
Πάντα θυμάμαι την αφήγηση ενός άντρα πριν από χρόνια στο γραφείο μου, ο οποίος μου περιέγραφε με πολλή συγκίνηση την αλληλεγγύη μεταξύ των κατοίκων του χωριού του.
Διαβάστε σχετικά: Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας
Πρόσφυγες όλοι τους από τη Μικρά Ασία είχαν βιώσει τον πόνο του ξεριζωμού και είχαν αντιληφθεί την αναγκαιότητα της αλληλεγγύης προκειμένου να τα καταφέρουν στον «ξένο» τόπο. Αν κάποιος αρρώσταινε, τότε όλο το χωριό θα πήγαινε να κάνει το χωράφι του, να μαζέψει τη σοδιά του και να φροντίσει για όλες του τις ανάγκες, έλεγε με υπερηφάνεια για το νοιάξιμο που έδενε όλους τους κατοίκους.
Η αφήγηση αυτή μας δείχνει πως η αλληλεγγύη είναι μια συνθήκη που κυρίως υπηρετεί την κοινωνική συνοχή και τη συλλογικότητα, καθώς, όπως έλεγε ο Θουκυδίδης, η συλλογική ευτυχία είναι πάνω από το ατομικό καλό. Η συνθήκη αυτού του «κοινού καλού» επιτάσσει στις κοινωνίες να επιζητούν την επούλωση των πληγών που δημιουργούνται στο κοινωνικό σώμα, γιατί ένα σώμα μπορεί να αρρωστήσει ολόκληρο όταν νοσεί ένα μέρος του.
Αλληλεγγύη δεν είναι επομένως να ψωνίζεις όσα τρόφιμα μπορείς παραπάνω για να εξασφαλίσεις τη δική σου επιβίωση, αλλά να δρας με στόχο την επιβίωση του συνόλου, γιατί δίχως αυτή ούτε η δική σου επιβίωση καθίσταται δυνατή.
Αλληλεγγύη είναι να σταθείς ψύχραιμος, να αφήσεις στην άκρη τα φοβικά συναισθήματα που αυξάνουν τον ναρκισσισμό σου και να φροντίσεις αυτή η κρίση να περάσει όσο γίνεται περισσότερο ανώδυνα. Να γίνεις συμμέτοχος μιας κοινωνίας όπου τα ανθρώπινα ιδεώδη και η αλληλεγγύη είναι πάνω από το ατομικό σου συμφέρον και να κατανοήσεις πως αν το κάνεις θα είσαι περισσότερο ωφελημένος και εσύ προσωπικά.
Μπροστά λοιπόν στον κίνδυνο του κορωνοϊού καταρχάς θα ήθελα να εκφράσω μια ευχή: το πέρασμα του να αφήσει όσο το δυνατόν λιγότερο πόνο και περισσότερη γνώση και αλληλεγγύη….
Δευτερευόντως θέλω να επισημάνω πως πέρα από όλες τις αναλύσεις που κάνουμε- και θα κάνουμε- το σημαντικότερο αυτή τη στιγμή είναι να ακούμε και να ακολουθούμε τις οδηγίες των ειδικών και να προσπαθήσουμε όλοι μαζί -συλλογικά- να περιορίσουμε την καταστροφική πορεία του ιού.
Είναι σημαντικό να πούμε επίσης πως η συγκεκριμένη πανδημία έρχεται σε μια ιστορική συγκυρία όπου η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και τα δίκτυα ενημέρωσης μπορούν περισσότερο αποτελεσματικά να παρέμβουν για να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο, συγκριτικά με παλαιότερες ιδίως εποχές. Παρά ταύτα ο ιός δείχνει την ευαλωτότητα του ανθρώπινου γένους το οποίο μοιάζει έρμαιο της καταστροφικής επέλασης ενός μονοκύτταρου οργανισμού. Αυτό το χαστούκι ο άνθρωπος χρειάζεται να το λάβει σοβαρά υπόψη… δεν είμαστε κατακτητές της φύσης… είμαστε μέρος της.
Πέρα από την βιολογική απειλή, ιδιαίτερα για όσους δεν νοσούν (που είναι οι περισσότεροι), ο ιός αυτός δεν απειλεί μόνο την υγεία, αλλά απειλεί και την αίσθηση της ελευθερίας και βάλλει εναντίον των συνηθειών μας, όσων ως τώρα μας έκαναν να αισθανόμαστε ασφαλείς. Και σε αυτές τις συνήθειες σπάνιζε η ευθύνη έναντι του συνόλου και η αλληλεγγύη.
Ας ελπίσουμε λοιπόν ο κίνδυνος αν μη τι άλλο να μετατραπεί σε ευκαιρία να επιχειρήσουμε να γίνουμε περισσότερο αλληλέγγυοι στον συνάνθρωπο, σε αυτό που λέμε κοινωνία, διότι αν νοσεί η κοινωνία, νοσούμε κι εμείς οι ίδιοι. Ας ευχηθούμε ο ιός να «απειλήσει» κυρίως τον ατομοκεντρισμό των δυτικών κοινωνιών και να μας υπενθυμίσει την αξία της αλληλεγγύης και της ατομικής ευθύνης έναντι του συνόλου.
Είναι σαν η διαχείριση της απειλής να ανασύρει εκ νέου ηθικά διλήμματα για τη λειτουργία των θεσμών και την ατομική ευθύνη, καθώς η ναρκισσιστική παντοδυναμία του ελεύθερου υποκειμένου, όπως το εμπνεύστηκε η Δύση, βάλλονται κάτω από το πρίσμα της συμμόρφωσης και της απαγόρευσης.
Ας είναι κι έτσι όμως εφόσον δυστυχώς ένας τρόπος να συμπεριφερθούμε περισσότερο αλληλέγγυα είναι να «υποχρεωθούμε» να το κάνουμε. Αυτός ο μικρός ιός λοιπόν που μεγιστοποιεί τον κίνδυνο να ασθενήσουμε μαζικά ίσως μας μάθει, κυρίως μέσα από τις απαγορεύσεις, να σκεφτόμαστε περισσότερο συλλογικά. Η απειλή του κινδύνου έρχεται ως ένας υπεργονιός να αναδείξει την αναγκαιότητα του ορίου, την ανάγκη του μέτρου και τον σεβασμό στην ύπαρξη του άλλου.
Σε αυτή την περίπτωση το καλό σενάριο είναι ο παγκόσμιος αυτός συναγερμός να ηχήσει ξανά και ξανά για να αντιμετωπιστούν όλα τα σημαντικά προβλήματα του πλανήτη που δεν πηγάζουν από κάτι μικρό και άγνωστο αλλά από την απληστία του ανθρώπινου ναρκισσισμού, δεδομένου ότι ο άγνωστος αυτός επικίνδυνος ιός δημιούργησε συνειρμικά μεγαλύτερα φοβικά συναισθήματα από άλλους κινδύνους εξίσου ή/και περισσότερο καταστροφικούς, όπως είναι άλλες ασθένειες, η κλιματική αλλαγή, οι πόλεμοι στην ευρύτερη περιοχή, η μετανάστευση και η προσφυγιά, ή ακόμη κι ένας ενδεχόμενος πυρηνικός όλεθρος, κ.ο.κ.
Διαβάστε σχετικά: Περιβαλλοντικές – Ψυχολογικές Κρίσεις, Άμεση Παρέμβαση
Πέρα όμως από την ελπίδα πως ο φόβος και η απαγόρευση ίσως αφήσουν ένα θετικό αποτύπωμα, ενδεχομένως χρειάζεται από την άλλη να δούμε με περισσότερο σκεπτικισμό την εξάπλωση του φόβου ως ένα νέο κοινωνικό μοντέλο διαχείρισης των κρίσεων και των μελλοντικών κοινωνικών εντάσεων, όπου ο οδηγός δεν θα είναι πλέον η εκτόνωση αλλά η συμμόρφωση. Ο ιός του φόβου ίσως δηλαδή λειτουργήσει στο μέλλον ως ο συνεκτικός ιστός της υφιστάμενης αναπαραγωγής των κοινωνιών και του ελέγχου της κοινωνικής ανατροπής.
Εν κατακλείδι, όπως κάθε κρίση και η αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου χρειάζεται σύνεση κι αποφυγή των άκρων: τόσο ο πανικός όσο και η αδιαφορία είναι κακός οιωνός, πράγμα που σημαίνει πως ούτε η υστερική αντιμετώπιση είναι λύση ούτε η αδιαφορία και η υποτίμηση των κινδύνων.
Ξέρουμε πως τόσο η αδιαφορία όσο κι ο πανικός λειτουργούν ως αμυντικοί μηχανισμοί στο άγχος και το φόβο, ξέρουμε όμως επίσης πως δεν τον αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά. Χρειάζεται λοιπόν ένα μέτρο, με άλλα λόγια σωστή οργάνωση και πρόληψη, καλό φιλτράρισμα των ειδήσεων, μα πάνω από όλα σεβασμό κι αλληλεγγύη στον συνάνθρωπο.
