Η τρίτη ηλικία, πιστέψτε το! είναι μία θετική εποχή και μία ακόμη ευκαιρία για να μεγαλώσουμε! Είναι η κατάλληλη εποχή να προσέξουμε ακόμη περισσότερο την ποιότητα της ζωής μας.
Η Ψυχολογία της Τρίτης Ηλικίας. Γιατί επιλέγω να αναφερθώ στο συγκεκριμένο θέμα;
- Οικουμενικότητα – αφού σχετίζεται με το αναπόφευκτο μεγάλωμα όλων μας
- Ενδιαφέρει όχι μόνο όσους είναι στην ηλικιακή αυτή φάση, κάτι μεταξύ 67 έως 80 χρονών, αλλά και
- όσους βρίσκονται πριν τη φάση αυτή, αυτούς που ανήκουν στη μέση ηλικία και θέλουν να προετοιμαστούν καταλληλότερα για την επόμενη φάση τους,
- ή όσους έχουν γονείς στην τρίτη ηλικία και θέλουν να τους διαχειριστούν καλύτερα,
επίσης επέλεξα αυτή τη θεματική, καθότι δεν είναι τόσο «πιασάρικη», ίσως γιατί δε μας αρέσει να πολυαναφερόμαστε ως κοινωνία, σε απώλειες, περιορισμούς και «ευνουχισμούς» – παρά το ότι αποτελούν τη μία και αναπόφευκτη όψη της ζωής.
- Ένας άλλος λόγος είναι γιατί
η Ελλάδα είναι πλέον γνωστό, πως είναι η χώρα με τους γοργότερους ρυθμούς γήρανσης στην Ευρώπη! Ωστόσο οι ηλικιωμένοι στη χώρα μας, βιώνουν μια κοινωνία που δεν «ανέχεται» τα γηρατειά, τα οποία αντιμετωπίζονται κάτι σα νόσος.
Ενδεικτικές είναι οι συζητήσεις που,
-
- περιορίζονται στο πόσο μας κοστίζουν οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας σε συντάξεις και δαπάνες για την υγεία
- δεν εστιάζουν στο πώς οι άνθρωποι αυτοί θα εξακολουθήσουν να παραμένουν ενεργά και χρήσιμα μέλη της κοινωνίας.
Σε μια κοινωνία – και όχι μόνο την ελληνική – που τη χαρακτηρίζουν η απόδοση και ο καταναλωτισμός, ο αδύναμος και μη παραγωγικός, είναι λιγότερο αποδεκτός.
Έτσι η «τρίτη ηλικία» αρχίζει να παρουσιάζεται ως ζήτημα και πρόβλημα – και το πρόβλημα της γήρανσης – των καλών γηρατειών – (το well ageing), ενδέχεται να αρχίσει να μοιάζει ως δύσκολος στόχος.
Σ’ αυτή την προοπτική είναι το έτος 2025, καθώς
- η δημογραφική δομή του πληθυσμού,
- η πυραμίδα των ηλικιών
- και η κοινωνική πολιτική
θα βρεθούν σε αναντιστοιχία – κι αυτό μπορεί να προκαλέσει δραματικές ανακατατάξεις στο χώρο της κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής των ευρωπαϊκών χωρών.
Μια τέτοια ανακατάταξη θα ‘χει σημαντικές συνέπειες στο πως αντιλαμβανόμαστε, – τις «ηλικίες», «τις γενιές», την «αναπαραγωγή», «το θάνατο».
- Επίσης η γήρανση του πληθυσμού έχει σημαντικές επιπτώσεις, οικονομικο – κοινωνικής υφής, και μπορεί να θεωρηθεί ως μια σοβαρή απειλή της κοινωνικής πολιτικής και ισορροπίας, όπως αυτή αναπτύχθηκε στην Ευρώπη, αν δε λάβουμε έγκαιρα τα μέτρα μας και δεν προετοιμαστούμε κατάλληλα. Εξάλλου η κρίση του κράτους πρόνοιας λόγω και της οικονομικής αλλά και της αξιακής κρίσης που περνάμε, θέτει νέους περιορισμούς στη στήριξη της «τρίτης ηλικίας».
Ποια είναι η Κατάσταση στην Ελλάδα
Η κατάσταση φαίνεται εύγλωττα από τα ακόλουθα στοιχεία:
- 1955: 10 εργαζόμενοι αντιστοιχούσαν σε 1 συνταξιούχο
- 1980: 3 εργαζόμενοι σε 1 συνταξιούχο
- 1998: 2 εργαζόμενοι σε 1 συνταξιούχο
- 2016: Η διακομματική επιτροπή της Ελληνικής Βουλής διαπιστώνει ότι η αναλογία εργαζομένων – συνταξιούχων στη χώρα μας είναι 1 προς 1 πλέον: 1 εργαζόμενος για 1 συνταξιούχο.
Οι προβλέψεις για την Ευρώπη
Μία εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει:
- ελάττωση του πληθυσμού των νέων κάτω των 20 ετών κατά 9,5 εκατομμύρια, δηλαδή
11% του σημερινού αριθμού - ελάττωση του πληθυσμού των ενηλίκων σε ηλικία εργασίας (20-59 χρονών), κατά 13 εκ. ή 6% του σημερινού αριθμού
- αύξηση του πληθυσμού των ενηλίκων σε σύνταξη (πάνω από 60 χρονών) κατά 37 εκ. ή 50% του σημερινού αριθμού.
Πρόθεσή μου είναι να μεταδώσω λοιπόν, ότι η Τρίτη ηλικία και τα γηρατειά, είναι:
- το επιστέγασμα της ολοκλήρωσης των ανθρώπων που αγωνίστηκαν να επιτύχουν σ’ ολόκληρη τη ζωή τους – κι όχι απαραίτητα μία άσχημη ανεπιθύμητη κατάληξη
- ότι οι ηλικιωμένοι είναι άτομα που μπορούν να αναπτυχθούν συναισθηματικά, πνευματικά και να αποκτήσουν νέες εμπειρίες μέχρι το τέλος της ζωής τους.
- Είναι σημαντικό να μας δοθεί η ευκαιρία να αναρωτηθούμε σχετικά με τα αρνητικά στερεότυπα και τις διακρίσεις λόγω ηλικίας που κάνουμε πολλοί, καθημερινά.
Μήπως θα πρέπει να αλλάξουμε τον αρνητικό τρόπο που σκεφτόμαστε σχετικά με τη γήρανση και τα γηρατειά;
Να σκεφθούμε δηλαδή,
«Τι σημαίνει για τον καθένα να μεγαλώνει και να γερνά;»
Η τρίτη ηλικία αποτελεί την 3η στη σειρά μεγαλύτερη χρονική διάρκεια ζωής – περί τα 13 χρ.
…σε σχέση με τις υπόλοιπες φάσεις π.χ την παιδική ή την εφηβική ηλικιακή περίοδο.
Η φάση που προηγείται της τρίτης ηλικίας είναι:
– η φάση της μέσης ηλικίας που εκτείνεται από τα 45χρ. – 67χρ., από όπου έχει ξεκινήσει προοδευτικά η φθίση, δηλαδή η πιο αισθητή φθορά.
Αυτή η φάση, χαρακτηρίζεται από μία Περίσκεψη και Ενατένιση – καθώς μετά από πολλά χρόνια στην πρώτη ενηλικίωση ακολουθώντας τα σενάρια της κοινωνίας για τη δημιουργία μιας ζωής, αρχίζουν πια οι άνθρωποι στη μέση της ζωής τους – συχνά να απομακρύνονται από τις κοσμικές ευθύνες για να σκεφτούν το βαθύτερο νόημα της ζωής τους και να προχωρήσουν με νέα κατανόηση.
Αυτό το στοιχείο περίσκεψης, αντιπροσωπεύει έναν σημαντικό πόρο, από όπου μπορούμε όλοι να αντλήσουμε ώστε να εμβαθύνουμε και να εμπλουτίσουμε τη ζωής μας σε οποιαδήποτε ηλικία.
Η φάση που έπεται της τρίτης ηλικίας είναι:
η Προχωρημένη ενήλικη ζωή (Late Adulthood) Ηλικία 80+: που διακρίνεται από τη Σοφία.
Όσοι είναι ευτυχείς να έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής, έχουν αποκτήσει ένα πλούσιο ρεζερβουάρ εμπειριών που μπορούν να το χρησιμοποιήσουν για να βοηθήσουν τους άλλους να εμπλουτιστούν και να καθοδηγηθούν.
Οι πρεσβύτεροι συμβολίζουν και αντιπροσωπεύουν έτσι την πηγή της σοφίας που υπάρχει σε κάθε έναν από μας, βοηθώντας μας να αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος, ενώ ταυτόχρονα αποκομίζουμε τα οφέλη των μαθημάτων της ζωής.
Και ακολουθεί το τελικό στάδιο του Θανάτου και της αρχής του «μεγάλου ταξιδιού» (Death & Dying): το οποίο συμβολίζει την Αξία της Ζωής.
Εκείνοι που πεθαίνουν ή που έχουν πεθάνει στη ζωή μας, μας διδάσκουν για την αξία της ζωής. Μας θυμίζουν να μην θεωρούμε τη ζωή μας δεδομένη, αλλά να ζούμε κάθε στιγμή της ζωής στο μέγιστο και να θυμόμαστε ότι οι μικρές μας ζωές, αποτελούν μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου.
Ποιο στάδιο της ζωής είναι το πιο σημαντικό;
Κάποιοι μπορεί να ισχυρίζονται ότι η παιδική ηλικία είναι το κλειδί, όταν ο εγκέφαλος ενός μωρού είναι ευρέως ανοιχτός σε νέες εμπειρίες που θα επηρεάσουν το υπόλοιπο της μεταγενέστερης ζωής του.
Άλλοι μπορεί να ισχυριστούν ότι είναι η εφηβεία, ή η νεανική ηλικία, όταν η σωματική υγεία βρίσκεται στο αποκορύφωμά της.
Πολλοί πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο εκτιμούν την προχωρημένη ηλικία περισσότερο από κάθε άλλο στάδιο, υποστηρίζοντας ότι σε αυτό το στάδιο ο άνθρωπος έχει αποκτήσει τελικά τη σοφία που είναι απαραίτητη για να καθοδηγήσει τους άλλους.
Ποιος έχει δίκιο;
Kάθε στάδιο της ζωής είναι εξίσου σημαντικό και απαραίτητο για την ευημερία της ανθρωπότητας.
Κάθε στάδιο της ζωής έχει το δικό του μοναδικό «δώρο» να συνεισφέρει στον κόσμο.
Πρέπει να εκτιμήσουμε κάθε ένα από αυτά τα δώρα, αν θέλουμε να υποστηρίξουμε πραγματικά τις βαθύτερες ανάγκες της ανθρώπινης ζωής.
Πώς βιώνουν οι άνθρωποι την τρίτη ηλικία;
Ο καθένας βιώνει διαφορετικά την κάθε ηλικιακή φάση ζωής.
Έτσι και στη φάση της τρίτης ηλικίας, ένα μεγάλο ποσοστό παραπονιέται και κάποιοι μπορεί και να λυγίσουν αντιμετωπίζοντας την τρίτη ηλικία ως μία κρίση…,
παρόλα αυτά,
φαίνεται ότι αρκετοί, καταφέρνουν και αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις, κτίζοντας επάνω σε αυτά που έχουν ήδη κατακτήσει…
Οριοθέτηση μέσα στο χρόνο
Πριν έναν αιώνα, το να ήταν κάποιος 40 χρονών, σήμαινε ότι ήταν ήδη «γέρος». Επίσης η Ευρώπη, χαρακτηρίζεται ως η «γηραιά ήπειρος», για να τονιστεί η διαφορά με την αμερικάνικη, το «νέο κόσμο» δηλαδή. Ωστόσο σήμερα η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πρόβλημα….το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού της.
Αν ήταν δυνατόν να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο και να επισκεπτόμασταν ένα νεκροταφείο τον 18ο ή τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη, θα βλέπαμε στους τάφους, όλες τις ηλικίες, ενώ σ’ ένα σύγχρονο νεκροταφείο θα παρατηρούσε κάποιος, την επικράτηση των μεγάλων ηλικιών.
Σ’ όλες τις κοινωνίες υπήρχαν άτομα (συνήθως λίγα), που ξεπερνούσαν κατά πολύ ηλικιακά το μέσο όρο ζωής και ήταν οι «ηλικιωμένοι», οι «γέροντες».
Από την άλλη, η ύπαρξη της «τρίτης ηλικίας», οφείλεται σε μια σειρά γεγονότων, όπως:
- οι κατακτήσεις της Δημόσιας Υγείας,
- η αποτελεσματικότητα της ιατρικής επιστήμης και πρακτικής,
- η οικονομική ανάπτυξη,
- τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και ασφάλισης.
Έτσι οι κοινωνίες δημιούργησαν αυτή τη νέα νοητική κατηγορία ονοματίζοντας έναν ειδικό τρόπο υπόστασης μέσα στην κοινωνία, ως «τρίτη ηλικία», η οποία αναφέρεται σ’ αυτή τη νέα κοινωνική ομάδα.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για την «παιδική ηλικία» και την «εφηβεία», που αναδύθηκαν ως κατηγορίες στους τελευταίους αιώνες. Βέβαια σ’ όλες τις κοινωνίες υπήρχαν παιδιά και έφηβοι, αλλά μόνο οι σύγχρονες κοινωνίες διακρίνουν και κατονομάζουν την ειδική κοινωνική κατάσταση και υπόσταση, με τους όρους «παιδική ηλικία», «εφηβεία», «τρίτη ηλικία».
Είναι δε μοιραία η συζήτηση όπως προείπα και για την «τέταρτη ηλικία», καθώς αυξάνουν τα άτομα που ξεπερνούν τα ογδόντα χρόνια.
Για να δούμε λίγα δημογραφικά
Η αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων μεγαλύτερων των 65χρ. αλλά και των υπερήλικων (>90) – και των αιωνόβιων (>100), είναι ιδιαίτερα εμφανής τόσο στις βιομηχανικά ανεπτυγμένες όσο και στις υπό ανάπτυξη χώρες.
Το 1950
23 ηλικιωμένοι αντιστοιχούσαν σε 100 νέους,
ενώ το 2050
προβλέπεται ότι 110 ηλικιωμένοι θα αντιστοιχούν σε 100 νέους.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι
- υπάρχουν 600 εκατομμύρια άτομα, ηλικίας άνω των 60 ετών,
- και ο αριθμός αυτός αναμένεται να διπλασιαστεί, μέχρι το 2025
- και να ξαναδιπλασιαστεί ως το 2050
(δηλαδή να γίνουν δύο δισεκατομμύρια τετρακόσια εκατομμύρια οι ηλικιωμένοι!).
Το ποσοστό των ατόμων ηλικίας άνω των 80 ετών στην Ευρώπη, αναμένεται να φτάσει το 2050, στο 12%.
Το κυρίως θέμα και το κύριο διακύβευμα στην Τρίτη Ηλικία είναι το:
Αποδοχή ή Απελπισία;
Αυτή είναι η θεμελιακή ψυχολογική πρόκληση αυτής της περιόδου.
Η Τρίτη Ηλικία είναι μια περίοδος πολυδιάστατων αλλαγών στη ζωή του ανθρώπου.
Θεμελιακό ψυχολογικό υπόβαθρο της τρίτης ηλικίας
Οι απώλειες, είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου. Και πράγματι οι απώλειες είναι πολλές στην ύστερη αυτή φάση της ενηλικίωσης:
- επιδείνωση υγείας και σωματικών ικανοτήτων,
- απώλεια αγαπημένων προσώπων,
- απώλεια σημαντικών ρόλων.
- αλλαγές στη ψυχολογία και στην κοινωνική ζωή.
Ο ηλικιωμένος άνθρωπος, καλείται καθημερινά να Αποδεικνύει Ότι Δεν Έχει Αρχίσει Να Τα Χάνει…
- Ότι Μπορεί Να Σκέπτεται Παραγωγικά Και Να Συμμετέχει στην καθημερινή ζωή ενεργά,
- Ότι Έχει Και Αυτός Ίσως Όνειρα Και Επιθυμίες. Να Πραγματοποιήσει ακόμη Στη Ζωή Του… Οτι Είναι Ακόμα Χρήσιμος Και Απαραίτητος, και ότι οι άλλοι έχουν την ανάγκη του…
Οι απώλειες της τρίτης ηλικίας δημιουργούν ένα “άδειασμα του χώρου”
- ένα κενό στη ζωή του ανθρώπου Χωρίς τις συνήθεις δραστηριότητες που απορροφούσαν την ενέργεια και χρόνο του, το άτομο βρίσκεται μόνο με τον εαυτό του.
- Ανάγκες του που είχαν παραμεληθεί,
- διλήμματα,
- ανεπίλυτες συγκρούσεις που είχε απωθήσει, αναδύονται και αρχίζουν να τον προβληματίζουν.
- Φαντάσματα του παρελθόντος που νόμιζε ότι είχαν χαθεί υψώνονται πάλι απειλητικά.
- Οι δραστηριότητες και οι ευθύνες που γέμιζαν τη ζωή του για δεκαετίες, του επέτρεπαν να απωθήσει δύσκολα συναισθήματα,
- Ο καθημερινός αγώνας της επιβίωσης δεν του άφηνε χρόνο να σκεφτεί, να διαπραγματευθεί και να επιλύσει δύσκολες καταστάσεις.
Τώρα, το άτομο στρέφεται προς τα πίσω.
- Κοιτάζει το παρελθόν του και τη ζωή που έχτισε,
- τις χαρές που γεύτηκε,
- τις ματαιώσεις και τον πόνο που δοκίμασε.
Αυτή η καινούρια πραγματικότητα δημιουργεί το θεμελιακό ψυχολογικό υπόβαθρο της τρίτης ηλικίας.
Οι επιλογές
Το άτομο έχει δύο επιλογές:
- Να προσπαθήσει να αποφύγει την αναδρομή και προβληματισμό, και να αντιμετωπίσει τα συναισθήματα και την ευαισθησία αυτής της φάσης, όχι σαν μια ευκαιρία για αυτοβελτίωση, αλλά σαν ένα δυσάρεστο επακόλουθο των γηρατειών, δίχως νόημα και σκοπό.
Έτσι παλεύει να τα απωθήσει πάλι και να τα ξεχάσει.
Ανήμπορος να κατανοήσει – και επομένως να αποδεχτεί το παρελθόν του, κοιτάζει το μέλλον και το θάνατο, με τρόμο και απελπισία.
Επικεντρωμένος στις απώλειες, βλέπει αυτή τη φάση της ζωής μόνο αρνητικά, σαν μια περίοδο παρακμής, χωρίς σκοπό και ελπίδα για κάτι καινούριο.
- Στον άλλο πόλο, το άτομο κοιτάζει με περιέργεια και ενδιαφέρον το παρελθόν του. Προσπαθεί να κατανοήσει τί τον οδήγησε στις σωστές αλλά και στις λανθασμένες επιλογές του, προβληματίζεται για τις συνέπειες που είχαν οι πράξεις του.
Κοιτάζει κατάματα τα λάθη του παρελθόντος, αλλάζει ό,τι μπορεί ακόμα να αλλάξει, νιώθει μεταμέλεια – χωρίς να προσπαθεί όμως να τιμωρήσει τον εαυτό του για πράγματα που δε μπορεί να αλλάξει πλέον.
Αφουγκράζεται τον πόνο και το φόβο που ένιωσε στο παρελθόν και προσπαθεί να γιατρέψει όσο είναι δυνατόν παλιές πληγές.
Κατανοώντας και αποδεχόμενος τη ζωή του σαν ένα όλον, με τις καλές και δύσκολες στιγμές, νιώθει τη γαλήνη της σοφίας, που είναι και το διαμάντι της αυτοπραγμάτωσης της τρίτης ηλικίας.
Τα καλά νέα είναι λοιπόν ότι,
Η εξέλιξη του ανθρώπου συνεχίζεται σε κάθε ηλικία, μέχρι το τέλος, μέχρι το θάνατο.
Ο Erickson, ένας διάσημος ψυχολόγος του 20ου αιώνα, υποστήριξε ότι:
- Σε κάθε ηλικία ο άνθρωπος διαπραγματεύεται κι έναν διαφορετικό στόχο στη ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη.
- Η τρίτη ηλικία είναι το άλλο άκρο επάνω στο συνεχές της ζωής, που αρχίζει με τη γέννηση του ανθρώπου.
Η γήρανση λοιπόν, θα λέγαμε ότι είναι μια φυσιολογική πορεία αλλαγών.
Ωστόσο η παροιμία που λέει:
«Δεινόν το γήρας, ου γάρ έρχεται μόνον»
… υποδηλώνει την παράλληλη φθορά.
Η ύστερη αυτή λοιπόν, πολύ ώριμη βιολογικά, ηλικιακή περίοδος του ανθρώπου, χαρακτηρίζεται από σημαντικές σταδιακές αλλαγές, με βασικό χαρακτηριστικό της ηλικίας αυτής να είναι
- η απόσυρση από την έμμισθη κανονική εργασία
- και το ότι έχει βέβαια παρέλθει η ικανότητα για αναπαραγωγή.
Γενικά οι εκπτώσεις είναι σε όλα τα λειτουργικά επίπεδα,
- στο συναισθηματικό,
- στο πνευματικό
- στο σωματικό,
- π.χ. η όραση εξασθενεί.
- Οι μεταβολές στο δέρμα είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτες.
- Το ρυτίδιασμα και η πλαδαρότητα οφείλονται στην απώλεια του λιπώδους ιστού από τα επιφανειακά στρώματα του δέρματος.
- Σημαντικές μεταβολές συμβαίνουν στους μύες και στα οστά. Τα οστά έχουν την τάση να χάνουν το ασβέστιό τους, γίνονται λεπτότερα και πιο εύθραυστα εξού και η οστεοπόρωση.
- Από τις πνευματικές ικανότητες παρατηρείται μείωση της μνήμης, όπου η μνήμη σύγχρονων γεγονότων αμβλύνεται, ενώ το παρελθόν παραμένει σχετικά ζωηρό.
Παρά ταύτα,
η Τρίτη ηλικία δεν είναι μια στατική, ούτε ομοιόμορφη περίοδος για όλους, επομένως δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι, αν το επιλέξουμε, υπάρχουν ακόμη αρκετά περιθώρια για μάθηση και τροποποίηση συμπεριφοράς, αλλά και είσπραξη χαράς.
Αν συγκριθεί η «τρίτη ηλικία» στο σύνολο της ως προς τον τρόπο ύπαρξης της τον 19ο και τον 20ο αιώνα, οι βελτιώσεις είναι σαφείς και σημαντικές, αν όχι εκπληκτικές.
Οπωσδήποτε η συνολική υποστήριξη της «τρίτης ηλικίας» είναι ασύγκριτα πιο συστηματική, πλήρης και γενικευμένη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν θύλακες όπου η μιζέρια και η ανία ελλοχεύουν, ή ότι δεν υπάρχουν σοβαρά περιθώρια βελτίωσης των συνθηκών ζωής των ηλικιωμένων.
Αίτια γήρανσης του πληθυσμού
Τα δευτερογενή αίτια της γηράνσεως του πληθυσμού, είναι πολλά, ποικίλα και περίπλοκα.
Τα σπουδαιότερα όμως επικεντρώνονται σε δύο βασικούς παράγοντες:
1) Στη μείωση του αριθμού των γεννήσεων και
2) στην αύξηση του μέσου όρου ζωής των ανθρώπων
Τρόπος ζωής των ηλικιωμένων
Ποιος είναι ο τρόπος ζωής των σύγχρονων ηλικιωμένων;
Οι ενδείξεις αφήνουν να διαφανεί ότι, – η ζωή τους έχει αλλάξει, – ή τουλάχιστον, η «τρίτη ηλικία» διεκδικεί και αναζητεί έναν τρόπο, όχι μόνο επιβίωσης, αλλά και ζωής με νόημα, δραστηριότητες και ικανοποιήσεις.
Η παραδοσιακή εικόνα του ηλικιωμένου που περνάει όλο το χρόνο του μόνο στο καφενείο ή στην τηλεόραση και της γυναίκας στο πλέξιμο, ή στην αυλή με τις γειτόνισσες, έχει αρχίσει να αλλάζει αισθητά.
Η μιζέρια και η ανία που ήταν κυρίαρχα γνωρίσματα της «τρίτης ηλικίας» του προηγούμενου αιώνα, είναι πιο ελέγξιμα σήμερα.
Πολλοί ηλικιωμένοι γενικότερα, γίνονται μέλη συλλόγων, σωματείων, ΚΑΠΗ, αναζητούν δραστηριότητες στην κοινότητα, στον εθελοντισμό. Π.χ. γνωρίζω αρκετούς που ξεκίνησαν μία ξένη γλώσσα! ή μαθήματα χειρισμού υπολογιστή στα 77 χρόνια τους,
ή δημιούργησαν λογαριασμό στο Facebook ως ένα μέσο πρόσθετης πληροφόρησης και επικοινωνίας!
Σ’ αυτό το κλίμα, υπάρχουν ηλικιωμένοι οι οποίοι διατηρούν την πνευματική τους διαύγεια και ζωηράδα σε πολύ προχωρημένη ηλικία. Τέτοια παραδείγματα μας έχουν δώσει, και η ιστορία και η πολιτική.
- Παράλληλα οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας φαίνεται να ενστερνίζονται όλο και περισσότερο τα διδάγματα για την αναγκαιότητα της πρόληψης με στόχο την επιβράδυνση των συνεπειών του γήρατος.
- Επιδίδονται σε κάποιες αθλητικές δραστηριότητες (ελαφράς μορφής γυμναστική, περπάτημα),
- Αλλάζουν τις διατροφικές συνήθειες και τείνουν σε πολλές των περιπτώσεων να γίνονται πιο προσεκτικοί στο κάπνισμα και στην κατανάλωση αλκοόλ.
- Σε πολύ μικρό βαθμό, αλλά κι αυτό είναι ενδεικτικό, οι ηλικιωμένοι εγγράφονται σε πανεπιστήμια.
- Τέλος ένα άλλο τμήμα αυτού του πληθυσμού ασχολείται με εργασίες του σπιτιού (π.χ. μικροεπισκευές, κήποι) δημιουργώντας έτσι μια παράλληλη οικονομία, που καθιστά τους ηλικιωμένους χρήσιμους για την κοινότητα.
Η επιλογή αυτή είναι κρίσιμη για τη ψυχολογική κατάσταση του ηλικιωμένου ατόμου, γιατί,
- του επιτρέπει να έχει μια θέση όπου να νιώθει ότι «ανήκει»
- να νιώθει ότι έχει ενεργή και χρήσιμη συμμετοχή στην κοινότητα,
- αλλά και ότι μπορεί να δημιουργεί σχέσεις με το περιβάλλον του και να δίνει ένα επιπλέον νόημα σ’ αυτή τη φάση της ζωής του
Οικονομικός πρωταγωνιστής
Η «τρίτη ηλικία» μπορεί και αποτελεί, μια οικονομικά, πολύ ενδιαφέρουσα ομάδα κι αυτό διαπιστώνεται από τα ακόλουθα στοιχεία.Οι άνθρωποι της «τρίτης ηλικίας», μολονότι τα έσοδα τους είναι μικρότερα απ’ αυτά που είχαν όταν ήταν στην ενεργό δράση,
- διαθέτει αγοραστική δύναμη πάνω από το μέσο όρο του ενεργού πληθυσμού.
- Τα χρήματα αυτά έρχονται με κανονικό ρυθμό και δεν υπάρχει πια, η αγωνία της ανεργίας
- Τα ποσά που εισπράττει, είναι μεγαλύτερα απ’ αυτά που εισέπραττε όταν είχε ηλικία τριάντα χρόνων.
- Συνήθως τα παιδιά των ηλικιωμένων έχουν ήδη γίνει ενήλικοι και έτσι δεν βαρύνουν τους γονείς τους (μέχρι πρότινος τουλάχιστον, γιατί τελευταίως αυτό τίθεται σε κάποιες περιπτώσεις σε αμφισβήτηση με τις τελευταίες δυσμενείς οικονομικές εξελίξεις και κρίση).
- Η «τρίτη ηλικία» δεν είναι υποχρεωμένη να κάνει οικονομίες – και οι επενδύσεις για ακίνητα και αγορές οικιακής υποδομής, είναι λιγότερο συχνές.
Σ’ αυτό το πνεύμα, η «τρίτη ηλικία» αποτελεί έναν κύριο πρωταγωνιστή στην οικονομική ζωή.
Τα μέλη αυτής της κατηγορίας, αποτελούν καταναλωτές στους τομείς:
- υγεία,
- διατροφή,
- ψυχαγωγία
- ταξίδια
- ή ως ιδιοκτήτες ακίνητης περιουσίας και χρηματικών τίτλων.
Τα στατιστικά δεδομένα ωστόσο, κρύβουν και τεράστιες διαφορές μεταξύ των ηλικιωμένων και την τραγική κατάσταση ορισμένων μελών της ομάδας αυτής, δεδομένου κατά κύριο λόγο, της ασύλληπτης οικονομικής ψαλίδας που χωρίζει τους συνταξιούχους, πέραν κάθε ευρωπαϊκού πολιτισμού (εξαιτίας των γνωστών ανορθόδοξων διακυβερνήσεων της χώρας μας και των χρησιμοθηρικών πολιτικών που είχαν υιοθετηθεί).
Ποια τα πλεονεκτήματα αυτής της φάσης και ποια τα θετικά σημεία του να γερνά κάποιος;
- Η πείρα και οι γνώσεις που απέκτησαν αποτελούν προνόμιο τόσο για τους ίδιους τους ηλικιωμένους, όσο και για τους νεώτερους.
- Η «τρίτη ηλικία» διαθέτει ελεύθερο χρόνο καθώς στις σύγχρονες κοινωνίες ο χρόνος είναι το μέγα ζητούμενο! οι άνθρωποι σε αυτή τη φάση, διαθέτουν αυτό που αποτελεί το «υπέρτατο αγαθό», για όλους που εμπλέκονται στις παραγωγικές διαδικασίες – και μάλιστα σε μία εποχή που ο ρυθμός των μεταβολών γενικά στη σύγχρονη ζωή, γίνεται όλο και πιο έντονος και δίνεται η αίσθηση ότι τα πράγματα δεν έχουν διάρκεια, δεν έχουν χρονικότητα.
Έτσι δίνεται η δυνατότητα για πρώτη φορά, να αφοσιωθεί κάποιος σε άλλες σημαντικές πτυχές της ζωής που έως τότε, να ήταν παραμελημένες. - μπορούν να απολαμβάνουν τη συντροφικότητα που σταδιακά αναπτύχθηκε όλα τα περασμένα χρόνια, τώρα όμως, κάτω από χαλαρότερες συνθήκες. Ουσιαστικά δίνεται η ευκαιρία στο ηλικιωμένο ζευγάρι, με τη συνταξιοδότηση, να ζήσει ακόμη κι έναν δεύτερο μήνα του μέλιτος, αφού δεν διακατέχεται από το άγχος της καθημερινότητας και της εργασίας
- Όπως πολύτιμη στις μέρες που ζούμε, είναι και η εθελοντική προσφορά εργασίας των ηλικιωμένων στις οικογενειακές επιχειρήσεις.
- Χρήσιμοι και ανεκτίμητοι βοηθοί στην οικογένεια των παιδιών τους, με τη συμμετοχή των παππούδων και γιαγιάδων στη θεραπευτική – όταν γίνεται με σωστά όρια – επαφή με τα εγγόνια τους και διαπαιδαγώγηση με την υπομονή τους.
Διαζύγιο και Τρίτη ηλικία
Σύμφωνα με τους πίνακες της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), από το 2007 έως το 2014 οι διαζευγμένοι στη χώρα μας, ηλικίας 60 ετών και άνω, αυξήθηκαν κατά 48%.
Το ποσοστό αυτό συνεχώς αυξάνεται τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Πώς δικαιολογείται αυτή η αύξηση στο ποσοστό;
Με την αλλαγή στο προσδόκιμο της ζωής αφού παλιότερα οι άνθρωποι πέθαιναν πιο νέοι.
Σήμερα, όμως, στην ηλικία των 60 ετών, υπολογίζουν ότι μπορεί να ζήσουν άλλα 20-30 χρόνια από κει και πέρα. Και εκεί προκύπτει η σκέψη: γιατί τα υπόλοιπα 20-30 χρόνια μου, να τα περάσω κι αυτά έτσι; Αν δεν κάνω τώρα το μεγάλο βήμα, πότε θα το κάνω; Είναι η τελευταία μου ευκαιρία.
Μια σκέψη, που δεν πυροδοτείται απαραίτητα από ένα πραγματικά πολύ άσχημο γάμο, αλλά ακόμα κι από έναν γάμο απλά μη ικανοποιητικό.
Περισσότερες γυναίκες ζητούν διαζύγιο
Το ποσοστό των γυναικών, που ζητούν διαζύγιο, έχει αυξηθεί: σύμφωνα πάλι με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), το ποσοστό των γυναικών, που πήραν διαζύγιο σε ηλικία 60 ετών και άνω αυξήθηκε κατά 61% από το 2007 έως το 2014, έναντι εκείνου των αντρών, που την ίδια περίοδο αυξήθηκε κατά 43%.
- Μία εξήγηση είναι ότι ένας άντρας, συνήθως θα προτιμήσει να ανεχτεί μια μη ιδανική κατάσταση, παρά να «ταράξει τα νερά»: ίσως πράγματα όπως το να μαγειρέψει ή το να πλύνει τα ρούχα, φαντάζουν «βουνό» για τον ίδιο και ο φόβος ότι δε θα τα καταφέρει να αυτοεξυπηρετείται, πιθανά να τον κρατάει στον γάμο.
- Επίσης, οι άντρες συνήθως δεν έχουν το υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο, που έχουν οι γυναίκες: ζουν πιο απομονωμένοι και με λιγότερους φίλους.
- Αντίθετα, οι γυναίκες όλο και πιο συχνά παίρνουν την απόφαση να τερματίσουν το γάμο τους, γιατί συνήθως έχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από τη συναισθηματική τους ζωή.
- Παράλληλα, επειδή όλο και περισσότερες υπήρξαν εργαζόμενες και τώρα συνταξιούχοι, είναι πλέον, οικονομικά ανεξάρτητες, πράγμα που τις διευκολύνει στο να πάρουν την απόφαση να χωρίσουν.
- Σεξουαλική απομάκρυνση & Σεξουαλικά προβλήματα λόγω αύξησης της ηλικίας, τα πολλά χρόνια γάμου που έχει πίσω του ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, ή/και η ψυχική απόσταση που έχουν μεταξύ τους, οδηγούν σε σεξουαλική απομάκρυνση, ένας καθόλου αμελητέος λόγος διαζυγίου και για την Τρίτη Ηλικία.
- Το διαζύγιο γίνεται όλο και πιο συχνό φαινόμενο στην εποχή μας και δεν αποτελεί πια ταμπού (τουλάχιστον στον βαθμό που ήταν κάποτε). Έτσι, πιο εύκολα θα πάρει σήμερα μια τέτοια απόφαση ένας ηλικιωμένος, που στη νεαρή και μέση ηλικία του δε θα τολμούσε ούτε καν να σκεφτεί.
Πιθανές επιπτώσεις από ένα διαζύγιο σ΄ αυτήν την ηλικία
Προβλήματα όπως η μοναξιά, οι αντιδράσεις των μελών της οικογένειας και η αλλαγή/συρρίκνωση του κοινωνικού περίγυρου, που είχε το ζευγάρι, μπορεί να είναι ιδιαίτερα οξυμένα στους ανθρώπους της Τρίτης Ηλικίας. Τα παιδιά είναι μεν ενήλικα, αλλά ένα διαζύγιο δεν παύει να είναι μια επώδυνη μετάβαση για πολλά από αυτά: πιθανόν να αντιδρούν στην αλλαγή του status quo της οικογένειας. Επίσης, η ανακοίνωση της απόφασης για διαζύγιο, μπορεί να τα κάνει να νιώθουν ότι, μέχρι τώρα, ζούσαν σε μια επίφαση ευτυχισμένης οικογένειας.
Παράλληλα, η ρύθμιση των οικονομικών και περιουσιακών στοιχείων απασχολεί ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους: σ΄αυτήν την ηλικία, νιώθουν ανασφάλεια για το μέλλον, μιας και δεν μπορούν πια, να αναπληρώσουν την οικονομική συρρίκνωση που συνήθως, επιφέρει ένα διαζύγιο στα μέλη της. Ενίοτε, στην εποχή μας, βοηθούν οικονομικά τα παιδιά τους, γεγονός που δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την οικονομική τους θέση.
Τέλος, θα πρέπει να υπολογίζουν ότι το πλαίσιο της φροντίδας τους, πλέον, αλλάζει: δε θα υπάρχει ο σύζυγος ως στήριγμα στις αρρώστιες, που θα τους προκύψουν τα επόμενα χρόνια. Στο εξής θα πρέπει να υπολογίζουν στη βοήθεια των παιδιών τους, ενός επαγγελματία φροντιστή υγείας, ή μιας μονάδας φροντίδας ηλικιωμένων (οίκο ευγηρίας).
Σε διάσταση και όχι διαζύγιο
Πολλοί είναι αυτοί, που τελικά δεν καταλήγουν στο διαζύγιο, γιατί:
- όσο κι αν δεν αποτελεί σήμερα ταμπού το διαζύγιο, οι ίδιοι δυσκολεύονται να αποδεχτούν την ιδιότητα του διαζευγμένου για τον εαυτό τους
- προτιμούν να μη διαταράξουν τα κοινά οικονομικά (σύνταξη και άλλα εισοδήματα) και περιουσιακά τους δεδομένα σ΄ αυτήν την ηλικία.
Επιλέγουν, λοιπόν, να ζουν σε διάσταση, δηλαδή να ζουν σε τελείως ξεχωριστά σπίτια (απλά χωρίς διαζύγιο), ή να ζουν ο ένας στην πόλη και ο άλλος στο χωριό/εξοχικό, για όσο το δυνατό μεγαλύτερα διαστήματα (όσο λιγότερο συμβιώνουν, τόσο το καλύτερο…).
Σεξουαλικότητα
Ο χώρος της σεξουαλικότητας είναι το πεδίο που η «τρίτη ηλικία» δεν έχει κατορθώσει να επιτύχει ουσιαστική αλλαγή. Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι η σεξουαλική τους ζωή είναι περιορισμένη, – το 65% που είναι πάνω από 70 χρονών, δηλώνουν ότι δεν έχουν σεξουαλικές σχέσεις και μόνο 12% ότι έχουν.
Να σημειώσουμε ότι Ψυχολογικοί και πολιτιστικοί λόγοι και όχι φυσιολογικοί ή βιολογικοί, εξηγούν την κατάσταση αυτή.
Στις δυτικές κοινωνίες η «σεξουαλικότητα» συνδέεται ακόμη με τη νεότητα, την ομορφιά. Οι ανάγκες και οι ανησυχίες των ηλικιωμένων συχνά παραβλέπονται.
Μολονότι όλοι συμφωνούμε πως η μοναξιά βιώνεται εντονότερα από τους ηλικιωμένους, είναι έντονο το στερεότυπο πως οι ηλικιωμένοι δε χρειάζεται να έχουν έναν σύντροφο ή να απολαμβάνουν τη σωματική και συναισθηματική επαφή.
Επομένως, μέσα από τη συζυγική ή συντροφική σχέση, τα ηλικιωμένα άτομα γίνονται – και επιβεβαιώνουν, την ταυτότητα του «σημαντικού άλλου» για το ταίρι τους και άρα ζουν.
Μία ασφαλής και γεμάτη ευγένεια και αγάπη σχέση, είναι εξαιρετικό αντίδοτο στην κατάθλιψη, στην αίσθηση μοναξιάς και στην απώλεια
Η σεξουαλικότητα δεν εγκαταλείπει ποτέ τον άνθρωπο. Οι σωματικές και γνωστικές του λειτουργίες μπορεί να μειώνονται, ωστόσο δεν εξαφανίζονται. Πιθανόν να μας στενοχωρεί το γεγονός πως το σώμα φθείρεται, γερνά,……. ωστόσο η ψυχή είναι άφθαρτη, και αγέραστη!
Σ’ αυτό το πνεύμα η «τρίτη ηλικία» διεκδικώντας το δικαίωμα στη σεξουαλική ζωή, θα πρέπει να μεταβάλει σειρά από πρακτικές και νοοτροπίες.
Γιατί οι άνθρωποι αποκλείονται, συνήθως, από την ανάγκη για έρωτα, αγάπη και οικειότητα όταν βρίσκονται στη Τρίτη Ηλικία;
Δεν μπορούν να ερωτευτούν και ν’ αγαπήσουν ή μήπως δεν πρέπει να ερωτευτούν και να αγαπήσουν;
Αφαιρούμε από τους ανθρώπους αυτούς, το δικαίωμα στον έρωτα και την αγάπη. Σαν να είναι ο έρωτας, η αγάπη, η συντροφικότητα με το αντίθετο φύλο, να αποτελεί μια συναισθηματική ανάγκη με ημερομηνία λήξεως.
Η αγάπη αποτελεί το κυριότερο συναίσθημα για την ανάπτυξη του ανθρώπου καθώς και την εσωτερική του ολοκλήρωση. Ο έρωτας αποτελεί την κινητήριο δύναμη για δράση και απόλαυση. Ο άνθρωπος μπορεί να αναπτύσσεται, να τείνει προς την ολοκλήρωση, να δρα και να απολαμβάνει μέχρι και το τέλος της ζωής του.
Πώς μπορεί, λοιπόν αυτά να τελειώνουν μόνο και μόνο επειδή το άτομο γέρασε;
Γυναίκα και Τρίτη ηλικία
Η γυναίκα στην τρίτη ηλικία, έχοντας πια ολοκληρώσει τα σημαντικότερα κεφάλαια της ζωής της (καριέρα, γάμο, παιδιά), βρίσκεται μπροστά σε σημαντικά ερωτήματα για το μέλλον της και τη συνέχεια της ζωής της.
Έρχεται αντιμέτωπη με βιολογικές και ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές που επηρεάζουν έντονα πια κάθε τομέα της δράσης της.
Οι μεταβολές που βλέπει στο σώμα και τη σκέψη της δε μπορούν να περάσουν απαρατήρητες.
Σε οργανικό επίπεδο, το γήρας έχει πια έντονη παρουσία, το σώμα που έχει χάσει τη σφριγηλότατα και την ενέργειά του, το πρόσωπο καθρεφτίζει τα σημάδια του χρόνου ενώ οι πρώτες οργανικές παθήσεις αρχίζουν να επιδρούν στην καθημερινή ζωή και δραστηριότητά της.
Τα στοιχεία της θηλυκότητας και της ομορφιάς της υποχωρούν, γεγονός που τη γεμίζει με ανασφάλεια, αφού χάνει τη γνώριμη εικόνα της ομορφιάς και της γοητείας της.
Στην ηλικία αυτή,
- γνώριμες εικόνες είναι η σταδιακή απόσυρση από την κοινωνικότητα, η μοναξιά, η έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή και τη δράση.
- Η εμφάνιση συναισθηματικών διαταραχών όπως η κατάθλιψη, είναι ιδιαίτερα συχνή σε αυτή την φάση του κύκλου της ζωής του ανθρώπου και πολύ περισσότερο στην γυναίκα, που έτσι κι αλλιώς είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην πάθηση αυτή.
Η γυναίκα όμως – αν και έχοντας διανύσει περισσότερο από το μισό της ζωής της, έχει ακόμα το δικαίωμα να διεκδικήσει και να απολαύσει τη ζωή.
Για παράδειγμα, είναι θεμιτό και φυσιολογικό για μια γυναίκα να αναζητήσει νέο σύντροφο μετά τον θάνατο του μόνιμου συντρόφου της, αφού η ανάγκη για συντροφικότητα και επαφή εξακολουθεί να υπάρχει όπως προείπαμε.
Τέλος, η τρίτη ηλικία επιβάλλει τη γνώση, του «ξέρω πόσο χρονών είμαι και απολαμβάνω κάθε φορά την ηλικία που είμαι».
Η πραγματικότητα, που και οι δύο σύντροφοι οφείλουν να αποδεχτούν, είναι ότι οι δυνατότητες για σεξουαλική ζωή σε αυτή την περίοδο της ζωής του ζευγαριού, είναι πιο περιορισμένες σε σχέση με τα προηγούμενη στάδια. Αυτό δε σημαίνει όμως, ότι η σεξουαλική ζωή τελείωσε και ότι το σεξ θα πρέπει να βγει από την ατζέντα του γάμου.
Στην ηλικία αυτή, η συντροφικότητα που σταδιακά αναπτύχθηκε και ενισχύθηκε μέσα από όλα τα χρόνια του κοινού βίου, είναι ίσως το σημαντικότερο μέρος της ολοκλήρωσης της ανθρώπινης ζωής.
Οι σύντροφοι ικανοποιούν τις ερωτικές τους διαθέσεις σωματικά, αλλά πολύ περισσότερο ψυχικά.
Οι δύο εραστές δε θα πρέπει να επιδιώκουν να επιβεβαιωθούν μέσα από τις «επιδόσεις» του παρελθόντος, αλλά θα πρέπει να εστιάσουν στην απόλαυση που εμπεριέχεται στο βίωμα μιας μακροχρόνιας και αμοιβαίας συντροφικής αγάπης.
Σχέσεις με τις άλλες γενιές
Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης έχει δημιουργήσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα κοινωνική κατάσταση, καθώς τρεις και τέσσερις γενεές συνυπάρχουν στην ίδια οικογένεια. Αυτό μπορεί να έχει και τα αρνητικά του βέβαια – και ειδικότερα στην Ελλάδα της κρίσης, όπου αρκετές οικογένειες συστεγάζονται – καθώς οι νεότεροι μεταβαίνουν πίσω στο πατρικό τους, ή μεταφέρουν τους γονείς ακόμη και από τους οίκους φροντίδας, στο συζυγικό σπίτι τους.
Αυτό δημιουργεί ένα ειδικό πρόβλημα, καθώς οι ηλικιωμένοι από τη μία προσφέρουν, υποστηρίζουν αποφασιστικά και εξυπηρετούν γενικότερα με την παροχή της σύνταξης, μπορεί όμως να αποτελέσουν κι ένα μεγάλο βάρος, όταν αυτοί ειδικότερα, έχουν ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας ή έχουν χάσει την αυτονομία τους, ή ακόμη και όταν, συζώντας στον ίδιο χώρο, τίθενται θέματα παρεμβολής και παρέμβασής τους σε πρακτικές διαπαιδαγώγησης παιδιών ή συνθήκης ροής της οικογένειας και της σχέσης του ζευγαριού.
Νέοι και οικογένεια
Παρακάτω εκτίθενται ορισμένες απόψεις για τους ηλικιωμένους. Σκεφθείτε τις τρεις που θεωρείτε περισσότερο σωστές.
1. Οι ηλικιωμένοι δεν καταλαβαίνουν πόσα πράγματα άλλαξαν στην κοινωνία.
2. Δεν καταλαβαίνουν τί αρέσει στους νέους.
3. Η γενιά μου δεν θα έπρεπε να πληρώνει συντάξεις των ηλικιωμένων.
4. Η γενιά μου έχει ευθύνη απέναντι στους ηλικιωμένους.
5. Δεν υπάρχει πρόβλημα με τους ηλικιωμένους.
6. Δεν θα άφηνα τους γονείς μου να ζήσουν σε οίκο ευγηρίας.
7. Δεν θα ήθελα να φροντίζω τους ηλικιωμένους της οικογένειας.
8. Είναι ευθύνη του κράτους να το κάνει.
9. Οι ηλικιωμένοι θα έπρεπε να μένουν το περισσότερο δυνατό ενεργοί.
10. Δεν θα έπρεπε οι ηλικιωμένοι να διατηρούνται στη ζωή με φάρμακα.
11. Οι ηλικιωμένοι θα έπρεπε να βοηθούν και να ενδιαφέρονται περισσότερο για τους νέους.
Περισσότερο από κάθε άλλο νέο της Ευρώπης (54,6%) οι Έλληνες απαντούν ότι δε θα άφηναν τους γονείς τους να ζήσουν σε οίκο ευγηρίας.
Χαρακτηριστικό είναι ότι το 35,9% των νέων στην Ευρώπη δεν θα άφηνε ποτέ γονείς και συγγενείς σε κάποιο οίκο ευγηρίας, ενώ το 34,6% νιώθει ότι η νέα γενιά έχει ευθύνες απέναντι στους ηλικιωμένους.
Επίσης μια σημαντική μερίδα των νέων (28%) πιστεύει ότι, έστω κι αν τα χρόνια περνούν, ο άνθρωπος δεν θα πρέπει να εγκαταλείπει τον εαυτό του και την προσπάθεια για μια καλλίτερη ποιότητα ζωής. Ένα μικρό ποσοστό νέων (5,3%) έχει βγάλει από το μυαλό του την ιδέα να φροντίσει ένα συγγενή (πρωτίστως τους γονείς) όταν θα χρειαστεί, λόγω γηρατειών.
Απ’ όλους τους Ευρωπαίους, αυτοί που ασκούν περισσότερο κριτική στους ηλικιωμένους ότι δεν καταλαβαίνουν τις αλλαγές στην κοινωνία, είναι οι νέοι της Ισπανίας και της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Γαλλίας και του Λουξεμβούργου.
Στην ιδέα του γηροκομείου, εκτός από τους Έλληνες, είναι επίσης αρνητικοί και οι Ιταλοί, οι Ιρλανδοί και οι Ισπανοί.
Οι νέοι της Μεσογείου, επίσης, είναι οι θετικότεροι στην ιδέα να έχουν έναν ηλικιωμένο άνθρωπο μέσα στο σπίτι. Τα υψηλότερα ποσοστά των νέων που αισθάνονται υποχρεωμένοι να δείχνουν φροντίδα απέναντι στους ηλικιωμένους καταγράφονται στην Ιρλανδία, τη Γερμανία και την Αγγλία.
Ποια είναι η κυριότερη πρόκληση σε αυτή την ηλικιακή φάση;
Στο πρώτο Διεθνές Συνέδριο Γεροντολογίας στη Λιέγη (Βέλγιο), τονίστηκε πριν από αρκετά χρόνια, ότι το μεγάλο, το πραγματικό πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει σήμερα ο άνθρωπος είναι:
«όχι μόνο να προσθέσει χρόνια στη ζωή του, Αλλά Ζωή στα χρόνια του»
Να γερνάει ωραία! Να έχει ενεργή γήρανση!
Τι εννοούμε να έχουμε ωραία γηρατειά, να γεράσουμε και να περνάμε ωραία;
Να είμαστε σε mood ενεργής γήρανσης;
Σημαίνει να γερνάμε με χάρη!
Η καλή προσαρμογή του ατόμου της μεγάλης ηλικίας στις δυνατότητες και περιορισμούς του γήρατος, είναι αυτό που αναφέρεται ως «πετυχημένα ή καλά γηρατειά».
Ενεργός γήρανση σημαίνει,
- Άσχετα από την ηλικία μας, να μπορούμε πάντα να συμμετέχουμε δραστήρια στην κοινωνία και να απολαμβάνουμε μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
- Στόχος μας ως κοινωνία αλλά και ως ατομική ευθύνη, πρέπει να είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση του τεράστιου δυναμικού που διαθέτουμε, ακόμη και σε πιο προχωρημένη ηλικία – και να μεγαλώνουμε με καλή υγεία,
- ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας
- να αισθανόμαστε πιο ικανοποιημένοι από τη δουλειά μας, πιο ανεξάρτητοι στην καθημερινή μας ζωή και πιο ενεργοί πολίτες.
Ο εγκέφαλός μας άλλωστε, μπορεί να αναπτύξει νέους νευρώνες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Η νευρογένεση (σχηματισμός νέων εγκεφαλικών κυττάρων) συνεχίζεται ακόμα και όσο γερνάμε.
Κάποια από τα τμήματα του εγκεφάλου που συνεχίζει να συμβαίνει αυτό, όπως π.χ. ο ιππόκαμπος, σχετίζονται με τη μνήμη και τη μάθηση
Επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι
συγκεκριμένες δραστηριότητες μπορούν να ενισχύσουν την ανάπτυξη νευρώνων και να αναζωογονήσουν τον εγκέφαλο πχ., το να ξεκινήσει κάποιος ένα μουσικό όργανο. Η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, κάνει στον εγκέφαλο, ότι κάνει η σωματική άσκηση στο σώμα. Μπορεί επίσης να βοηθήσει να γίνει ο ηλικιωμένος καλύτερος στην απομνημόνευση πληροφοριών και μάθησης.
Το δυναμικό περπάτημα, το τζόκινγκ, ο χορός, το κολύμπι και η ποδηλασία, είναι παραδείγματα αερόβιας άσκησης. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η κίνηση των ποδιών, μπορεί να ενισχύσει την παραγωγή νευρώνων, σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη και τη μάθηση. Όσο περισσότερο κινείτε τα πόδια σας, τόσο περισσότερους νευρώνες παράγετε!!
Επομένως, δώστε οξυγόνο στον εγκέφαλο σας!
Επίσης το να κάνει κάποιος διαλογισμό, γιόγκα, tai-chi, τεχνικές ενσυνειδητότητας και άλλες ψυχο-σωματικές δραστηριότητες, ή γενικότερα πνευματική εργασία, διευκολύνουν τη φυσική ροή των σκέψεων και των μοντέλων συμπεριφοράς και μπορούν να βελτιώσουν τη μνήμη και τη λήψη αποφάσεων και να τονώσουν πολλά μέρη του εγκεφάλου.
Ας το εκμεταλλευθούμε λοιπόν αυτό!!
Φανταζόμαστε ότι με τους προαναφερθέντες τρόπους, αλλά και άλλους, θα αντιμετωπίσουμε καλύτερα τα γηρατειά;, αλλά και ό,τι ψυχικής φύσης προβλήματα πολλές φορές τα συνοδεύουν;
π.χ. είναι γνωστό ότι πολλοί ηλικιωμένοι ταλαιπωρούνται από κατάθλιψη, ή από κάποιας μορφής άνοια, όπως από τη νόσο Αλτσχάιμερ;
Να τονίσουμε ότι τα ψυχικά προβλήματα δεν είναι η φυσιολογική κατάληξη της βιολογικής διαδικασίας της γήρανσης ούτε υποχρεωτικό συνεπακόλουθο της γήρανσης και (ειδικότερα η κατάθλιψη), δεν θα πρέπει να θεωρείται φυσιολογική σε οποιαδήποτε ηλικία.
Πρόσφατες μελέτες που δημοσιεύθηκαν στο Psychiatric journal (2019), αναφέρουν ότι είμαστε – ό,τι έχουμε φροντίσει να είμαστε νεώτεροι! Έτσι η μακροζωία και η καλή υγεία είναι κατά 25% γονίδια + 75% περιβάλλον!
Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της φάσης αυτής, αλλά και των ψυχικών καταστάσεων που εν δυνάμει μπορεί να εμφανιστούν, αφορά στην ίδια φιλοσοφία που περιγράφηκε παραπάνω,
- να παραμείνει κάποιος ενεργό μέλος στην κοινωνία
- και να έχει προετοιμαστεί για την ηλικία αυτή από πολύ νωρίτερα, οπότε πολλές καταστάσεις να τις περιορίσει ή αποφύγει!
Αυτός, όπως είπα και στην αρχή, είναι ένας από τους λόγους που επέλεξα τη συγγραφή του συγκεκριμένου άρθρου / ομιλίας.
Στις γενικότερες στρατηγικές πρόληψης και μεθόδευσης για καλύτερα γηρατειά, οι επιστήμονες εντάσσουν εκτός από
- τη σωματική και πνευματική άσκηση, (δηλαδή την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, την προσεκτική υγιεινή διατροφή).
- την άμεση διαχείριση ψυχοπιεστικών γεγονότων (όπως το πένθος και την απώλεια) που αυξάνουν τον κίνδυνο κατάθλιψης στην τρίτη ηλικία, η οποία κατάθλιψη με τη σειρά της θεωρείται παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση άνοιας,
- εντάσσουν επίσης την κοινωνικοποίηση και την ενεργή ενασχόληση με την κοινωνία, καθώς η μοναξιά είναι παράγοντας κινδύνου για την άνοια, ειδικότερα, μετά τη διακοπή της εργασίας, ή την απώλεια αγαπημένων προσώπων
- επίσης η ύπαρξη υποστηρικτικού δικτύου και συμπαράστασης – οικογενειακής και βέβαια και κρατικής – με τη μορφή κοινωνικού κράτος, και την εξασφάλιση της επάρκειας των συστημάτων κοινωνικής προστασίας δηλαδή περίθαλψη και σύνταξη, είναι βασικά και ουσιαστικά.
Η συμπαράσταση όταν λείπει, είναι πηγή άγχους για τα ηλικιωμένα άτομα, ειδικότερα εάν υπάρχουν σωματικές νόσοι που ταλαιπωρούν τον πληθυσμό αυτόν, – ή δυσκολία αυτοεξυπηρέτησης
Επιδίωξη θα ήταν, η ενθάρρυνση των φορέων χάραξης πολιτικής και των ενδιαφερομένων μερών σε όλα τα επίπεδα, να αναλάβουν δράση ώστε
- να δημιουργηθούν καλύτερες ευκαιρίες παράτασης του επαγγελματικού βίου, προσαρμοσμένου όμως στις απαιτήσεις της ηλικίας αυτής, καθώς έτσι θα υπάρξει αξιοποίηση και προαγωγή ενός υγιούς και ενεργού γηράσκοντος πληθυσμού
- επίσης ο προσανατολισμός των προγραμμάτων «διά βίου μάθησης» να είναι επίσης προσαρμοσμένος στις ανάγκες ενός γηράσκοντος εργατικού δυναμικού και παροχής των κατάλληλων κινήτρων
- επίσης να ενισχυθεί η αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών
Η διαγενεακή αλληλεγγύη είναι εξαιρετικά σημαντική, ειδικά στη σημερινή εποχή που τα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα περνούν κρίση.
Παράδειγμα για το πώς μπορούν να συνεργαστούν άριστα οι διαφορετικές γενιές, αποτέλεσε – μια από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες, η οποία λόγω της αλλαγής των μηχανημάτων της και της ελλιπούς κατάρτισης των μεγαλύτερων σε ηλικία, υπαλλήλων, προχώρησε σε μαζικές απολύσεις / πρόωρες συνταξιοδοτήσεις.
Το αποτέλεσμα ήταν μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα να αποσύρει μεγάλο αριθμό αυτοκινήτων νέας τεχνολογίας από την αγορά λόγω τεχνικών προβλημάτων (ζημιά πολλών εκατομμυρίων ευρώ).
Σκέφτηκαν λοιπόν να καλέσουν τους παλιούς υπαλλήλους και να ζητήσουν τη γνώμη τους.
Όταν ρώτησαν έναν συνταξιούχο για ποιο λόγο πιστεύει πως δεν πήγε καλά η νέα γενιά αυτοκινήτων, απάντησε: Εγώ δεν γνωρίζω από νέες τεχνολογίες… εγώ το αυτοκίνητο πρέπει να το ακούσω για να σας πω τι βλάβη έχει.
Από εκείνη τη μέρα η εταιρεία προσέλαβε συνταξιούχους ως μέντορες δίπλα στους νεότερους.
Πρόκειται για μια τρανταχτή απόδειξη του πώς μπορούν να προκύψουν πραγματικά υπέροχες συνεργασίες, με εξαιρετικά αποτελέσματα, όταν οι νέοι ενώνουν τις δυνάμεις τους με τους γηραιότερους.
Τα παραπάνω αποτελούν μερικά από τα όπλα στην πρόληψη, χωρίς εντούτοις να σημαίνει ότι εξασφαλίζουν την απόλυτη προστασία από τις νόσους.
Το μεγαλύτερο ποσοστό ωστόσο των ηλικιωμένων προσαρμόζεται με επιτυχία στις μεταβολές που συμβαίνουν σε αυτό το στάδιο της ζωής.
Ο Βρετανός υπουργός Συντάξεων Στηβ Ουέμπ είχε δηλώσει: οι στατιστικές αντανακλούν την αρνητική στάση που έχουμε απέναντι στη γήρανση – μία στάση που δεν δικαιολογείται από την αδιάκοπη αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και την πρόοδο της επιστήμης, που επιτρέπει σε ολοένα περισσότερους ανθρώπους να γερνούν με απαράμιλλη χάρη.
Γενικός στόχος του ευρωπαϊκού έτους Ενεργού Γήρανσης και Αλληλεγγύης μεταξύ των Γενεών 2012, ήταν να διευκολύνει τη δημιουργία μιας κουλτούρας ενεργού γήρανσης στην Ευρώπη που θα βασίζεται σε μια κοινωνία για όλες τις ηλικίες.
«Carpe Diem» ή διαφορετικά «άδραξε τη μέρα»!
…ήταν το ρητό που χρησιμοποιήθηκε και στην ταινία, απευθυνόμενο στους νέους ανθρώπους που έκαναν δειλά τα πρώτα τους βήματα στην ενηλικίωση.
Το ίδιο μήνυμα ισχύει με ακόμα πιο εμφαντικό τρόπο στην τρίτη ηλικία: της απόλαυσης της ζωής σε κάθε έκφανσή της.
Απαραίτητη προϋπόθεση: να επιτρέψουμε ως κοινωνία και να δώσουμε τη δυνατότητα στους ηλικιωμένους ανθρώπους να ζήσουν, διασφαλίζοντας τόσο την ποιότητα ζωής όσο και το σεβασμό στην προσφορά και στην προσωπικότητα του ατόμου τους, ως στοιχεία συνυφασμένα με την Τρίτη ηλικία
Επομένως, Αποδοχή ή Απελπισία;
Φυσικά η απάντηση είναι:
ΑΠΟΔΟΧΗ!!
Ψυχραιμία,
Αισιοδοξία!
Και κοινωνική επαφή!
Διαβάστε περισσότερα στο site της κας Κεχαγιά εδώ: https://psychiki-ygeia.gr/
Πηγή Φωτογραφίας: pexels.com
