Η θέση που παίρνει ο πάσχων από τη ψυχική ασθένεια, είναι σημαντική στο πώς τον βλέπουν και τον αντιμετωπίζουν οι άλλοι γύρω του.
Όταν ένας άνθρωπος αντιμετωπίζει πρόβλημα ψυχικής ασθένειας, μπορεί να ανησυχεί για το τι θα σκέφτονται οι άλλοι για εκείνον. Σε πολλές περιπτώσεις, ένας τρίτος δεν μπορεί να καταλάβει αν παρουσιάζει ένας συνάνθρωπός του συμπτώματα κάποιου προβλήματος. Μερικές φορές όμως, ο φόβος ότι κάποιος μπορεί να καταλάβει την ψυχική ασθένεια, είναι αρκετός για να προκαλέσει ανησυχία. Τα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να περιλαμβάνουν τη διπολική διαταραχή, την κατάθλιψη, την ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή (OCD), την διαταραχή μετα-τραυματικού στρες (PTSD) και τη σχιζοφρένεια.
Η θέση που παίρνει ο πάσχων από τη ψυχική ασθένεια, είναι σημαντική στο πώς τον βλέπουν και τον αντιμετωπίζουν οι άλλοι γύρω του. Ο τρόπος που ενεργεί και συμπεριφέρεται στους άλλους, είναι βοηθητικός ως προς την επιρροή της συμπεριφοράς των ανθρώπων απέναντι στον ίδιο αλλά και απέναντι στα θέματα της ψυχικής υγείας γενικότερα.
Τι είναι το Στίγμα;
Οι άνθρωποι συχνά έχουν αρνητική απόψη και στάση για τα πράγματα και ομάδες ανθρώπων που δεν κατανοούν. Το θέμα των στερεότυπων αντιλήψεων για ομάδες και εθνότητες έχει προβληματίσει πολύ την κοινωνική ψυχολογία, επειδή οι αρνητικές στερεότυπες αντιλήψεις για κάποια εθνότητα ή ομάδα ανθρώπων, μπορεί να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από διάφορους φορείς και στο παρελθόν κυβερνήσεις. Το φαινόμενο κατά το οποίο όλα ή περισσότερα τα χαρακτηριστικά κάποιου στερεότυπου έχουν αρνητική συναισθηματική φόρτιση, ονομάζεται από τους κοινωνικούς ψυχολόγους προκατάληψη και στίγμα όταν αναφέρεται σε προβλήματα ψυχικής υγείας.
Λόγω του στίγματος που επικρατεί απέναντι στην ψυχοπαθολογία, κάποιος ενδεχομένως να κοιτάξει τον διπλανό του υποτιμητικά. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν διάφορα πράγματα σχετικά με τα προβλήματα ψυχικής υγείας που δεν είναι αλήθεια. Άλλοι πάλι μπορεί να έχουν καλές προθέσεις, αλλά να εξακολουθούν να αισθάνονται άβολα όταν ανακαλύπτουν ότι κάποιος έχει πρόβλημα ψυχικής υγείας. Αυτό μπορεί να τους κάνει να αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο αυτόν και την οικογένειά του με διαφορετικό τρόπο.
Πότε επικρατεί το στίγμα;
Όταν ο άνθρωπος:
• δεν καταλαβαίνει το πρόβλημα ψυχικής υγείας ή πιστεύει ότι μπορεί να είναι αντικείμενο γέλιου.
• δεν συνειδητοποιεί ότι κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας αποτελεί μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτεί και να αντιμετωπιστεί.
• θεωρεί ότι ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας είναι “φταίξιμο του ίδιου του ατόμου” ή ότι μπορεί να “το ξεπεράσει μόνο του”.
• φοβάται ότι μπορεί κάποια μέρα να αντιμετωπίσει ο ίδιος ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας.
• είναι νευρικός όταν βρίσκεται γύρω απο κάποιο άτομο που έχει πρόβλημα ψυχικής υγείας.
Επίσης, ένα άτομο με πρόβλημα ψυχικής υγείας μπορεί να αισθανθεί ντροπή ή ενοχή σχετικά με αυτό. Μπορεί να μην θέλει ο εργοδότης του ή ακόμα και οι φίλοι του να το γνωρίζουν. Αυτό ονομάζεται «αυτο-στίγμα» και μπορεί να εμποδίσει τον άνθρωπο από να ζητήσει βοήθεια και να προβεί σε θεραπεία ή ακόμη και στην εύρεση εργασίας.
Η υπέρβαση του στίγματος
Ο σεβασμός του ανθρώπου απέναντι στον εαυτό του είναι ένα σημαντικό μέρος της ανάρρωσης. Ο άνθρωπος δεν θα πρέπει να αφήνει την ενοχή ή τη ντροπή, να τον εμποδίσουν στο να αναζητήσει βοήθεια. Είναι σημαντικό να γνωρίζει και να πιστεύει ότι μπορεί να πετύχει τους στόχους που είναι σημαντικοί για εκείνον, ακόμη και αν έχει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας.
Η στάση και οι ενέργειες του ίδιου του ανθρώπου μπορούν να επηρεάσουν το τι σκέφτονται οι άλλοι και το πως αντιμετωπίζουν την κατάσταση. Είναι σημαντικό ο άνθρωπος να είναι ειλικρινής με τους άλλους γύρω του για να καταφέρει να τους δείξει το ποιος είναι πραγματικά. Όταν βοηθάει γενικά τα άτομα γύρω του να κατανοήσουν το πρόβλημα ψυχικής υγείας που ενδεχομένως έχει, είναι πιο πιθανό να ξεπεράσει τις αρνητικές απόψεις που έχουν και να τους δώσει μια διαφορετική εικόνα. Παράλληλα, μπορεί να αποτελέσει και ο ίδιος έναν πολύ ζωντανό και ουσιαστικό φορέα εκπαίδευσης των γύρω του αναφορικά με θέματα ψυχικής υγείας, μέσα από τη δική του προσωπική εμπειρία. Η εκπαίδευση των ανθρώπων που “φοβούνται” μπροστά στην ψυχική ασθένεια μπορεί να γίνει με ποικίλους τρόπους και η απευθείας έκθεση με αυτήν είναι τις περισσότερες φορές πολύ λυτρωτική καθώς απομυθοποιεί τους φόβους.
Μερικοί τρόποι που μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να κατανοήσουν καλύτερα τα προβλήματα ψυχικής υγείας, είναι οι ακόλουθοι:
• Η επίγνωση ότι το πρόβλημα της ψυχικής υγείας κάποιου ανθρώπου είναι ένα ιατρικό πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί και να θεραπευτεί.
• Οι συζητήσεις για τα στάδια ανάρρωσης μπορεί να βοηθήσουν τους ανθρώπους να κατανοήσουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένα άτομο με κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας.
• Η επίδειξη των δυνάμεων και των ταλέντων του ανθρώπου που έχει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας είναι επίσης σημαντική, προκειμένου να μην το εμποδίσει σε πράγματα που επιθυμεί να κάνει.
• Ο άνθρωπος που παίρνει βοήθεια είναι εκείνος που θα περάσει το μήνυμα για το πως θέλει να του συμπεριφέρονται και πώς θεωρεί ότι αξίζει να το αντιμετωπίζουν. Ο αυτοσεβασμός είναι εκείνος που μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για όλους.
• Η αποδοχή ότι μπορεί να χρειαστούν διαλείμματα κατά τη διάρκεια κάποιων δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Τα συμπτώματά του μπορεί να κάνουν πιο δύσκολη την επικέντρωση στην εκτέλεση καθημερινών πράξεων για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η συνεργασία με την οικογένεια και το γιατρό του ανθρώπου μπορεί να τον βοηθήσουν να θέσει τους στόχους του. Η γνώση των αλλαγών που θέλει να κάνει στη ζωή του, ενισχύει σημαντικά την προσπάθεια προσαρμογής του στη νέα φάση που βρίσκεται.
Καταπολεμώντας το στίγμα στην εργασία
Για σχεδόν όλους τους ανθρώπους, η εργασία είναι ένα σημαντικό μέρος της ζωής τους καθώς και της ταυτότητάς τους. Η παραγωγική εργασία βοηθά τον άνθρωπο να αισθάνεται καλύτερα για τον εαυτό του και το μέλλον του και του δίνει μια ευκαιρία να συνδεθεί με τους άλλους. Η εργασία επίσης, παρέχει τα αναγκαία έσοδα που έχει ανάγκη και του δίνει την ευκαιρία να γνωρίσει και να εξελιχθεί ως άνθρωπος.
Λόγω του στίγματος που επικρατεί απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα, ορισμένοι εργοδότες μπορεί να έχουν ενδοιασμούς σχετικά με την πρόσληψη ενός ανθρώπου που έχει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Αυτό μπορεί να κάνει την κατάσταση πιο δύσκολη για τον άνθρωπο που θέλει να αποκτήσει μια συγκεκριμένη δουλειά. Θα πρέπει όμως το άτομο να σκεφτεί τα οφέλη και τους κινδύνους που μπορεί να παρουσιαστούν μιλώντας στον εργοδότη σε περίπτωση που έχει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας.
Αν χρειάζεται κάποιο ειδικό καταλύμα, τότε θα ήταν προτιμότερο να το πει στον εργοδότη του ή αν για παράδειγμα χρειαστεί να αφήσει το χώρο εργασίας στη μέση της ημέρας για ένα ραντεβού. Το άτομο θα μπορούσε να ζητήσει συμβουλές και υποστήριξη από την θεραπευτική του ομάδα. Τα μέλη της ομάδας, έχουν την ικανότητα να τον βοηθήσουν να δει τα οφέλη ή τα μειονεκτήματα του να μιλήσει για το πρόβλημά του με έναν εργοδότη.
Στην περίπτωση που ο άνθρωπος έχει ήδη μια δουλειά, μπορεί να αισθανθεί άγχος ή νευρικότητα στο χώρο εργασίας. Μπορεί να αισθανθεί εξάντληση ή κούραση. Παίρνοντας βοήθεια και προβαίνοντας σε θεραπεία για τα συμπτώματά του, θα μπορέσει να βελτιώσει την ικανότητά του να εργαστεί καθώς και την απόδοσή του.
Λαμβάνοντας βοήθεια
Φορείς δημόσιας ψυχικής υγείας, κέντρα κοινωνικής πολιτικής στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, Κέντρα Ψυχικής Υγιεινής και ΜΚΟ μπορούν να βοηθήσουν έναν άνθρωπο με προβλήματα ψυχικής υγείας να βρεί εργασία ή ένα μέρος για να ζήσει. Επιπρόσθετα, ο γιατρός του ή μια τοπική εκκλησία, μπορούν επίσης να τον κατευθύνουν και να τον βοηθήσουν να έρθει σε επαφή με τις υπηρεσίες που μπορούν να του παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες. Ο γιατρός μπορεί να παραπέμψει τον άνθρωπο σε έναν κοινωνικό λειτουργό ή αρμόδιο φορέα που αυτοί μπορούν μπορεί να τον κατατοπίσουν πιο διεξοδικά για τα δικαιώματά του, τις προσφερόμενες υπηρεσίες, ακόμα και για κέντρα κατάρτισης και εκπαίδευσης.
Η κατάχρηση ουσιών, η οποία είναι συνήθης σε αρκετά προβλήματα ψυχικής υγείας, μπορεί να κάνει τη ζωή του ανθρώπου δυσκολότερη και για αυτό είναι απαραίτητο να μιλήσει με τον γιατρό/ψυχολόγο του, ώστε να ληφθεί η απαραίτητη φαρμακευτική αγωγή, αν είναι απαραίτητο. Η χρήση ναρκωτικών ουσιών και το αλκοόλ μπορούν επίσης να οδηγήσουν το άνθρωπο σε ενέργειες που μπορεί να βλάψουν τον ίδιο ή άλλους καθώς και σε παραβατική συμπεριφορά με αποτέλεσμα δυσμενείς συνέπειες. Εάν ο άνθρωπος έχει κάποιο πρόβλημα με εξαρτησιογόνες ουσίες είναι σημαντικό να ζητήσει βοήθεια.
Μερικές φορές ο άνθρωπος αισθάνεται ότι χάνει την ψυχραιμία του ή θέλει να βλάψει τους άλλους. Τότε χρειάζεται να ζητήσει βοήθεια από το περιβάλλον του σε πρώτη φάση, επικοινωνώντας την ανάγκη του. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και η οικογένεια του ανθρώπου θα τον βοηθήσουν σίγουρα.
Ο άνθρωπος με κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας, επίσης, είναι πιο πιθανό να πέσει θύμα εγκληματικής ενέργειας. Είναι σημαντικό να ζητήσει από ένα έμπιστο μέλος της οικογένειας, φίλο ή επαγγελματία ψυχικής υγείας να το βοηθήσει αν έχει πέσει θύμα κάποιας εγκληματικής πράξης.
Το στίγμα στο εδώ και τώρα
Στο παρελθόν, διάφορες καμπάνιες, κυρίως από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, έχουν δημιουργηθεί προσανατολισμένες στην μείωση του στίγματος και στην ευαισθητοποίηση της κοινότητας σε συνδυασμό με διαφόρων ειδών events για να προσελκύσουν κοινό. Τα αποτελέσματα είναι μεν διακριτά αλλά πολύ βραχυπρόθεσμα χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα λόγω της έλλειψης ενδιαφέροντος των περισσότερων ανθρώπων, αλλά και του “πυροτεχνηματικού” τρόπου εκδηλώσεων αυτών. H προκατάληψη δυστυχώς συντηρείται απέναντι στους ψυχικά ασθενείς, ενισχύοντας την κοινωνική και εργασιακή απομόνωσή τους. Ό,τι δεν είναι κατανοητό, τείνει να φοβίζει, χωρίς να υπάρχει η θέληση της αλληλεγγύης και αποδοχής.
Ένας τρόπος θετικού επηρεασμού της κοινής γνώμης σχετικά με το στίγμα, είναι η δυνατότητα που έχουν τα ΜΜΕ να δίνουν βήμα στους ανθρώπους με ψυχική ασθένεια να μιλήσουν ανοιχτά για τα θέματα που αντιμετωπίζουν. Για την καταπολέμηση του στίγματος απαιτείται μια πολύπλευρη προσέγγιση, με τα ΜΜΕ να βάζουν ένα λιθαράκι με μη μετρήσιμα αποτελέσματα, βοηθώντας παρ’ όλα αυτά να μεταδίδεται το μήνυμα των ίσων δικαιωμάτων των ανθρώπων με ψυχική ασθένεια.
Σημαντική προσπάθεια στην στροφή του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης προς το στίγμα, είναι και η δημόσια τοποθέτηση γνωστών ηθοποιών και καλλιτεχνών που ομιλούν για περιόδους της ζωής τους που ήρθαν αντιμέτωποι με την ψυχική ασθένεια. Το “halo effect” έχει θετικό πρόσημο σε αυτή την προσπάθεια απομυθοποιήσης των ψυχικών διαταραχών.
Σε μία οικονομικά κρίσιμη για την υγεία εποχή, με τους προϋπολογισμούς στην υγεία να συρρικνώνονται και την ψυχική υγεία να είναι χαμηλά στη λίστα των κρατικών προτεραιοτήτων, η θεραπεία, η πρόσβαση δηλαδή σε αποτελεσματική φροντίδα ψυχικής υγείας, δείχνει ανέφικτη. Χωρίς αποτελεσματικές θεραπευτικές μονάδες, οι ψυχικά ασθενείς προσθέτουν ακόμα μία δυσκολία στις υπάρχουσες που αντιμετωπίζουν καθώς γνωρίζοντας ότι δεν έχουν θεραπευτικό διέξοδο, θα είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουν την ασθένειά τους.
Το στίγμα και οι κοινωνικές διακρίσεις, βαδίζουν χέρι – χέρι. Και τα δύο υπάρχουν παντού, στην κοινωνία, στο διαδίκτυο, στην επικοινωνία παντού και γίνονται αποδεκτά από πολλούς ανθρώπους.
Η καταπολέμηση του στίγματος της ψυχικής ασθένειας είναι ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της εποχής μας. Ξεκινά από την αποδοχή, την ανεκτικότητα και τις πρωτοβουλίες που δείχνουμε ατομικά, συνεχίζεται με αποτελεσματική θεραπεία από εξειδικευμένους ειδικούς ψυχικής υγείας, προχωρά με συλλογικές δράσεις από ιδιωτικούς φορείς και τέλος περιλαμβάνει πολιτικές και νόμους που επιτρέπουν την πρόσβαση στην περίθαλψη.
Πηγές:
- apa.org
- rethink.org
- Fighting the stigma caused by mental disorders: past perspectives, present activities, and future directions, HEATHER STUART, World Psychiatry, Volume 7, Issue 3, pages 185–188, October 2008
- Κοινωνική Ψυχολογία, Δημητρίου Γεώργα, Τόμος Α, Κεφ. 6, Θεωρίες αντιλήψεων για τα πρόσωπα.
