Ο φόβος, η αβεβαιότητα οδηγεί, συχνά, τον κοινωνικό άνθρωπο στο να υιοθετεί τα πιο απίθανα σενάρια για γεγονότα που αδυνατεί να «αποκρυπτογραφήσει» ψύχραιμα και αντικειμενικά. Αυτή τη φορά η πανδημία του COVID-19 διέσπειρε περισσότερο κι από τον ίδιο τον κορωνοϊό, απίστευτες θεωρίες συνωμοσίας και ανυπόστατων πληροφοριών…
Οι άνθρωποι γεννιόμαστε και ζούμε σ’ έναν απρόβλεπτο κόσμο, γεμάτο αβεβαιότητες, ανεξήγητα φαινόμενα, αναπάντεχα γεγονότα, φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, αρρώστιες, πολέμους, οικονομικές κρίσεις και ένα σωρό άλλες καταστάσεις, για τις περισσότερες από τις οποίες αισθανόμαστε ότι έχουμε ελάχιστο ή και κανένα έλεγχο…
Η ανασφάλεια που προκαλούν όλα τα παραπάνω μας κάνει να πασχίζουμε, από πολύ μικρή ηλικία, να βρούμε μια εξήγηση γι’ αυτά που συμβαίνουν, να τους δώσουμε ένα νόημα, «να ενώσουμε τις κουκκίδες» -όπως λέει η Joanne Miller, καθηγήτρια πολιτικών επιστημών και διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Ντέλαγουερ- κι έτσι, να αισθανθούμε ότι τα κατανοούμε και μπορούμε να τα ελέγξουμε -με κάποιον τρόπο-, μειώνοντας, κάπως, το άγχος που δημιουργεί η αβεβαιότητα.
Αυτή η απόλυτα κατανοητή ανθρώπινη ανάγκη δημιουργεί ένα εύφορο έδαφος για τη δημιουργία ή την αποδοχή θεωριών συνωμοσίας ή και ψευδών ειδήσεων. Ιδιαίτερα αν αυτό που τις πυροδότησε είναι τρομακτικό, δεν είναι γνωστές όλες του οι συμπεριφορές και επιπτώσεις, δεν είναι εύκολα ελέγξιμο και επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητά μας –ιδιότητες που τις έχει όλες ο …COVID-19!
Όλοι θα έχουμε ακούσει από γνωστούς, θα έχουμε διαβάσει σε διάφορα έντυπα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή θα έχουμε μπει και οι ίδιοι στον πειρασμό να σκεφτούμε διάφορες θεωρίες συνωμοσίας, για όλα όσα συμβαίνουν.
Διαβάστε σχετικά: Θεωρίες συνωμοσίας: πώς πρέπει να αντιδρούμε απέναντι σε άτομα που τις διαδίδουν;
Και, για να είμαστε δίκαιοι, μας έχουν δοθεί κατά καιρούς δικαιολογημένες αιτίες για να πιστεύουμε ότι συνωμοσίες, πράγματι, γίνονται είτε από κυβερνήσεις είτε από μυστικές ομάδες ατόμων ή μεμονωμένα άτομα. Η ειρωνεία είναι ότι όταν πραγματικά συμβαίνουν, συνήθως δεν το αντιλαμβανόμαστε και το μαθαίνουμε πολλά χρόνια αργότερα…!
Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι καινούργια υπόθεση. Η καχυποψία για «τους άλλους» ήταν και συνεχίζει να είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης, από τον πρωτόγονο άνθρωπο μέχρι τον σημερινό. Ο πρωτόγονος άνθρωπος έκανε υποθέσεις για τις προθέσεις των άλλων ομάδων, συνήθως αρνητικές, προκειμένου να προστατευτεί από πιθανές επιθέσεις ή καταπάτηση των περιοχών κυνηγιού.
Αργότερα μπήκαν και οι… θεοί στο κάδρο. Πολλοί θεοί ήταν κακόβουλοι και τιμωροί και όλα τα δεινά των ανθρώπων αποδίδονταν σ’ αυτούς. Ακόμα και σήμερα, καταστροφές, πανδημίες, λιμοί, είναι για πολλούς «θέλημα Θεού» που μας τιμωρεί για τις αμαρτίες μας! Στην αρχαιότητα, όταν ο λοιμός χτύπησε την Αθήνα, οι Αθηναίοι κατηγόρησαν τους Σπαρτιάτες ότι είχαν μολύνει σκόπιμα τα πηγάδια τους. Στο Μεσαίωνα, για όλα τα δεινά ευθύνονταν οι μάγισσες, ενώ για την εξάπλωση της πανώλης στο Βυζάντιο, επί Ιουστινιανού, ένοχοι ήταν οι Εβραίοι.
Στη σύγχρονη εποχή οι πιο διαδεδομένες θεωρίες συνωμοσίας υποστηρίζουν ότι:
– Η προσσελήνωση δεν έγινε ποτέ και τη σκηνοθέτησαν οι Αμερικανοί για δείξουν ότι είναι πιο μπροστά από τους Ρώσους στο διάστημα.
– Η καταστροφή των Δίδυμων Πύργων οργανώθηκε από μια ομάδα νεοσυντηρητικών Αμερικανών για να δοθεί αφορμή εισβολής στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και το Ιράν.
– Ο HPV, o Έμπολα και άλλες ασθένειες δημιουργήθηκαν από τους Αμερικανούς ως χημικά όπλα.
– Αεροπλάνα μας ψεκάζουν με χημικά για να μας… αποβλακώσουν και να μας κάνουν ό,τι θέλουν.
– Οι Μασόνοι και η Λέσχη Μπίλντεμπεργκ είναι οι μυστικοί κυρίαρχοι του κόσμου.
Ο κατάλογος είναι ατελείωτος…
Ο ερχομός του COVID-19 δημιούργησε με μεγάλη ταχύτητα μια πληθώρα θεωριών συνωμοσίας και ψευδών πληροφοριών. Θα αναφέρουμε μερικές μόνο από αυτές, γιατί σίγουρα θα έχετε ακούσει άλλες τόσες, από τις πλέον ευφάνταστες έως τις κωμικές:
1. Τον δημιούργησε η Κίνα για να χτυπήσει την οικονομία του υπόλοιπου κόσμου…
2. Τον δημιούργησαν οι Αμερικανοί και τον έστειλαν στην Κίνα για να χτυπήσουν την οικονομία της…
3. Δημιουργήθηκε από τις φαρμακευτικές εταιρείες για να πουλήσουν εμβόλια…
4. Τον δημιούργησε ο Μπιλ Γκέιτς για να μας «τσιπάρει» μέσω του εμβολίου…
5. Η διάδοση του ιού οφείλεται στις κεραίες 5G που αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό…
6. Ο κορωνοϊός δεν υπάρχει, τον επινόησαν για να μας «μαντρώσουν» και να μας ελέγχουν μέσω του φόβου…
7. Μας υποχρεώνουν να φοράμε μάσκες επειδή έχουν αγοράσει τεράστιες ποσότητες, που πρέπει να πουληθούν, για να πάρουν τα λεφτά τους πίσω, ενώ ξέρουν ότι οι μάσκες δεν αποτρέπουν τη μόλυνση ή προκαλούν προβλήματα στη λειτουργία της καρδιάς…
Κι εδώ ο κατάλογος είναι τεράστιος!
Για ποιο λόγο, όμως, κάποιοι άνθρωποι είναι τόσο δεκτικοί σε όλες αυτές τις θεωρίες;
Όπως αναφέραμε πιο πάνω, η ανασφάλεια, που προκαλείται από το άγνωστο το απειλητικό και το ανεξέλεγκτο, μας κάνει να αναζητούμε απαντήσεις, συχνά, από οποιαδήποτε πηγή. Αν οι επίσημες πηγές πληροφόρησης δεν μπορούν να δώσουν αναμφισβήτητες και συνεπείς απαντήσεις που μπορούν να μειώσουν το άγχος μας, καταφεύγουμε σε θεωρίες συνωμοσίας κατά των ειδικών και σε αμφίβολης αξιοπιστίας απαντήσεις.
Ένα πρόσφατο παράδειγμα στη χώρα μας ήταν η στροφή εναντίον των ειδικών που ενημέρωναν καθημερινά το κοινό για την πορεία του κορωνοϊού. Η ειλικρίνεια των επιστημόνων σχετικά με το γεγονός ότι μαθαίνουν τη συμπεριφορά αυτού του καινούργιου ιού βήμα-βήμα και γι’ αυτό μπορεί, συχνά, να αλλάζουν τις συμβουλές τους, δεν ικανοποιούσε τη μείωση της ανασφάλειας κάποιων που απαιτούσαν συγκεκριμένες απαντήσεις. Ως αποτέλεσμα, οι θεωρίες συνωμοσίας οργίασαν:
– Είναι τσιράκια της κυβέρνησης που θέλει να μας ελέγχει μέσω του φόβου.
– Είναι πληρωμένοι από τις φαρμακευτικές εταιρείες για να μας επιβάλουν τα φάρμακα και τα εμβόλιά τους.
– Οι ίδιοι άνθρωποι έχουν κάνει το ίδιο και στο παρελθόν για τον ίδιο λόγο.
– Δεν ξέρουν τι τους γίνεται, φάσκουν και αντιφάσκουν ανάλογα με το τι τους υπαγορεύουν να μας λένε.
– Δεν αφήνουν να ανοίξουν τα καταστήματα και τα αεροδρόμια για να έρθουν οι τουρίστες, για να πτωχεύσουμε και να μας ξαναβάλουν σε μνημόνια.
– Τους επέτρεψαν να τα ανοίξουν και τώρα κινδυνεύουμε με εξάπλωση του ιού, γιατί δεν τους ενδιαφέρει αν πεθάνουμε, αρκεί να ορθοποδήσει η οικονομία.
Αυτές είναι μόνο λίγες από τις θεωρίες που ακούγονται και διασπείρονται…
Διαβάστε σχετικά: Η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας ικανοποιεί την ανάγκη κάποιων ανθρώπων να αισθάνονται ξεχωριστοί
Μια άλλη αιτία της δημιουργίας και διασποράς αυτών των θεωριών είναι η ανάγκη πολλών ανθρώπων να ξεχωρίζουν από το πλήθος. Είναι αυτοί που «έχουν πηγές σε ανώτερα κλιμάκια» και «γνωρίζουν αυτά που μας κρύβουν», που «δεν πιάνονται κορόιδα», όπως τα «πρόβατα». που πιστεύουν ό,τι τους λένε οι ιθύνοντες ή οι «ειδικοί».
Μια άλλη κατηγορία ανθρώπων είναι οι, για οποιουσδήποτε λόγους, κοινωνικά απομονωμένοι. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που βρίθουν από θεωρίες συνωμοσίας, προσφέρουν μια ψευδή αίσθηση ανθρώπινης επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων. Η αποδοχή και διασπορά αυτών των θεωριών τους κάνει να αισθάνονται ότι κάπου ανήκουν, ότι έχουν «φίλους», ότι δεν είναι μόνοι, ότι μπορούν να παίξουν κι αυτοί έναν ρόλο στην κοινωνία.
Η ιδιαίτερα διαδεδομένη θεωρία ο κορωνοϊός δεν υπάρχει – μας λένε ψέματα για να μας ελέγχουν, υιοθετείται συνήθως από ανθρώπους που αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεων τους και μονίμως αποδίδουν την ευθύνη για όσα τους συμβαίνουν «στους άλλους». Μ’ αυτόν τον τρόπο έχουν άλλοθι για την ανυπακοή τους στους κανόνες, αφού «οι άλλοι» τους επιβάλλουν για να ελέγχουν…
Άτομα, επίσης, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και/ή ελλιπή παιδεία μπορεί να είναι ευάλωτα στις θεωρίες συνωμοσίας. Μην έχοντας πίστη στη δική τους κρίση, εμπιστεύονται πηγές για τις οποίες θεωρούν ότι γνωρίζουν περισσότερα από τους ίδιους: Μα το είπε/το έγραψε/το πιστεύει ο τάδε. Κάτι θα ξέρει περισσότερο από μένα.
Το γιατί όλοι οι παραπάνω, αλλά και γενικά πολλοί άνθρωποι, αρνούνται, πεισματικά, να δεχτούν τη διάψευση των πεποιθήσεών τους έχει την εξήγησή του.
Η ανασφάλεια μας ωθεί να δημιουργούμε ένα οικοδόμημα πεποιθήσεων μέσα στο οποίο κλεινόμαστε και νιώθουμε ασφαλείς. Οι πεποιθήσεις αυτές έχουν προβλεψιμότητα, εξηγήσεις, βεβαιότητα, έλεγχο. Αν δεχτούμε να αφαιρέσουμε ένα «τουβλάκι» του οικοδομήματος, δηλαδή μία από τις σταθερές μας πεποιθήσεις, αυτό μπορεί να συμπαρασύρει και το πιο πάνω τουβλάκι, κι έπειτα το διπλανό, και το από κάτω, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή ολόκληρο το οικοδόμημα να καταρρεύσει και να απομείνουμε άστεγοι και ανασφαλείς, εκτεθειμένοι σε όλες τις αβεβαιότητες και τους κινδύνους αυτού του κόσμου. Έτσι, επιλέγουμε να παραμένουμε γαντζωμένοι στις πεποιθήσεις μας, αρνούμενοι να ακούσουμε τη φωνή της λογικής, ακόμα και στις περιπτώσεις όπου το σφάλμα της πεποίθησης είναι αυταπόδεικτο.
Το βέβαιο είναι ότι η επέλαση του COVID-19 μας δίδαξε πολλά. Μας άλλαξε τον τρόπο ζωής, μας έφερε αντιμέτωπους με τους φόβους, την τρωτότητά μας, τις προκαταλήψεις μας, τις μέχρι πρόσφατα εδραιωμένες μας πεποιθήσεις, τις αντοχές μας και, κυρίως, με τον εαυτό μας! Ας ελπίσουμε ότι αυτό το τελευταίο θα αξιοποιηθεί σαν «δώρο» -μέσα στις τόσες δυσκολίες- που μας έφερε ο κορωνοϊός…
Συγγραφέας: Πάνος Ασημάκης*
*O Πάνος Ασημάκης έχει σπουδάσει ψυχολογία και ιστορία (ΒΑ), διοίκηση πανεπιστημίου (MA), και ψυχολογία (MSc., Ph.D.). Έχει διατελέσει πρόεδρος της Εθνικής Εταιρείας Ψυχοθεραπείας Ελλάδος (ΕΕΨΕ), και της Ευρωπαικής Εταιρείας Συνθετικής Ψυχοθεραπείας (EAIP) και είναι Fellow της EAIP. Είναι κάτοχος του European Certificate of Psychotherapy (ECP) και του European Certificate for Integrative Psychotherapy (ECIP). Έχει συγγράψει ή επιμεληθεί μεταξύ άλλων: Σύγχρονες ψυχοθεραπείες στην Ελλάδα, Διαχείριση του στρες, Η εκπαίδευση των ψυχοθεραπευτών στην Ελλάδα κ.ά.
