Η μελέτη των στάσεων βασίζετε στην ανάλυση της αντίληψης των κοινωνικών φαινομένων από την πλευρά του ατόµου, πως δηλαδή το άτοµο βλέπει τα διάφορα κοινωνικά στοιχεία στον περίγυρο του.
Οι στάσεις αντιπροσωπεύουν τον κεντρικό άξονα της αντίληψης των κοινωνικών φαινοµένων από την πλευρά του ανθρώπου επειδή, όπως η προσωπικότητα, κατευθύνουν τη συµπεριφορά του ατόµου στις συναλλαγές του µε τον συνάνθρωπο, µε την οικογένεια του, µε το χώρο εργασίας και γενικά µε όλους τους φορείς της κοινωνίας.
Η µελέτη των στάσεων βασίζεται στην ανάλυση της αντίληψης των κοινωνικών φαινοµένων από την πλευρά του ατόµου πως δηλαδή το άτοµο βλέπει τα διάφορα κοινωνικά στοιχεία στον περίγυρό του. Η αντίληψη των κοινωνικών φαινοµένων, εξηγεί, πως το άτοµο βλέπει και πώς προσαρµόζει τη συµπεριφορά του προς τα διάφορα φαινόµενα του ψυχολογικού και κοινωνικού του περιβάλλοντος.
Πρόκειται για άτοµα, οµάδες, αφηρηµένες έννοιες, καθώς και φυσικά φαινόµενα. Ορισµένα παραδείγµατα στάσεων του ατόµου απέναντι σε άλλα άτοµα θα µπορούσαν να διατυπωθούν ως εξής : έχω την εντύπωση ότι η Μαρία δεν είναι ειλικρινής, πιστεύω ότι οι γυναίκες είναι πιο πονηρές από τους άνδρες, πιστεύω ότι τα παιδιά πρέπει να είναι υπάκουα. Εκτός από την αντίληψη που αφορά άλλα άτοµα, οι στάσεις αφορούν και την αντίληψη αφηρηµένων εννοιών.
Για παράδειγµα οι όροι «ιδεολογία», «ελευθερία», αντιπροσωπεύουν αφηρηµένες έννοιες, από την άποψη ότι ενδέχεται να υπάρχουν διαφορετικές θεωρήσεις ή ερµηνείες της κάθε έννοιας. Ο άνθρωπος έχει επίσης στάσεις απέναντι στα φυσικά φαινόµενα, η φράση «απόψε έχουµε ξαστεριά» αντιπροσωπεύει µια απλή αντίληψη φυσικών φαινοµένων.
Ωστόσο, η φράση, οι υδροχόοι είναι συναισθηµατικοί αντιπροσωπεύει µια στάση ως προς την επίδραση των υπερφυσικών δυνάµεων στην προσωπικότητας του ατόµου. Πρέπει να σηµειωθεί, ότι µπορεί να χρησιµοποιήσει κανείς και άλλους όρους που έχουν αντίστοιχες σηµασιολογικές έννοιες µε την λέξη στάση.
Μπορεί να µιλήσει κανείς για «θέσεις»: π.χ. Ποια είναι η θέση σου σε αυτό το θέµα; ή «τοποθέτηση» ή «γνώµη», επίσης µπορεί να χρησιµοποιήσει κανείς τον όρο «πεποιθήσεις». Οι στάσεις, λοιπόν, αντιπροσωπεύουν την αντίληψη των κοινωνικών φαινοµένων από την πλευρά του ανθρώπου.
Έκδηλο είναι ότι οι στάσεις συµπεριλαµβάνουν επίσης το στοιχείο της σταθερότητας. Οι στάσεις µας είναι σταθερές, δεν αλλάζουν εύκολα και αντιστέκονται στην αλλαγή. Μια σηµαντικότατη προϋπόθεση, όσον αφορά τη διαµόρφωση των στάσεων είναι, ότι οι στάσεις µαθαίνονται από το άµεσο και έµµεσο περιβάλλον. Δηλαδή, τόσο η εκµάθηση των στάσεων, όσο και η αλλαγή των στάσεων εξηγούνται µε βάση διάφορες θεωρίες της µάθησης.
Οι ερευνητές ενδιαφέρονται επίσης για τους κοινωνικούς φορείς που διαµορφώνουν τις στάσεις. Ο πρωταρχικός κοινωνικός φορέας είναι η οικογένεια. Από τον πατέρα και την µητέρα του και από άλλους στενούς συγγενείς το µικρό παιδί θα µάθει τις στάσεις του για «τους Τούρκους» για τη «σωστή» πολιτική παράταξη κ.λ.π. Το σχολείο, ο δάσκαλος, οι φίλοι του θα επηρεάσουν τις στάσεις του, παρόλο που οι στάσεις που διαµορφώνονται από την οικογένεια είναι οι πιο βαθιά ριζωµένες και επομένως είναι και πιο δύσκολο να αλλάξουν.
Ένας σηµαντικότατος και ισχυρός κοινωνικός φορέας είναι τα µέσα µαζικής επικοινωνίας. Ο τύπος µπορεί να διαµορφώσει γνώµες, αλλά περιορίζεται κυρίως στους µορφωµένους. Ποιο συγκεκριµένα, η δύναµη του τύπου, η οποία δρα µέσω της οπτικής διόδου απευθύνεται κυρίως στο «µορφωµένο σκεπτόµενο άτοµο», που µπορεί να επηρεαστεί µε βάση το γραπτό λόγο.
Διαβάστε σχετικά: Η στάση μας απέναντι στο γήρας επηρεάζει την ποιότητα ζωής μας
Ωστόσο ο τύπος χρησιµοποιεί τεχνητά µέσα, π.χ. φωτογραφίες, µεγάλους µαύρους τίτλους µε παραπλανητικά µηνύµατα για να διαµορφώσει γνώµες ατόµων που δεν διαβάζουν µε προσοχή τις ειδήσεις. Το ραδιόφωνο επηρεάζει την κοινή γνώµη µέσω της ακουστικής διόδου, οπότε έχει ένα πλατύτερο ακροατήριο από τον τύπο. Ωστόσο, το πιο ισχυρό µέσο µαζικής πληροφόρησης όσον αφορά τη διαµόρφωση της κοινής γνώµης είναι σαφώς η τηλεόραση, η οποία δρα συγχρόνως µέσω της οπτικής και ακουστικής διόδου.
Ένα άλλο πρόβληµα αφορά την αντιστοιχία µεταξύ των στάσεων και της συµπεριφοράς, .Ο διακεκριµένος Αµερικάνος ψυχολόγος Gordon Allport έδωσε τον εξής ορισµό στην έννοια στάση: …νοερή και νευρική κατάσταση ετοιµότητας, η οποία είναι οργανωµένη µε βάση εµπειρίες, ώστε να κατευθύνει και να επηρεάζει δυναµικά τις αντιδράσεις του ατόµου προς αντικείµενα και συνθήκες µε τις οποίες σχετίζεται. Ο Αllport ήταν από τους πρώτους που τόνισε ότι µια στάση είναι στην ουσία η ετοιµότητα για δράση, και ότι οι στάσεις εκφράζονται σαν συµπεριφορά, είτε λεκτική είτε µη- λεκτική.
Η σύγχρονη κοινωνική ψυχολογία καταλήγει στον εξής ορισµό της στάσης, ο οποίος θα προσδιορίσει τη δική µας ανάλυση, µε τη χρήση της έννοιας στάση προς κάποιο αντικείµενο, κάποια ιδέαν κάποιο πρόσωπο, εννοείται ένα διαρκές σύστηµα µε γνωστικό στοιχείο, συναισθηµατικό στοιχείο, και τέλος, µε κάποια τάση προς την έκφραση της συµπεριφοράς.
Για παράδειγµα, εάν πιστεύω ότι το κάπνισµα κάνει κακό στην υγειά, αυτό σηµαίνει ότι γνωρίζω ότι ο καπνός είναι η πρώτη ύλη, ότι περιέχει πίσσα και νικοτίνη, ότι υπάρχουν τσιγάρα, πούρα και πίπες, κατά συνέπεια µε ενοχλεί το άρωµα του καπνού, και τέλος αποφεύγω να καπνίζω. Σηµαντικό είναι να διευκρινισθεί η διαφορά µεταξύ στάσεων και αξιών.
Ένας παραδεκτός από πολλούς κοινωνικούς επιστήµονες ορισµός της «αξίας» είναι αυτός του ανθρωπολόγου C. Kluckhohn : Η άξια είναι µια σαφής ή υπονοούµενη σύλληψη του επιθυµητού, χαρακτηριστική ενός ατόµου ή κάποιας οµάδας, και η οποία επηρεάζει την επιλογή προτύπων, µεσών και δράσεων που υπάρχουν στην κοινωνία.
Η κρίσιµη λέξη που διευκρινίζει τη διαφορά µεταξύ στάσεων και άξιων στον ορισµό του Kluckhohn είναι το επιθυµητό. Δηλαδή η αξίες αναφέρονται σε συλλήψεις, σε ιδέες σε συµπεριφορά που η κοινωνία αξιολογεί ως επιθυµητές. Το αξιοκρατικό σύστηµα λοιπόν, αναφέρεται σε κανόνες που υποδεικνύουν την επιθυµητή συµπεριφορά της κοινωνίας.
Αντιθέτως, οι στάσεις δεν περιέχουν, το βαθιά ριζωµένο, στην επιθυµητή συµπεριφορά της κοινωνίας στοιχείο, που χαρακτηρίζει τις αξίες. Με τη φράση «βαθιά ριζωµένο» εννοούµε ότι η παραβίαση ορισµένων αξίων ενδέχεται να δηµιουργήσει στο άτοµο τύψεις συνείδησης ή συναισθήµατα αποτυχίας.
Οι στάσεις λοιπόν, αντιπροσωπεύουν συλλήψεις που δεν είναι τόσο βαθιά ριζωµένες στα άτοµα, όσο είναι το αξιοκρατικό σύστηµα της κοινωνίας.
Πηγή: Κοινωνική Ψυχολογία, Τόμος Ά, Δ. Γεώργας
