Η πλήξη είναι μια συναισθηματική κατάσταση που μας ωθεί να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας. Αν όμως έχει θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τον ίδιο τον άνθρωπο και τη συνθήκη που ζει.
Πολλοί από εμάς πιθανότατα αισθανθήκαμε πλήξη κάποια στιγμή τον τελευταίο χρόνο. Οι περιορισμοί σε κοινωνικές συγκεντρώσεις, ταξίδια και άλλες δραστηριότητες μπορεί να ήταν απαραίτητοι για τον έλεγχο της πανδημίας, αλλά ανάγκασαν πολλούς από εμάς να έχουμε λίγα πράγματα να κάνουμε.
Εκ πρώτης όψεως, η πλήξη μπορεί να φαίνεται ασήμαντη, μια εμπειρία που προορίζεται για όσους έχουν την πολυτέλεια του ελεύθερου χρόνου. Αλλά αποδεικνύεται ότι επηρεάζει τους ανθρώπους με πολλούς τρόπους. Αυτό θέτει το ερώτημα: η πλήξη είναι ελάττωμα ή αρετή; Σύμφωνα με την επιστήμη, η απάντηση μπορεί να είναι λίγο και από τα δύο.
1. Παρορμητικότητα
Η πλήξη συνοδεύεται με την επιθυμία να βρει κανείς μια πιο ικανοποιητική δραστηριότητα. Αυξάνει την παρορμητικότητά μας και διαταράσσει την ικανότητα να ανταποκριθούμε στα καθήκοντά μας. Αντ’ αυτού, στρεφόμαστε σε περισπασμούς όπως η κατανάλωση έτοιμου φαγητού ή το παιχνίδι με το κινητό μας.
Ενώ η περιστασιακή απόσπαση της προσοχής μπορεί να είναι αβλαβής, η χρόνια πλήξη παίζει ρόλο σε πολλές προβληματικές συμπεριφορές, όπως ο εθισμός σε τυχερά παιχνίδια, η κατάχρηση ουσιών και η επικίνδυνη οδήγηση. Στο πλαίσιο της πανδημίας, η πλήξη αποδεικνύεται βασικός λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι παραβιάζουν τους κανόνες απαγόρευσης κυκλοφορίας και κοινωνικής απόστασης.
2. Κακή ψυχική υγεία
Είναι φυσιολογικό να βαριέσαι πού και πού. Αλλά η συχνή ή ανεπίλυτη πλήξη είναι λόγος ανησυχίας. Η έρευνα δείχνει ότι η τάση για πλήξη αποτελεί δείκτη πρόβλεψης για κακή ψυχική υγεία, όπως κατάθλιψη και άγχος. Οι άνθρωποι που βαριούνται εύκολα αναφέρουν ότι βρίσκουν λιγότερο νόημα στη ζωή. Είναι πιο πιθανό να εγκαταλείψουν το σχολείο, να σταματήσουν να εργάζονται ή να έχουν λιγότερο ικανοποιητικές ερωτικές σχέσεις.
3. Επιθετικότητα
Μέχρι στιγμής, φαίνεται ότι η πλήξη είναι κυρίως πρόβλημα για το άτομο που τη βιώνει. Αλλά αποδεικνύεται ότι η πλήξη ενός ατόμου μπορεί επίσης να είναι πρόβλημα και κάποιου άλλου. Η πλήξη μπορεί να προκαλέσει επιθετικότητα.
Σε ένα πείραμα, παρουσιάσαμε σε Ιρλανδούς συμμετέχοντες μια ιστορία για έναν Άγγλο που φέρεται να είχε ξυλοκοπήσει έναν Ιρλανδό συνάδελφο. Ρωτήσαμε τους συμμετέχοντες τι χρονική διάρκεια πρέπει να έχει η ποινή φυλάκισης για τον Άγγλο δράστη.
Οι Ιρλανδοί συμμετέχοντες απαιτούσαν πολύ μεγαλύτερες ποινές αν είχαν πρώτα ασχοληθεί με μια βαρετή δραστηριότητα σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου. Επιπλέον, διαπιστώσαμε ότι δεν συνέβη το ίδιο όταν ο δράστης είχε χαρακτηριστεί Ιρλανδός, υποδηλώνοντας ότι η πλήξη προκαλεί εχθρότητα προς μέλη άλλων ομάδων.
Μια μελέτη του 2020 εξέτασε το αν η πλήξη μπορεί να προκαλέσει σαδιστική επιθετικότητα. Οι ερευνητές έκαναν τους συμμετέχοντες να παρακολουθήσουν είτε ένα βαρετό βίντεο ενός καταρράκτη διάρκειας 20 λεπτών ή ένα πολύ λιγότερο βαρετό ντοκιμαντέρ για τις Άλπεις.
Ενώ παρακολουθούσαν αυτά τα βίντεο, οι συμμετέχοντες θα μπορούσαν να ρίξουν, αν το ήθελαν, τρία ζωντανά σκουλήκια σε τεμαχιστή. Οι συμμετέχοντες που παρακολούθησαν το βαρετό βίντεο τεμάχισαν σημαντικά περισσότερα σκουλήκια από τους άλλους. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι που βαριούνται κάνουν τέτοια πράγματα εν μέρει επειδή λαχταρούν τον ενθουσιασμό.
Διαβάστε σχετικά: Το Συναίσθημα της Πλήξης: Τι συμβαίνει όταν βαριόμαστε;
4. Αναζήτηση νέων εμπειριών
Υπάρχουν όμως και θετικές πλευρές στην πλήξη. Αντί να αναζητούν παρηγοριά σε παρορμητική συμπεριφορά ή επιθετικότητα, η πλήξη μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να αναζητήσουν νέες εμπειρίες ή προκλήσεις.
Οι άνθρωποι που βαριούνται εύκολα μπορούν να εκφράσουν μεγαλύτερη περιέργεια. Σε ένα πείραμα το 2019, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να δουν φωτογραφίες που είχαν ήδη δει ή φωτογραφίες με τις οποίες δεν ήταν εξοικειωμένοι. Εκείνοι που βαριούνται εύκολα έδειξαν ισχυρότερη προτίμηση για άγνωστες φωτογραφίες, ακόμη και όταν ήξεραν ότι αυτές οι νέες φωτογραφίες θα τους έδειχναν δυσάρεστα πράγματα, όπως κατσαρίδες ή βρώμικα πιάτα.
5. Βρίσκοντας νόημα στη ζωή
Ίσως μια από τις πιο εκπληκτικές πτυχές της πλήξης σχετίζεται με την εύρεση νοήματος στη ζωή. Οι άνθρωποι που αισθάνονται βαριεστημένοι αναφέρουν ότι η τρέχουσα κατάστασή τους στερείται οποιουδήποτε σκοπού. Έτσι, αναζητούν ενεργά τρόπους με τους οποίους μπορούν να νιώσουν ότι η ζωή έχει πάλι νόημα.
Για παράδειγμα, η πλήξη αναγκάζει τους ανθρώπους να προσκολληθούν πιο έντονα στις ιδεολογίες τους. Σε ένα πείραμα, οι συμμετέχοντες που ασχολήθηκαν με μια βαρετή δραστηριότητα αντιγραφής λέξεων ανέφεραν πιο ακραίες πολιτικές πεποιθήσεις από μια ομάδα ελέγχου. Τέτοιες πιο ακραίες πολιτικές πεποιθήσεις μπορούν να δώσουν στους ανθρώπους μια αίσθηση σκοπού στη ζωή τους, όποιες κι αν είναι οι συνέπειες.
Οι βαρετές δραστηριότητες αναγκάζουν επίσης τους ανθρώπους να επιστρέψουν σε νοσταλγικές αναμνήσεις. Η νοσταλγία συνδυάζει θετικά συναισθήματα, όπως η ασφάλεια, με αρνητικά, όπως η αίσθηση της απώλειας. Είναι σημαντικό ότι αυτές οι νοσταλγικές αναμνήσεις κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται πιο συνδεδεμένοι με τους άλλους, κάτι που τους βοηθά να βρουν περισσότερο νόημα στη ζωή τους.
Όμως, αυτό λειτουργεί και αντίστροφα. Οι άνθρωποι που αντλούν μια αίσθηση νοήματος από τη θρησκεία τους βαριούνται λιγότερο εύκολα σε χειρωνακτικά καθήκοντα. Ίσως ένα από τα πιο εκπληκτικά ευρήματα είναι ότι η στιγμιαία πλήξη μπορεί να αυξήσει την προθυμία των ανθρώπων να εμπλακούν σε έναν φιλανθρωπικό σκοπό, δίνοντας μια πολύ διαφορετική εικόνα από αυτήν της πλήξης ως αιτίας της σαδιστικής επιθετικότητας.
Η πλήξη, όπως και πολλά συναισθήματα, φαίνεται να παίζει αναπόσπαστο ρόλο στην ψυχολογική λειτουργία. Μπορεί να μας απομακρύνει από τις άσκοπες και πεζές δραστηριότητες και να μας σπρώξει προς άλλες, πιο αξιόλογες ενέργειες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε δραστηριότητες που προσφέρουν μια αίσθηση νοήματος ή καινοτομίας – αλλά μπορεί επίσης να προκαλέσει συμπεριφορές που είναι επικίνδυνες και καταστροφικές.
Απόδοση: Αλκμήνη Καισαρίδου - Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
