“Ο Πύργος του Άιφελ βρίσκεται στη Γαλλία”: σωστό ή λάθος; Οι περισσότεροι μπορούν να απαντήσουν σε αυτήν την ερώτηση γρήγορα και με ακρίβεια, βασιζόμενοι στις γενικές γνώσεις τους.
Αλλά αν τους ζητούσαν να απαντήσουν αν ισχύει ο εξής ισχυρισμός: Η ‘κυψέλη’ είναι ένα κτίριο στη Νέα Ζηλανδία
Πώς φτάνουμε να πιστεύουμε ότι τα πράγματα είναι αλήθεια, όταν δεν είναι; Πώς μπορούμε να θυμόμαστε πράγματα που ποτέ δεν συνέβησαν στην πραγματικότητα; Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η έννοια της αληθοφάνειας: πόσο οι έξυπνοι, καλλιεργημένοι άνθρωποι χρησιμοποιούν άσχετες πληροφορίες για να αποφασίσουν αν κάτι είναι αληθινό ή όχι.Οι γνωστικοί ψυχολόγοι έχουν μελετήσει τους τρόπους που η μνήμη και η πεποίθηση δείχνουν λανθασμένα αποτελέσματα
Για παράδειγμα, σε μια κλασική μελέτη του Νόρμπερτ Σβάρτζ και Ρολφ Ρέμπερ, στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν, οι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να πιστέψουν μία δήλωση ότι ήταν αληθινή, όταν γράφτηκε σε υψηλή αντίθεση χρωμάτων (οι λέξεις είχαν μπλε χρώμα σε λευκό φόντο), σε αντίθεση με μία χαμηλή αντίθεση χρωμάτων (οι λέξεις είχαν κίτρινο χρώμα σε λευκό φόντο). Φυσικά, η χρωματική αντίθεση δεν είχε με τίποτα να κάνει με το αν ο ισχυρισμός είναι αληθινός αλλά ωστόσο προκατέβαλλε τις απαντήσεις των ανθρώπων. Η υψηλή χρωματική αντίθεση παρήγαγε ένα αίσθημα αληθοφάνειας εν μέρει, επειδή οι δηλώσεις αυτές θεώρησαν ότι ήταν ευκολότερο να διαβαστούν από τις δηλώσεις σε χαμηλή χρωματική αντίθεση. Και αποδεικνύεται ότι αυτό το αίσθημα της εύκολης επεξεργασίας (ή χαμηλής γνωστικής προσπάθειας) φέρνει μαζί της και μια αίσθηση οικειότητας. Όταν τα πράγματα αισθανόμαστε ότι είναι εύκολο να τα επεξεργαστούμε, δείχνουν αξιόπιστα – μας αρέσουν και πιστεύουμε ότι είναι αλήθεια.
Σε μία έρευνα στο UC Irvine, συνεργάστηκαν ψυχολόγοι από τη Νέα Ζηλανδία και τον Καναδά, για να ανακαλύψουν τους τρόπους που μπορούν οι άνθρωποι να παρασυρθούν ώστε να σκεφτούν ότι κάτι δείχνει οικείο, αξιόπιστο και αληθινό. Στις μελέτες τους επικεντρώθηκαν στο πώς οι φωτογραφίες και τα ονόματα, μπορεί να έχουν εκπληκτικά ισχυρές επιπτώσεις στις αναμνήσεις, τις πεποιθήσεις μας και τις αξιολογήσεις μας για τους άλλους.
Οι φωτογραφίες μπορούν να ενισχύσουν την αντίληψή μας και να καταστήσουν ευκολότερο για τους ανθρώπους τον τρόπο μάθησης και ανάκλησης νέων πληροφοριών. Όμως, η έρευνα της γνωστικής ψυχολογίας δείχνει ότι οι φωτογραφίες μπορούν επίσης να έχουν μια ύπουλη επιρροή – μπορούν να μας οδηγήσουν να πιστεύουμε και να θυμόμαστε ότι τα πράγματα είναι αλήθεια, όταν δεν είναι.
Σε μια μελέτη1 από την Ελίζαμπεθ Λόφτους και συνεργάτες στο UC Ιρβάιν, οι άνθρωποι που είδαν μια παραποιημένη φωτογραφία του Προέδρου Ομπάμα να ανταλλάσει χειραψία με τον πρώην πρόεδρο του Ιράν Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, είπαν ότι πραγματικά θυμόνταν το γεγονός να έχει συμβεί – ακόμα κι αν ήταν εντελώς ψευδές.
Οι φωτογραφίες μπορούν να μας ξεγελάσουν ακόμα και στην ανάκληση ψευδών γεγονότων από τη δική μας παιδική ηλικία
Οι άνθρωποι που είδαν μια παραποιημένη παιδική φωτογραφία, ανακάλεσαν μια ψεύτικη εκδήλωση (π.χ. βόλτα με ένα αερόστατο) με την ίδια λεπτομέρεια και το συναίσθημα που θα περιμένατε από μια αληθινή μνήμη.
Οι φωτογραφίες είναι μια καταγραφή των πραγματικών γεγονότων, έτσι δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι συχνά τα θεωρούμε ως την καλύτερη απόδειξη ότι κάτι συνέβη στην πραγματικότητα. Αυτό που είναι πιο εκπληκτικό ακόμη, που φανερώνεται στην πρόσφατη έρευνα, δείχνει ότι οι φωτογραφίες μπορούν να αλλάξουν τις πεποιθήσεις μας, ακόμη και όταν αυτές δεν παρέχουν καμία χειροπιαστή απόδειξη.
Σε μια μελέτη2 που διεξήχθη στη Νέα Ζηλανδία, στο Πανεπιστήμιο Βικτόρια του Ουέλινγκτον, βρέθηκε ότι όταν οι άνθρωποι διαβάζουν μια δήλωση (όπως ότι “τα Macadamia καρύδια βρίσκονται στην ίδια εξελικτική οικογένεια, όπως τα ροδάκινα”) μαζί με μία διακοσμητική φωτογραφία που σχετίζεται απλά με τη δήλωση (π.χ. ένα μπολ με macadamia καρύδια), ήταν πιο πιθανό να πιστέψουν ότι ο ισχυρισμός ήταν αληθινός. Δηλαδή, αυτές οι φωτογραφίες παρήγαγαν αληθοφάνεια. Οι φωτογραφίες που σχετίζονταν, αλλά δεν απεικόνιζαν τον ισχυρισμό ενθάρρυναν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι οι ισχυρισμοί ήταν αξιόπιστοι. Επιπρόσθετα, αυτή η αληθοφανής επίδραση συνεχίστηκε επί μέρες και θα μπορούσε να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στις πεποιθήσεις των ανθρώπων.
Αλλά οι οπτικές ενδείξεις δεν είναι η μόνη πηγή των μη-διαγνωστικών στοιχείων που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να αξιολογήσουν ισχυρισμούς. Μπορεί να επηρεάζονται από ακόμη πιο λεπτά χαρακτηριστικά των πληροφοριών, όπως και τα γλωσσικά χαρακτηριστικά μιας λέξης.
Γνωρίζουμε ότι η προφορά μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις μας σχετικά με προϊόντα και δραστηριότητες. Με απλά λόγια, οι άνθρωποι προτιμούν τα πράγματα που είναι ευκολότερο να προφέρουν. Πιστεύουμε ότι το “Magnalroxate” είναι ένα ασφαλέστερο προσθετικό τροφίμων από το “Hnegripitrom”. Πιστεύουμε ότι το τραινάκι στα πάρκα ψυχαγωγίας (roller coaster) που ονομάζεται “”Ohanzee” είναι λιγότερο επικίνδυνο από ό, τι εκείνο που ονομάζεται “Tsiischili”.
Η προφορά είναι μόνο ένα πεδίο όπου μπορεί να μας επηρεάσει για τις αντιλήψεις των προϊόντων και τις δραστηριότητες. Είμαστε σίγουροι όμως ότι δεν αφήνουμε ένα τέτοιο άσχετο στοιχείο να επηρεάσει και τις ιδέες μας για ένα άλλο πρόσωπο;
Όμως αποδεικνύεται ότι το κάνουμε. Οι άνθρωποι που μπορούμε να προφέρουμε ευκολότερα τα ονόματά τους, πιστεύουμε ότι εμπνέουν σιγουριά, λιγότερο ριψοκίνδυνοι και πιο οικείοι. Μπορούμε να τους δώσουμε περισσότερες ψήφους από ό, τι στους ομόλογούς τους με μεγαλύτερη δυσκολία στην προφορά του ονόματός τους. Μπορούμε ακόμη να χρησιμοποιήσουμε την προφορά του ονόματος ενός ατόμου ως πηγή πληροφόρησης για να αξιολογηθεί η αξιοπιστία των ισχυρισμών του.
Στην πιο πρόσφατη μελέτη3 μας, ζητήσαμε από ανθρώπους να αξιολογήσουν την αλήθεια μιας σειράς δηλώσεων: οι μισές αποδόθηκαν σε κάποιον με εύκολο όνομα στην προφορά και οι άλλες μισές αποδόθηκαν σε κάποιον με ένα όνομα που είναι δύσκολο να προφέρει. Βρήκαμε ότι όταν οι ισχυρισμοί αυτοί συνδυάζονταν με την εύκολη προφορά των ονομάτων, οι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να πιστεύουν ότι ήταν αλήθεια. Οι άνθρωποι πίστεψαν περισσότερο τον ισχυρισμό ότι “οι χελώνες είναι κουφές” όταν αποδόθηκε στον “Andrian Babeshko” από ό, τι όταν αποδόθηκε στον “Czeslaw Ratynska”. Τα εύκολα ονόματα παράγουν αληθοφάνεια.
Φυσικά, η προφορά ενός ονόματος ή μία ανάλαφρη εικόνα δεν θα πρέπει να έχει καμία επιρροή στην κρίση των ανθρώπων σχετικά με την αλήθεια. Ωστόσο, γιατί επηρεάζουν τις αποφάσεις μας; Όπως οι δηλώσεις σε υψηλή αντίθεση χρωμάτων, έτσι και οι ισχυρισμοί που αποδίδονται σε εκείνους με ένα εύκολο όνομα ή εκείνοι που συνοδεύονται από μια φωτογραφία, μας κάνουν να νιώθουμε ότι είναι πιο εύκολο να τις επεξεργαστούμε. Τα εύκολα ονόματα απαιτούν λιγότερο γνωστική προσπάθεια.
Μια φωτογραφία βοηθά τους ανθρώπους να απεικονίσουν και να κατανοήσουν έναν ισχυρισμό πιο γρήγορα
Αυτό το συναίσθημα της εύκολης επεξεργασίας συχνά λαμβάνεται ως ένδειξη ότι οι πληροφορίες είναι οικείες, αξιόπιστες και αληθινές. Στα αρχαϊκά τμήματα του εγκεφάλου μας, η αίσθηση της οικειότητας σηματοδοτεί κάτι που μπορούμε να εμπιστευτούμε, ενώ οι πληροφορίες που είναι δύσκολο να επεξεργαστούν, επισημαίνουν έναν κίνδυνο.
Αυτό το συναίσθημα της οικειότητας θα μπορούσε να μας επηρεάσει σε διάφορα πλαίσια. Στην αίθουσα του δικαστηρίου, ένα εύκολο όνομα θα μπορούσε να κάνει ένα μάρτυρα ή έναν εμπειρογνώμονα να φαίνεται πιο αξιόπιστος. Στο επαγγελματικό πλαίσιο, ένα εύκολο όνομα θα μπορούσε να βοηθήσει ένα βιογραφικό ενός ατόμου να αναρριχηθεί στην κορυφή της στοίβας. Και στις ειδήσεις, μια φωτογραφία – ακόμα και αν αυτή είναι μόνο χαλαρά συνδεδεμένη – θα μπορούσε να κάνει μια ιστορία να φαίνεται πιο αξιόπιστη.
Οπότε, πώς μπορούμε να αποφύγουμε να πέσουμε στην παγίδα μιας ψευδούς αίσθησης της αλήθειας; Η έρευνα στη γνωστική ψυχολογία έχει δείξει ότι οι άνθρωποι συχνά δεν γνωρίζουν τις προκαταλήψεις τους ή το πώς οι πληροφορίες επηρεάζουν τις κρίσεις τους. Αλλά απλώς μία προειδοποίηση σχετικά με την επίδραση των ονομάτων και των φωτογραφιών, θα μπορούσε να τους κάνει λίγο πιο προσεκτικούς και να τους οδηγήσει να αναζητήσουν την αλήθεια που προέρχεται από τα βιβλία και όχι από τη διαίσθηση.
Έρευνες: 1. False memories of fabricated political events
2. Nonprobative photographs (or words) inflate truthiness.
3. People with Easier to Pronounce Names Promote Truthiness of Claims
Απόδοση – Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
