Ποιες ανθρώπινες αξίες είναι καθολικές για όλους τους ανθρώπους;

Πώς επηρεάζει το φύλο και η χώρα καταγωγής την αντίληψή μας για την έννοια των συναισθημάτων, την κοινωνική απόσταση και την επιλογή συντρόφου; Διαβάστε τα συναρπαστικά αποτελέσματα πολυετών ερευνών.

Για να καταλάβουμε ποιες ανθρώπινες εμπειρίες είναι καθολικές και ποιες είναι προϊόν της ατομικής κουλτούρας μας, χρειαζόμαστε μεγάλες, καλά διεξαγμένες μελέτες ανθρώπων από διαφορετικούς πολιτισμούς. Ευτυχώς, τέτοιες έρευνες υπάρχουν. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια από τα πιο συναρπαστικά τους αποτελέσματα.

Προσωπικός χώρος

Πόσο ευρύς είναι ο «προσωπικός χώρος» σας; Τα ευρήματα μελετών, σχετικά με τους ανθρώπους που ζουν σε πολιτισμούς που ευνοούν τη σωματική επαφή, δείχνουν ότι τείνουν να έχουν μικρότερο «προσωπικό χώρο».

Το 2017 δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Cross-Cultural Psychology¹ μια έρευνα σχετικά με τις «προτιμώμενες διαπροσωπικές αποστάσεις», με συγγραφείς από συνολικά 59 ιδρύματα, σε όλο τον κόσμο. Στο σύνολο, η ομάδα, συνέλεξε δεδομένα από περίπου 9000 συμμετέχοντες από 42 χώρες.

Εξετάστηκαν οι προτιμήσεις ως προς την «κοινωνική απόσταση» (σωματική απόσταση κατά την αλληλεπίδραση με έναν άγνωστο), την «προσωπική απόσταση» (κατά την αλληλεπίδραση με κάποιο γνωστό) και την «οικεία απόσταση» (κατά την αλληλεπίδραση με κάποιο μέλος της οικογένειας).

Υπήρχαν θετικές συσχετίσεις μεταξύ των τριών αυτών μετρήσεων, αλλά κυρίως μεταξύ των δύο πρώτων: Οι συμμετέχοντες που προτιμούσαν να βρίσκονται πιο κοντά σε έναν ξένο, έτειναν να θέλουν να είναι πιο κοντά και σε γνωστά τους πρόσωπα.

Επίσης, η ομάδα εντόπισε κάποιες μεγάλες διαφοροποιήσεις ανά χώρα. Οι κάτοικοι στην Αργεντινή είχαν τους μικρότερους προσωπικούς χώρους, καθώς ήταν ικανοποιημένοι με τους γνωστούς να βρίσκονται τους σε απόσταση περίπου 60 εκατοστών ενώ επέτρεπαν στους φίλους και την οικογένεια να έρχονται μέχρι και 15 εκατοστά πιο κοντά.

Οι Άγγλοι, προτιμούσαν οι γνωστοί τους να παραμένουν περίπου 20 εκατοστά πιο μακριά από ό,τι οι Αργεντίνοι. Πρώτοι στη λίστα, όμως, ήταν οι κάτοικοι της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας και της Σαουδικής Αραβίας. Η μέση προτιμώμενη προσωπική απόσταση στην Ουγγαρία ήταν περίπου διπλάσια σε σχέση με αυτή της Αργεντινής.

Δεν είναι ξεκάθαρο τι ακριβώς προκαλεί αυτές τις διαφορές ανά χώρα, ωστόσο στο σύνολο, οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι και οι κάτοικοι χωρών όπου κάνει περισσότερο κρύο προτιμούν να κρατούν τους ξένους σε μεγαλύτερη απόσταση. Τώρα, βέβαια, εξαιτίας της πανδημίας Covid-19 είμαστε όλοι συνηθισμένοι σε περισσότερο προσωπικό χώρο από το φυσιολογικό.

Ο φόβος για τη μετάδοση του ιού, σε συνδυασμό με τις μεγάλης διάρκειας, στρεσογόνες περιόδους της καραντίνας έχουν οδηγήσει στο διπλασιασμό της προσωπικής απόστασης που θεωρείται ως «άνετη» μεταξύ των ανθρώπων που ζουν στη Λομβαρδία, της περιοχής της Ιταλίας που πλήχθηκε περισσότερο, σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καμπανίας. Η κοινωνική απόσταση μοιάζει με ένα αόρατο μαξιλάρι γύρω μας το οποίο κουβαλάμε παντού, αναφέρουν. Είναι η ασπίδα ασφαλείας μας και γι’ αυτό είμαστε τόσο ευαίσθητοι με την αξία του επιπέδου ασφάλειας αυτού του χώρου.

Ορισμός των συναισθημάτων

Τι σημαίνει «θυμός» ή «χαρά» για εσάς; Αυτές, καθώς και άλλες ταμπέλες συναισθημάτων σημαίνουν ακριβώς το ίδιο τόσο για τον αγγλόφωνο πληθυσμό όσο και για τους ανθρώπους που μιλούν διαφορετικές γλώσσες;

Μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Τσάπελ Χιλ, δημοσίευσε μια μελέτη στο επιστημονικό περιοδικό Science² η οποία αναζήτησε διαφοροποιήσεις στη νοηματοδότηση 24 συναισθηματικών εννοιών σε 2474 γλώσσες. Η ομάδα μελέτησε τον τρόπο με τον οποίο μεμονωμένες λέξεις έχουν πολλαπλά νοήματα.

Για παράδειγμα, στα Περσικά, η λέξη ænduh σημαίνει και πένθος και μετάνοια, ενώ στη διάλεκτο Dargwa, στη Ρωσία, dard σημαίνει πένθος και άγχος. Οπότε, οι ομιλητές αυτών δύο γλωσσών μπορεί να έχουν μια κάπως διαφορετική κατανόηση του τι ακριβώς σημαίνει «πένθος».

Η ερευνητική ομάδα βρήκε σημαντικές διαφοροποιήσεις και μεταξύ των γλωσσικών οικογενειών. Για παράδειγμα, σε κάποιες γλώσσες, ο «θυμός» σχετίζεται με τη «ζήλια», ενώ σε άλλες συνδέεται πιο πολύ με το «μίσος» ή την «περηφάνια». Σε γενικές γραμμές, όμως, υπήρχε συμφωνία ως προς ποια συναισθήματα είναι «θετικά» και ποια «αρνητικά» και αποδείχτηκε ότι όντως υπάρχουν αποχρώσεις πολιτισμικής επιρροής στην εμπειρία των συναισθημάτων.

Διαβάστε σχετικά: Οι προσωπικές μας αξίες είναι η πυξίδα μας, η κινητήριός μας δύναμη

Αισθητηριακή αντίληψη

Το σύστημα οκτάβας δεν είναι μόνο εγγενές στη Δυτική μουσική, αλλά είναι επίσης βασισμένο στα μαθηματικά: ανεβαίνεις μια οκτάβα και η νότα διπλασιάζεται σε συχνότητα. Οπότε, ίσως η Δυτική μουσική κατέληξε να χρησιμοποιεί αυτό το σύστημα επειδή σχετίζεται με τον τρόπο που τα ηχητικά κύματα διεγείρουν τον κοχλία του εσωτερικού μας αυτιού. Με άλλα λόγια, υπάρχει κάτι βιολογικά θεμελιώδες, και καθολικό, σχετικά με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον τόνο.

Το πρόβλημα με αυτή την υπόθεση, είναι ότι μέχρι πρόσφατα, οι ερευνητές δεν είχαν μελετήσει τη μουσική αντίληψη των ανθρώπων που δεν είχαν εκτεθεί στη Δυτική μουσική. Το 2019, σε μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Biology³ από το Max Planck Institute for Empirical Aesthetics αποκάλυψε ότι μια απομονωμένη ομάδα ανθρώπων στα τροπικά δάση της Βολιβίας δεν επεξεργάζεται τον τόνο με τον ίδιο τρόπο με τους Αμερικανούς. Αυτοί οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται τις ομοιότητες μεταξύ δύο νοτών που παίζονται με μια οκτάβα διαφορά.

Αυτή η εργασία αποκαλύπτει ότι, ενώ φυσικά όλοι οι άνθρωποι επεξεργάζονται το ίδιο υλικό, η κουλτούρα επηρεάζει την αισθητηριακή μας αντίληψη.

Προτιμήσεις συντρόφου

Το 1989, ο Αμερικανός ψυχολόγος David Buss δημοσίευσε μια σημαντική έρευνα⁴ η οποία συμπέρανε ότι υπάρχουν κάποιες ξεκάθαρες διαφυλικές διαφορές ως προς τις προτιμήσεις συντρόφου. Με βάση μια μελέτη που χρησιμοποίησε δεδομένα από περισσότερους από 10.000 συμμετέχοντες από 37 διαφορετικές κουλτούρες, έδειξε ότι οι γυναίκες τείνουν να ενδιαφέρονται περισσότερο για τις «καλές οικονομικές προοπτικές» από ό, τι οι άνδρες, οι οποίοι θεωρούν την «καλή εμφάνιση» ως βασικό στοιχείο σε ένα σύντροφο.

Έτσι ξεκίνησε μια έντονη συζήτηση, με το εξής κύριο ερώτημα: εάν όντως υπάρχουν αυτές οι διαφορές και αν υποκινούνται από τη βιολογία ή από την κουλτούρα και πιο συγκεκριμένα, από τη διαφυλική ανισότητα. Επίσης, είναι πιθανό αυτές οι διαφορές να εξαλειφθούν στις κουλτούρες με αισθητά μεγαλύτερη ισότητα των φύλωνέρευνα⁵που δημοσιεύθηκε το 2020 από το Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια έδειξε να καταρρίπτει αυτή την υπόθεση.

Στην έρευνα συμμετείχαν περισσότεροι από 14.000 συμμετέχοντες από 45 χώρες. Σε όλες τις ομάδες, οι άνδρες ενδιαφέρθηκαν περισσότερο για τη σωματική ελκυστικότητα από ό, τι οι γυναίκες, οι οποίες με τη σειρά τους έδειξαν προτίμηση προς τους μεγαλύτερους σε ηλικία συντρόφους με καλές οικονομικές προοπτικές. Ωστόσο, σε χώρες με μεγαλύτερη ισότητα των φύλων, τα ζευγάρια έτειναν να είναι περισσότερο κοντά στην ηλικία, αλλά εκτός από αυτό, τα επίπεδα ισότητας των φύλων δεν είχαν κάποιο αντίκτυπο.

Ανθρώπινες αξίες

Κατά βάση εκτιμάμε όλοι μας τα ίδια πράγματα; Και αυτές οι αξίες ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία ή μεταξύ των φύλων;

Όπως σημειώνει μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Frontiers in Psychology⁶ από μια ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ, η μετανάστευση πυροδοτεί κάποιες διαμάχες σχετικά με την αντίληψη της αξίας. Για παράδειγμα, μια δημοσκόπηση του 2016 ανέφερε ότι τα τρία τέταρτα των ανθρώπων που ζούσαν στο Οντάριο του Καναδά ένιωθαν ότι οι μουσουλμάνοι μετανάστες είχαν θεμελιωδώς διαφορετικές αξίες από τις δικές τους.

Ωστόσο, άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συμφωνούν ως προς τις αξίες. Σε μια μελέτη⁷των Shalom Schwartz και Anat Bardi, άνθρωποι από 50 διαφορετικές χώρες έτειναν να συμφωνούν ότι η καλοσύνη, η καθολικότητα και η αυτό-καθοδήγηση είναι ιδιαίτερα σημαντικές, ενώ η παράδοση (τα έθιμα) και η δύναμη εκτιμήθηκαν λιγότερο.

Οπότε τι μπορούν να εξηγήσουν αυτές οι ασυμφωνίες; Οι ερευνητές συμπέραναν ότι οι άνθρωποι από διαφορετικά έθνη μπορεί να διαφέρουν στις συμπεριφορές που σχετίζονται με συγκεκριμένες αξίες, ενώ έχουν παρόμοιες ιδέες για το νόημα και τη σημασία αυτών των αξιών.

Το 2020, μια ομάδα με επικεφαλής τον Roosevelt Vilar⁸ εξέτασε τις ηλικιακές και διαφυλικές διαφορές στις αξίες μεταξύ 20.000 ανθρώπων από 20 χώρες με «ουσιώδη» πολιτισμική διαφοροποίηση.

Γενικά, οι γυναίκες επικεντρώνονταν περισσότερο σε κοινωνικούς και «κεντρικούς» στόχους (να βοηθούν τους άλλους, για παράδειγμα) ενώ οι άνδρες ήταν πιο επικεντρωμένοι στους προσωπικούς στόχους (όπως η ενεργοποίηση και η προαγωγή). Επίσης, οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας επέδειξαν μεγαλύτερη εκτίμηση για τους κοινωνικούς και κεντρικούς στόχους από τους νεότερους, οι οποίοι ήταν περισσότερο προσηλωμένοι στους προσωπικούς στόχους.

Ωστόσο, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα, η κουλτούρα δεν είχε σχεδόν καμία επίδραση στα αποτελέσματα. Αυτό, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές υποστηρίζει την αναπτυξιακή ψυχολογική ιδέα της διάρκειας ζωής, όπου οι αξίες αντικατοπτρίζουν ένα παγκόσμιο μοτίβο αντιμετώπισης προκλήσεων κατά τη διάρκεια της ζωής.

Σε γενικές γραμμές, αυτή η μελέτη υποστηρίζει ότι όλοι ωθούμαστε να έχουμε θεμελιωδώς τις ίδιες αξίες, καθώς και τις ίδιες ελαφρώς διαφοροποιημένες αξίες, με βάση την ηλικία και το φύλο, ανεξάρτητα από τη χώρα που ζούμε.

Μελέτες: