Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια γύρω από την κατάθλιψη˙ οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον όρο συχνά για να περιγράψουν τη συναισθηματική τους κατάσταση ή εκφράζουν μια περίεργη ανησυχία- σχεδόν φόβο- μήπως εμφανιστεί και εγκατασταθεί το καταθλιπτικό συναίσθημα -και ό, τι άλλο το συνοδεύει -μέσα τους.
Η κατάθλιψη, όπως ορίζεται από τη Δυτική ψυχιατρική, είναι μια ψυχική διαταραχή, η οποία εμφανίζεται με συμπτώματα όπως το καταθλιπτικό συναίσθημα, η απώλεια ενδιαφέροντος ή / και ευχαρίστησης, η μειωμένη ενεργητικότητα, το αίσθημα ενοχής και χαμηλής αυτοεκτίμησης, η φτωχή συγκέντρωση, οι διαταραχές του ύπνου και της όρεξης.
Η διαφορά της κλινικής κατάθλιψης από τη θλίψη ως συναίσθημα, έγκειται στο ότι η θλίψη αποτελεί ένα «φυσιολογικό» συναίσθημα, ως αντίδραση σε ψυχοπιεστικά γεγονότα (π.χ. θάνατος, διαζύγιο, αλλαγή τόπου κατοικίας κτλ), το οποίο «κάνει τον κύκλο του» σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα, ενώ στην περίπτωση της κατάθλιψης , η όλη συμπτωματολογία που την χαρακτηρίζει επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα και προκαλεί δυσλειτουργία και έκπτωση σε σημαντικούς τομείς της ζωής του ατόμου.
Το σημαντικότερο όμως στοιχείο που διαφοροποιεί την κατάθλιψη από τη στενοχώρια και τη θλίψη – συναισθήματα πανανθρώπινα και σε ένα βαθμό αναπόφευκτα στη ζωή- είναι η έλλειψη ελπίδας. Ο καταθλιπτικός αδυνατεί πλέον να νοηματοδοτήσει τη ζωή και τις εκφάνσεις της, βιώνει το ανέλπιδο, δεν προσδοκά τίποτα. Η κατάθλιψη αποτελεί λοιπόν μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από το βίωμα του αδιεξόδου.
Η ζωή όμως είναι συνυφασμένη με τη ύπαρξη του πόνου ˙ η θλίψη και η απελπισία όταν υπάρχουν αιτίες, είναι κάτι αναμενόμενο- και γιατί όχι- υγιές ˙ αποτελεί ένα μέσο ωρίμανσης και εξέλιξης για τον άνθρωπο, αν καταφέρει να κατανοήσει και νοηματοδοτήσει τις πηγές της δυστυχίας και της θλίψης του και να τις μετουσιώσει σε εμπειρίες που θα τον οδηγήσουν σε μια διαδικασία αυτοπραγμάτωσης.
Η κατάθλιψη λοιπόν, αρχίζει να εδραιώνεται όταν η θλίψη ξεφεύγει πολύ μακριά από την αιτία της, βαλτώνει και καταλήγει στάσιμη. Έχει να κάνει με μια στάση ζωής, με την προσωπική φιλοσοφία του ατόμου γύρω από το «υπάρχω».
Ο σύγχρονος Δυτικός άνθρωπος, ζώντας σε ένα κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο που προάγει τον ευδαιμονισμό και τις εύκολες και γρήγορες «λύσεις» για την αποφυγή του πόνου, τείνει να θεωρεί οτιδήποτε στενόχωρο ως μη φυσιολογικό και θέλει να το διώξει με κάθε τρόπο μακριά του, ακόμη κι αν αυτό είναι μια μελαγχολία, μια εσωστρεφής διάθεση ή μια νοσταλγία. Το πολιτισμικό πλαίσιο πάντα διαμόρφωνε τις αντιλήψεις και στάσεις των ανθρώπων αναφορικά με το «φυσιλογικό» και μη, κι αυτό ακριβώς επηρεάζει και διαμορφώνει τις αντιλήψεις τόσο για την ψυχική υγεία, όσο και για την ψυχική ασθένεια.
Μία στις πέντε γυναίκες θα παρουσιάσει κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή της
Μιλώντας λοιπόν για την κλινική οντότητα που λέγεται κατάθλιψη, είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με επιδημιολογικά στοιχεία παγκοσμίως, φαίνεται ότι αποτελεί τη συχνότερη ίσως ψυχική διαταραχή στο σύγχρονο Δυτικό κόσμο και αναμένεται να παρουσιάσει αυξητικές τάσεις τα επόμενα χρόνια. Μια στις πέντε γυναίκες και ένας στους οκτώ άντρες, θα παρουσιάσει κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή του σύμφωνα με τα υπάρχοντα διεθνή στοιχεία ˙ στην Ελλάδα σύμφωνα με έρευνα του ΕΠΙΨΥ, από το 2011 τα περιστατικά μείζονος κατάθλιψης αυξήθηκαν κατά 50% , ενώ το 2013 η μηνιαία επικράτηση της μείζονος κατάθλιψης ανέρχεται σε ποσοστό 12, 3 % του γενικού πληθυσμού.
Όσον αφορά τις γυναίκες συγκεκριμένα, σύμφωνα πάλι με έρευνα του ΕΠΙΨΥ, φαίνεται ότι το γυναικείο φύλο πλήττεται από την κατάθλιψη σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση με το αντρικό. Το εύρημα αυτό συνάδει με τα διεθνή δεδομένα, σύμφωνα με τα οποία οι γυναίκες υποφέρουν πιο συχνά από συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους. Σε αυτό βέβαια είναι πιθανόν να συμβάλλουν δυο ακόμη παράμετροι (εκτός άλλων που σχετίζονται με το φύλο), η τάση να δίνεται πιο συχνά η διάγνωση της κατάθλιψης στις γυναίκες από τους ειδικούς ψυχικής υγείας και το ότι οι γυναίκες αναζητούν πιο συχνά βοήθεια σε ζητήματα που άπτονται της ψυχικής τους υγείας σε σχέση με τους άντρες.
Παρ’ όλα αυτά, το γυναικείο φύλο φαίνεται πράγματι να είναι πιο «ευάλωτο» στην κατάθλιψη ˙ οι ψυχοκοινωνικές παράμετροι που επηρεάζουν και τα δυο φύλα στο δυτικό κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο, μοιάζει να παίζουν ένα σημαντικό ρόλο σε αυτήν την «ευαλωτότητα», σε συνδυασμό πάντα με τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά και τις εμπειρίες ζωής του κάθε ατόμου.
Ο σύγχρονος ρόλος της γυναίκας
Οι γυναίκες στις σύγχρονες κοινωνίες του Δυτικού κόσμου καλούνται να ανταπεξέλθουν σε πολλαπλούς ρόλους- εργαζόμενες, σύζυγοι, μητέρες- και βρίσκονται σε μια διαρκή διαδικασία προκειμένου να πετύχουν την επιθυμητή ισορροπία σε διάφορους τομείς της ζωής τους, κυρίως μεταξύ οικογένειας και επαγγελματικής ζωής. Αν αναλογιστούμε ότι το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζει μια γυναίκα σήμερα – στις χώρες του Δυτικού κόσμου κυρίως- επιτάσσει να είναι απόλυτα επιτυχημένη και άψογη σε όλους αυτούς τους ρόλους, εύκολα αντιλαμβανόμαστε πόσο ψυχοπιεστική συνθήκη είναι ακριβώς αυτό για μια γυναίκα, καθώς και πόσο κλονίζει την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμηση της η πιθανή «αποτυχία» σε κάποιον από αυτούς.
Μοιάζει να κλονίζεται το νόημα της ύπαρξης της, όταν «κάτι δεν πάει καλά», κυρίως στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων , όπως είναι για παράδειγμα η οικογένεια. Οι γυναίκες – λόγω κυρίως του κοινωνικού τους ρόλου – έχουν την τάση να επιφορτίζονται με την ευθύνη της πορείας και εξέλιξης των σχέσεων με τους σημαντικούς άλλους ˙ νοιάζονται περισσότερο, προσπαθούν και τα πιθανά προβλήματα σε αυτές, έχουν την τάση να τα θεωρούν ότι άπτονται της δικής τους ευθύνης, όσον αφορά τη λύση τους.
Αυτό ακριβώς αποτελεί ένα θεμελιακό κομμάτι του γυναικείου ψυχισμού ˙ η φροντίδα για τους άλλους και η φροντίδας της σχέσης μαζί τους. Όταν λοιπόν οι σχέσεις κλονίζονται, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να κλονιστεί η αυτοεικόνα της γυναίκας, να μην μπορεί πλέον να αυτοπροσδιοριστεί και σιγά σιγά να χάνει το νόημα της ύπαρξης της, δεδομένου ότι ένα θεμελιακό κομμάτι της, τείνει να καταρρεύσει.
Στα παραπάνω, μπορούμε να συνυπολογίσουμε ως επιβαρυντικό παράγοντα για τις γυναίκες σήμερα και το γεγονός ότι εξακολουθούν να υπάρχουν διακρίσεις απέναντι τους – κυρίως στον εργασιακό τομέα- γεγονός που οδηγεί σε μια σειρά ψυχοπιεστικών καταστάσεων όπως ανεργία, οικονομική αδυναμία, αποκλεισμός από τη λήψη αποφάσεων κτλ, οι οποίες θα μπορούσαν εν δυνάμει να αποτελέσουν εκλυτικούς παράγοντες για την εμφάνιση της κατάθλιψης.
Εκτός από την ύπαρξη αιτιολογικών παραγόντων που σχετίζονται με το φύλο σε ότι αφορά την εμφάνιση της κατάθλιψης, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι διαφορές που συνήθως υπάρχουν μεταξύ των δυο φύλων αναφορικά με το βίωμα της κατάθλιψης. Έτσι, οι γυναίκες φαίνεται ότι συνήθως έχουν την τάση να κατηγορούν τον εαυτό τους, να νιώθουν θλίψη, άγχος και φόβο και να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ακόμη, μιλάνε πιο εύκολα για τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουν.
Στον αντίποδα, οι άντρες συνήθως έχουν την τάση να κατηγορούν τους άλλους, νιώθουν θυμό, εριστικότητα και καχυποψία, και δυσκολεύονται να παραδεχτούν και μιλήσουν για τα συναισθήματα που βιώνουν.
Η ψυχοθεραπεία ως αντιμετώπιση της κατάθλιψης
Η κατάθλιψη λοιπόν, μπορεί να εμφανιστεί και να «εγκατασταθεί» στο άτομο, λόγω μιας σειράς αιτιολογικών παραγόντων που αλληλεπιδρούν και προφανώς κάποιων εκλυτικών παραγόντων, αλλά δεν αποτελεί μια κατάσταση που δεν μπορεί να αλλάξει με κανέναν τρόπο. Η αναζήτηση βοήθειας μπορεί να είναι πολύτιμη, ιδίως σε επίπεδο ψυχοθεραπευτικό. Μέσω της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, το άτομο μπορεί να αποκτήσει συνείδηση και μια νέα οπτική για τις βαθύτερες αιτίες της κατάθλιψης, καθώς και τρόπους διαχείρισης και αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της.
Κι ας μην ξεχνάμε επίσης, τον πολύτιμο ρόλο που μπορεί να παίξει το υποστηρικτικό δίκτυο ενός ανθρώπου, τόσο επίπεδο πρόληψης όσο και σε επίπεδο θεραπείας του καταθλιπτικού βιώματος, δεδομένου ότι η γνήσια και βαθιά ανθρώπινη επαφή είναι πάντα ανακουφιστική και θεραπευτική.
Συγγραφέας:
Μαρία Καφαντάρη, Ψυχολόγος-Msc Κοινωνικής- Κλινικής Ψυχολογίας Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
Photo Credit: Vito Russi
