Η τάση που έχουμε να βάζουμε ταμπέλες στον εαυτό μας, αλλά και τους γύρω μας μπορεί να θολώσει το τοπίο, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να διακρίνουμε την πραγματικότητα από τη φαντασία. Μπορεί να μας προκαλέσει ψυχολογική ένταση όταν σκεφτόμαστε ποιοι θα έπρεπε να είμαστε και ποιοι είμαστε στην πραγματικότητα.
Αρχικά, φέρτε στο μυαλό σας τους εξής ανθρώπους: έναν καταξιωμένο καθηγητή πανεπιστημίου, μία μητέρα που δεν εργάζεται και ένα άτομο που πάσχει από κατάθλιψη. “Ταμπέλες” σαν κι αυτές αποτελούν ένα σύντομο τρόπο για να περιγράψει κανείς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενός άλλου ατόμου ή ακόμη και του εαυτού του, δημιουργώντας ένα σύνολο εικόνων που έχουν ταυτιστεί με τη συγκεκριμένη ταμπέλα.
Όλοι οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε ταμπέλες λίγο πολύ στην καθημερινή μας ζωή, ως μία προσπάθεια να ερμηνεύσουμε ευκολότερα τον σύνθετο κόσμο, στον οποίο ζούμε. Από την άλλη, το να δίνουμε υπερβολική σημασία στις ταμπέλες μπορεί να παρεμποδίσει την προσωπική μας εξέλιξη ως άτομα, αλλά και να έχει αρνητικό αντίκτυπο στις σχέσεις μας. Ας δούμε, όμως, τι πραγματικά σημαίνουν οι ταμπέλες για τα άτομα γύρω μας ή -γιατί όχι- και για τον εαυτό μας!
Πώς μας περιορίζουν οι ταμπέλες
Σκεφτείτε, λοιπόν, τον καθηγητή που προαναφέρθηκε, όταν φτάσει η εποχή να βγει σε σύνταξη. Είναι πολύ πιθανό το άτομο αυτό να έχει αυτοπροσδιοριστεί σε σημαντικό βαθμό μέσα από την ακαδημαϊκή του καριέρα και η ιδέα ότι δε θα διδάσκει πια να τον κάνει να αισθάνεται ανεπαρκής.
Προσπαθήστε να φανταστείτε πώς θα αισθανόταν η μητέρα που μέχρι πρότινος έμενε στο σπίτι, εάν αναγκαζόταν να εργαστεί. Παρά το γεγονός ότι, θα έπαιρνε αυτή την απόφαση για το καλό της οικογένειας της, δεν αποκλείεται η ίδια να αντιμετώπιζε στη συνέχεια έντονο αίσθημα ενοχής, επειδή θα είχε λιγότερο διαθέσιμο χρόνο για τα παιδιά της.
Επίσης, ο άνθρωπος που έχει διαγνωσθεί με κατάθλιψη πιθανώς να δυσκολευόταν να αναγνωρίσει ορισμένες θετικές πτυχές της ζωής του, όπως μικρές στιγμές χαράς και ικανοποίησης.
Οι συνέπειες της συναισθηματικής προσκόλλησης σε ταμπέλες
Με ποιον τρόπο θα επηρεαστεί η ζωή του καθηγητή, εάν δεν καταφέρει να αποτινάξει από επάνω του το ρόλο του «καθηγητή» ακόμη και μετά τη συνταξιοδότηση του; Πώς θα αντιδράσει η μητέρα, εάν νιώσει πως δεν μπορεί να ανταποκριθεί επιτυχώς στα νέα της καθήκοντα; Πώς μπορεί να επηρεαστεί η συμπεριφορά ενός ατόμου, όταν έχει προσκολληθεί στον αυτοχαρακτηρισμό του ως καταθλιπτικό; Στην καλύτερη των περιπτώσεων, τα άτομα αυτά θα περιορίσουν από μόνα τους το εύρος των επιλογών τους, ενώ παράλληλα μπορεί να απομακρυνθούν από όσα έχουν πραγματικά αξία στη ζωή.
Η τάση που έχουμε να βάζουμε ταμπέλες στον εαυτό μας, αλλά και τους γύρω μας μπορεί να θολώσει το τοπίο, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να διακρίνουμε την πραγματικότητα από τη φαντασία. Μπορεί να μας προκαλέσει ψυχολογική ένταση όταν σκεφτόμαστε ποιοι θα έπρεπε να είμαστε και ποιοι είμαστε στην πραγματικότητα. Αν όλες αυτές οι αρνητικές συνέπειες δεν εντοπιστούν έγκαιρα, τότε αυξάνεται η πιθανότητα να εμφανίσουμε ψυχικές διαταραχές, οι οποίες μπορούν με τη σειρά τους να δυσχεραίνουν την ποιότητα της ζωής μας, αλλά και τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Έτσι, οποιαδήποτε σκέψη ή συναίσθημα που έρχεται σε αντίθεση με την ταμπέλα που οι ίδιοι έχουμε βάλει στον εαυτό μας, καθίσταται ικανή να πυροδοτήσει μια σειρά αλυσιδωτών αρνητικών σκέψεων και συμπεριφορών.
Όσο πιο συναισθηματικά φορτισμένη είναι η προσκόλλησή μας σε μια ταμπέλα, τόσο πιο δύσκολο είναι να πάρουμε αποφάσεις που είναι φαινομενικά αταίριαστες στις προσδοκίες και απαιτήσεις που δημιουργεί ο εκάστοτε αυτοχαρακτηρισμός. Η υπερβολική προσκόλληση σε μια ταμπέλα είναι σα να βαδίζεις σε ένα αδιέξοδο δρόμο χωρίς επιστροφή. Μόνο μέσω της συνειδητοποίησης μπορούμε να βρούμε ωφέλιμους τρόπους για να δράσουμε. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να καλλιεργήσουμε την αυτεπίγνωση μας;
Εξετάζοντας τις δικές μας ταμπέλες
Μπορείτε να κάνετε μια πολύ καλή αρχή αξιοποιώντας τον τρόπο προσέγγισης που προτείνει ο Steven Hayes, ένας από τους εμπνευστές της θεραπείας αποδοχής και δέσμευσης. Πιο συγκεκριμένα, προτείνει τρεις διαφορετικές ερωτήσεις, τις οποίες μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας για να μας βοηθήσουν να ενισχύσουμε την αυτό-αντίληψη μας.
Ας χρησιμοποιήσουμε ως παράδειγμα την ταμπέλα της μη εργαζόμενης μητέρας που μένει στο σπίτι. Οι τρεις ερωτήσεις που θα μπορούσε να κάνει στον εαυτό της είναι οι εξής:
- Είμαι μία μητέρα που μένει στο σπίτι “σε όλα τα μέρη”
- Είμαι μία μητέρα που μένει στο σπίτι “με τον οποιονδήποτε”
- Είμαι μία μητέρα που μένει στο σπίτι “συνέχεια”
- Είμαι μία μητέρα που μένει στο σπίτι “με τον οποιονδήποτε”
Ακόμη και για τις πιο αφοσιωμένες μητέρες, η απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις είναι αρνητική. Πράγματι, είναι πρακτικά αδύνατο να συμπεριφέρεται κανείς ακριβώς όπως ορίζει η ταμπέλα του όπου κι αν βρίσκεται, με όλους τους ανθρώπους που συναντά και χωρίς καμία διακοπή.
Αυτή η απλή άσκηση μας βοηθάει να υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας ότι, η ταυτότητά μας δεν είναι τόσο απόλυτη και μονοδιάστατη όσο νομίζουμε κάποιες στιγμές. Στην πραγματικότητα, κάθε ένας από εμάς χαρακτηρίζεται από μία πληθώρα διαφορετικών ταμπελών και μέσα στην καθημερινότητά μας μεταπηδάμε συνεχώς από τη μία στην άλλη.
Εάν ταυτιστούμε υπερβολικά με μία από όλες αυτές τις ταμπέλες, τότε είναι πολύ πιθανό να περιορίσουμε τις δυνατότητες των επιλογών μας, αλλά και να δημιουργήσουμε προβλήματα στις σχέσεις μας. Το πρώτο και πιο καθοριστικό βήμα για να διαχειριστούμε σωστά μια τέτοια κατάσταση είναι η ενίσχυση της επίγνωσής μας, μέσω της οποίας θα αναγνωρίσουμε αυτό το δυσλειτουργικό μοτίβο σκέψης που έχουμε υιοθετήσει άθελά μας.
Γιατί προσκολλόμαστε στις ταμπέλες
Το επόμενο βήμα είναι να μάθουμε πώς μπορούμε να διερευνήσουμε την αιτία ή τις αιτίες που μας ωθούν στο να αυτοπροσδιορίζουμε τον εαυτό μας βασιζόμενοι υπερβολικά επάνω σε μία συγκεκριμένη ταμπέλα. Για να το καταφέρουμε αυτό, οφείλουμε να αποκτήσουμε μία στάση δεκτικότητας, ειλικρίνειας και θετικής περιέργειας από την πλευρά μας. Μήπως νιώθετε ότι σας είναι πιο δύσκολο να δείξετε τις πραγματικές σας ικανότητες ή/και να επιβληθείτε όταν λειτουργείτε έξω από τα στενά πλαίσια δράσης που σας δίνει η ταμπέλα σας; Ή μήπως σας τρομάζει ο φόβος της απόρριψης από τους γύρω σας; Τέλος, διερωτηθείτε και προσπαθήστε να σκεφτείτε ποιες αξίες είναι ικανές να κατευθύνουν τις αποφάσεις σας και να σας οδηγήσουν σε επιλογές που έχουν νόημα για τη ζωή σας.
Αναμφίβολα, δεν πρόκειται για μια εύκολη διεργασία, αλλά τις περισσότερες φορές τα δύσβατα μονοπάτια είναι εκείνα που μας πηγαίνουν στην πιο όμορφη θέα. Εάν νιώθετε εγκλωβισμένοι από τις ταμπέλες που έχουν βάλει οι γύρω σας ή ακόμη και εσείς οι ίδιοι στον εαυτό σας, τότε θα ήταν πολύ καλό για εσάς να σκεφτείτε την πιθανότητα επίσκεψης σε έναν θεραπευτή, ο οποίος θα σας βοηθήσει να εξερευνήσετε μαζί αυτό που σας απασχολεί.
Πηγή: goodtherapy.org
Απόδοση: Κωνσταντίνα Κατσανά
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
