Το στίγμα και η προκατάληψη απέναντι στους ψυχικά ασθενείς καλλιεργείται από την άγνοια, το φόβο, την έλλειψη σεβασμού προς το συνάνθρωπο και τη διαφορετικότητα.
Παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για την καταπολέμηση του στίγματος της ψυχικής νόσου, η εμπειρία μου στην κλινική ψυχιατρική μου έχει δείξει ότι η αντιμετώπισή του είναι περισσότερο ένας μακροπρόθεσμος στόχος παρά μια κατάκτηση.
Πολλοί ασθενείς διστάζουν να αναφέρουν στον κοινωνικό κύκλο τους ότι έχουν απευθυνθεί σε ψυχίατρο για να ζητήσουν βοήθεια ή συμβουλή. Φοβούνται συχνά ότι αυτό θα οδηγούσε στην περιθωριποίηση ή απομόνωσή τους και δυστυχώς σε αρκετές περιπτώσεις επιβεβαιώνονται, μια και αυτό είναι που συμβαίνει.
Η άγνοια για την ψυχική νόσο σε μεγάλη μερίδα του κοινωνικού συνόλου καθιστά εύκολο το να δημιουργηθούν εικασίες και ψευδείς πληροφορίες ως προς τη φύση του ψυχικού νοσήματος. Συχνά ακούω τη λανθασμένη και υπεργενικευμένη άποψη ότι οι ψυχιατρικοί ασθενείς είναι επικίνδυνοι, βίαιοι, απρόβλεπτοι, ανίκανοι να πάρουν αποφάσεις και να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο.
Στην πραγματικότητα, είναι πολύ μικρή η μερίδα των ασθενών που εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία και οι περισσότεροι από αυτούς, λαμβάνουν ειδική θεραπεία και παρακολούθηση. Η παραπάνω άποψη είναι εξίσου αυθαίρετη με το να πει κάποιος ότι κάθε όγκος που ανιχνεύεται είναι μεταστατικός και κακοήθης και πρέπει να αφαιρείται.
Αφενός το κοινό δεν μπορεί να καταλήξει σε αυτή τη γνωμάτευση. Απαιτείται η εμπειρογνωμοσύνη του ειδικού για να τα διαγνώσει. Αφετέρου, ακόμα και ο ειδικός χρειάζεται να ζητήσει ειδικές απεικονιστικές μεθόδους, αιματολογικές εξετάσεις, βιοψίες και συχνή παρακολούθηση του ασθενούς, για να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα.
Μία άλλη παρατήρηση έχει να κάνει με λέξεις που έχουν ενταχθεί στο λεξιλόγιό μας, προκειμένου να περιγράψουν συμπεριφορές συνανθρώπων μας που μας ενοχλούν. Για παράδειγμα, ακούμε κάποιες φορές να λέγεται “αυτός είναι σχιζοφρενής”, “τρελός”, “φρενοβλαβής”, “παλαβός”, υπονοώντας ότι κάποιο άτομο μπορεί να επιδεικνύει μια συμπεριφορά που ενοχλεί, που ο διπλανός μπορεί να αδυνατεί να καταλάβει ή με την οποία δε συμφωνεί. Φαίνεται λοιπόν ότι έχουμε ταυτίσει την έννοια του ψυχικά ασθενούς με κάποιον που δημιουργεί πρόβλημα στον περίγυρό του, που είναι αντιπαθής, δυσάρεστος και ανεπιθύμητος.
Στην πραγματικότητα οι περισσότεροι ασθενείς μου είναι ευγενικοί, ήρεμοι και γενναίοι, πορευόμενοι όσο καλύτερα μπορούν στη ζωή αντιμαχόμενοι τις δυσκολίες τους. Όσοι από αυτούς εκδηλώνουν επιθετικότητα, τις περισσότερες φορές το κάνουν μη μπορώντας να το ελέγξουν, μια και γίνεται στο πλαίσιο της νόσου τους.
Βλέπω όμως με ενδιαφέρον ότι στο συλλογικό υποσυνείδητο η έννοια του ψυχικά ασθενούς έχει αποκτήσει ιδιαίτερα αρνητική έννοια, στο βαθμό που χρησιμοποιείται (λανθασμένα) ως συνώνυμο της κακής και αποκλίνουσας συμπεριφοράς.
Μία άλλη πηγή παραπληροφόρησης επάνω στο τι είναι και τι δεν είναι ψυχική νόσος, αποτελούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας, όπως η τηλεόραση, ο τύπος και τελευταίως, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η πληροφορία αναπαράγεται με μεγάλη ταχύτητα, δεν ελέγχεται, δεν υφίσταται κριτική επεξεργασία, και συνιστά αυτόματα είδηση, με την οποία δεν θα έπρεπε κανονικά να συγχέεται. Η είδηση είναι τεκμηριωμένη, αναφέρεται σε γεγονότα που έχουν καταγραφεί και δεν περιέχει σχόλια.
Διαβάστε σχετικά: Απομακρύνοντας το στίγμα από την ψυχική ασθένεια
Η πληροφορία μπορεί να εμπεριέχει μια γνώμη που δεν είναι αντικειμενική ή γενικεύσιμη, μπορεί να μην είναι διασταυρωμένη, ή να μην αντιστοιχεί καν στην πραγματικότητα. Για το λόγο αυτό, συστήνουμε στους ασθενείς και το ευρύ κοινό να απευθύνονται σε έγκριτες επιστημονικές πηγές προκειμένου να ενημερωθούν και να εξάγουν τα συμπεράσματά τους και να μη βασίζονται σε πληροφορίες που είναι διαθέσιμες μεν, αναξιόπιστες δε.
Έχω υπόψιν μου ψυχικά ασθενείς, είτε επίσημα διαγνωσμένους είτε αδιάγνωστους, οι οποίοι διστάζοντας να ζητήσουν τη συμβουλή του ειδικού, ή μη ξέροντας πού να αποταθούν, βασίζουν τις αποφάσεις για την υγεία και τη θεραπείας τους σε γνώμες τρίτων, “σε κάτι που διάβασαν στο διαδίκτυο”, στο τι έχει δουλέψει για έναν γνωστό τους, οδηγούμενοι σε λάθος επιλογές.
Το στίγμα και η προκατάληψη απέναντι στους ψυχικά ασθενείς καλλιεργείται λοιπόν από την άγνοια, το φόβο, την έλλειψη σεβασμού προς το συνάνθρωπο και τη διαφορετικότητα. Από την άλλη πλευρά οι ψυχικά πάσχοντες δεν είναι πάντα σε θέση να διαχειριστούν τη διάκριση που υφίστανται.
Λόγω των ψυχικών, συναισθηματικών και γνωστικών δυσκολιών που μπορεί να έχουν, είναι ευάλωτοι στο να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης, bullying, περιθωριοποίησης και χειραγώγησης, συχνά από μερίδα ανθρώπων που σχεδιάζουν να χτίσουν τη δύναμή τους επάνω στις αδυναμίες των άλλων.
Ένας τρόπος αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος είναι να δοθεί χώρος και βήμα στους ψυχικά πάσχοντες από ανθρώπους που έχουν την ικανότητα και την επιθυμία να βοηθήσουν. Φέρνοντας τους ψυχικά πάσχοντες στο προσκήνιο και στο φως, γίνεται ένα βήμα στο να διαλυθεί ο σκοταδισμός, ο οποίος δημιουργεί αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης, αντιπαλότητα, κοινωνική διάσπαση και διάσταση, και ενίοτε μίσος για το άγνωστο ή το διαφορετικό.
Μία άλλη οδός προσέγγισης του προβλήματος, είναι η εστίαση στην ενημέρωση του ευρέος κοινού, μέσα από εκστρατείες ενημέρωσης καθώς και μέσω παραπομπής του κοινού σε έγκριτες πηγές πληροφόρησης. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα μπορούσαν να γίνουν σταδιακά ένας πομπός έγκυρης ενημέρωσης σε ευρεία κλίμακα, περιθωριοποιώντας όχι πια τους ψυχικά πάσχοντες, αλλά τις πηγές διαρροής ψευδών και ανακριβών πληροφοριών, που μόνο επιζήμιες είναι για την κοινωνία και το άτομο.
Η ευθύνη για την καταπολέμηση του στίγματος της ψυχικής νόσου είναι τόσο ατομική όσο και κοινωνική. Η ιδιωτική πρωτοβουλία αλλά και η κοινωνική μέριμνα, μπορούν να φέρουν ορατά αποτελέσματα και χαμόγελα ελπίδας στα χείλη των ψυχικά ασθενών και των οικογενειών τους.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν φιλανθρωπικές οργανώσεις (charities) που προσφέρουν υποστήριξη και ενημέρωση στους ψυχικά πάσχοντες και τους αγαπημένους τους. Αναφέρω δύο από τις πιο γνωστές παρακάτω, καθώς και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των ιστοτόπων τους:
Time to change: Time-to-change.org.uk
Rethink mental illness: rethink.org
Σημείωση PsychologyNow.gr: Βρείτε εδώ Συλλόγους και Οργανώσεις για την υποστήριξη στην ψυχική ασθένεια που λειτουργούν στην Ελλάδα
