O Μoscovici υποστήριξε ότι μία μικρή ομάδα ατόμων, μπορεί να επηρεάσει και να αλλάξει τη γνώμη της πλειοψηφίας όταν ισχύσουν τέσσερις παράγοντες.
Ο όρος «η επίδραση της μειοψηφίας» αναφέρεται σε μια μορφή κοινωνικής επίδρασης που αποδίδεται σε μία μειοψηφική ομάδα ατόμων όταν διατηρεί μία συνέπεια στη θέση που εκφράζει προς την κοινωνία. Η επιρροή της μειοψηφίας γίνεται αισθητή, μόνο μετά από ένα χρονικό διάστημα.
Ένα σημαντικό ιστορικό παράδειγμα μιας μειοψηφίας που επηρέασε την πλειοψηφία, ήταν η κίνηση των σουφραζετών στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα. Μια σχετικά μικρή ομάδα από σουφραζέτες υποστήριξε σθεναρά την, αρχικά αντιλαϊκή, άποψη ότι οι γυναίκες θα πρέπει να ψηφίζουν. Η σκληρή δουλειά των σουφραζετών, σε συνδυασμό με το δίκαιο της υπόθεσής τους, οδήγησε τελικά την πλειοψηφία να δεχτεί την άποψή τους.
Σε πολλές από τις μελέτες συμμόρφωσης που είχαν ερευνηθεί μέχρι τότε, η μειοψηφία συμφωνούσε με την πλειοψηφία. Ο Moscovici (1976, 1980) διαφώνησε. Ισχυρίστηκε ότι ο Asch (1951) και οι άλλοι ψυχολόγοι είχαν εστιάσει υπερβολικά στην ιδέα ότι η πλειοψηφία μιας ομάδας έχει μεγάλη επιρροή στη μειονότητα. Κατά τη γνώμη του, είναι επίσης δυνατό για μια μειοψηφία να επηρεάσει την πλειοψηφία.
Στην πραγματικότητα, ο Asch συμφώνησε με τον Moscovici. Ένιωθε και αυτός ότι η επιρροή των μειοψηφιών ήταν εμφανής και ότι ήταν πιθανώς πολυτιμότερο θέμα για μελέτη: ένας σημαντικός λόγος να επικεντρωθούμε στο γιατί μερικοί άνθρωποι μπορεί να ακολουθήσουν τη γνώμη της μειοψηφίας και να αντισταθούν στις πιέσεις της ομάδας που ανήκουν.
Ο Moscovici έκανε μια διάκριση μεταξύ της συμμόρφωσης και της μεταστροφής. Η συμμόρφωση είναι συχνή σε παρόμοιες μελέτες (π.χ. του Asch) σύμφωνα με την οποία οι συμμετέχοντες στο κοινό, συμμορφώνονται με τους κανόνες της ομάδας, όμως ιδιωτικά τους απορρίπτουν.
Η μεταστροφή αναφέρεται στην επίδραση που δέχεται η πλειοψηφία από τη μειοψηφία. Πρόκειται για τη διαδικασία πειθούς της πλειοψηφίας ότι οι απόψεις της μειοψηφίας είναι σωστές. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μια σειρά από διαφορετικούς τρόπους (π.χ. συνέπεια, ευελιξία). Η μεταστροφή είναι διαφορετική από τη συμμόρφωση, δεδομένου ότι συνήθως περιλαμβάνει τόσο μια δημόσια όσο και μια ιδιωτική αποδοχή μιας νέας άποψης ή συμπεριφοράς (δηλ. εσωτερίκευση).
Πώς αλλάζει η μειοψηφία την άποψη της πλειοψηφίας;
Ο Moscovici υποστηρίζει ότι η επιρροή της πλειοψηφίας τείνει να βασίζεται στη δημόσια συμμόρφωση. Είναι πιθανό να είναι μια περίπτωση κανονιστικής κοινωνικής επιρροής. Από αυτή την άποψη, η δύναμη των αριθμών είναι σημαντική: η πλειοψηφία έχει την εξουσία να ανταμείψει και να τιμωρήσει με την έγκριση και την αποδοκιμασία. Και γι’ αυτό υπάρχει πίεση στις μειονότητες να συμμορφώνονται.
Εφ’ όσον οι πλειοψηφίες συχνά αδιαφορούν για το τι σκέφτονται οι μειοψηφίες γι’ αυτούς, η επιρροή τους σπάνια βασίζεται σε κανονιστική κοινωνική επιρροή. Αντί αυτού, συνήθως βασίζεται σε ενημερωτική κοινωνική επιρροή, παρέχοντας στην πλειοψηφία, νέες ιδέες, νέες πληροφορίες που την οδηγούν να επανεξετάσει τις απόψεις της. Στο πλαίσιο αυτό, η επιρροή των μειοψηφιών περιλαμβάνει την ιδιωτική αποδοχή (δηλαδή την εσωτερικοποίηση), μεταστρέφοντας την πλειοψηφία πείθοντάς την ότι οι απόψεις της μειοψηφίας είναι σωστές.
Τέσσερις κύριοι παράγοντες έχουν αναγνωριστεί ως σημαντικοί, ώστε μια μειοψηφία να έχει επιρροή πάνω σε μια πλειοψηφία. Αυτοί είναι: το συμπεριφορικό ύφος, το ύφος της σκέψης, η ευελιξία και η ταύτιση.
1) Συμπεριφορικό ύφος
Αυτό αποτελείται από 4 στοιχεία:
1. Συνέπεια: Η μειονότητα πρέπει να είναι συνεπής στη γνώμη της
2. Εμπιστοσύνη στην ορθότητα των ιδεών και των απόψεων που παρουσιάζει
3. Να εμφανίζεται ως αμερόληπτη
4. Να αντιστέκεται στην κοινωνική πίεση και την κατάχρηση
Ο Moscovici (1969) ανέφερε ότι η πιο σημαντική πτυχή του συμπεριφορικού ύφους είναι η συνέπεια με την οποία οι άνθρωποι υποστηρίζουν τη θέση τους. Όταν είναι συνεπείς και αμετάβλητοι σε μια άποψη, είναι πιο πιθανό να επηρεάσουν την πλειοψηφία από ό,τι εάν μια μειοψηφία είναι ασυνεπής και αλλάζει συνεχώς γνώμη. Επίσης, ερεύνησε το ύφος συμπεριφοράς (συνεπές/ασυνεπές) σχετικά με την επιρροή των μειοψηφιών στις μελέτες του. Έδειξε ότι μια συνεπής μειοψηφία ήταν πιο επιτυχημένη από μια ασυνεπή μειοψηφία στην αλλαγή των απόψεων της πλειοψηφίας.
Η συνέπεια μπορεί να είναι σημαντική, διότι:
• Τα μέλη της πλειοψηφίας θα δώσουν τη δέουσα σημασία και θα αναθεωρήσουν τη θέση τους.
•Η συνέπεια δίνει την εντύπωση ότι η μειοψηφία είναι πεπεισμένη ότι έχει δίκιο και έχει δεσμευθεί στην άποψή της.
• Επίσης, όταν η πλειοψηφία βρίσκεται αντιμέτωπη με κάποιον με αυτοπεποίθηση και αφοσίωση που αντιστέκεται και αρνείται να υποχωρήσει, μπορεί να υποθέσει κανείς ότι ίσως έχει ένα δίκιο.
• Μια συνεπής μειοψηφία διαταράσσει τους καθιερωμένους κανόνες και δημιουργεί αβεβαιότητα, αμφιβολία και σύγκρουση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει την πλειοψηφία να αντιμετωπίσει τη μειοψηφία στα σοβαρά. Κατά συνέπεια, η πλειοψηφία θα είναι πιο πιθανό να αμφισβητήσει τις δικές της απόψεις.
Για να μεταστραφεί η άποψη της πλειοψηφίας, η μειοψηφία πρέπει να προτείνει μια σαφή θέση και πρέπει να υπερασπιστεί και να υποστηρίξει τη θέση της με συνέπεια.
Η συνέπεια μπορεί να έχει δύο μορφές:
Α) Διαχρονική Συνέπεια: συνέπεια σε βάθος χρόνου, η πλειοψηφία επαναπαύευται στα όπλα της, δεν μεταβάλλει τις απόψεις της.
(Β) Συγχρονική Συνέπεια: συνοχή μεταξύ των μελών της, όλα τα μέλη συμφωνούν και υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον.
2) Το ύφος της σκέψης
Σκεφτείτε και προσδιορίστε τρεις ή τέσσερις ομάδες μειοψηφίας. Πώς σκέφτεστε για κάθε μία από αυτές τις μειοψηφίες και τι απαντάτε για τις απόψεις που προβάλλουν; Απορρίπτετε οριστικά τις απόψεις τους ή σκέφτεστε αυτά που λένε και συζητάτε τις απόψεις τους με άλλους ανθρώπους;
Αν απορρίπτετε τις απόψεις των άλλων ανθρώπων χωρίς να τις σκέφτεστε, θα εμπλακείτε σε μία επιφανειακή επεξεργασία. Αντίθετα, αν σκέφτεστε σοβαρά τις απόψεις που προέβαλαν, θα έχετε επιδοθεί σε συστηματική επεξεργασία (Petty et al., 1994).
Η έρευνα έχει δείξει ότι εάν μια μειοψηφία μπορεί να κάνει την πλειοψηφία να σκεφτεί επιχειρήματα υπέρ και κατά ενός θέματος, τότε η μειοψηφία έχει μια καλή πιθανότητα να επηρεάσει την πλειοψηφία (Smith et al., 1996). Εάν η μειοψηφία μπορεί να κάνει την πλειοψηφία να συζητήσει τα επιχειρήματα που θέτει η μειοψηφία, τότε η επιρροή είναι πιθανό να είναι ισχυρότερη (Nemeth, 1995).
3) Ευελιξία και Συμβιβασμός
Ένας αριθμός ερευνητών αμφισβητεί κατά πόσο η συνέπεια και μόνο, είναι αρκετή για μια μειοψηφία να επηρεάσει την πλειοψηφία. Υποστηρίζουν ότι το κλειδί βρίσκεται στην ερμηνεία της συνέπειας από την πλειοψηφία. Εάν η συνεπής μειοψηφία θεωρείται άκαμπτη, χωρίς συμβιβασμούς και δογματική, θα είναι απίθανο να αλλάξει τις απόψεις της πλειοψηφίας. Ωστόσο, αν φαίνεται ευέλικτη και συμβιβαστική, είναι πιθανό να θεωρηθεί ως λιγότερο ακραία, πιο μετριοπαθής, συνεταιριστική και λογική. Ως αποτέλεσμα αυτής της στάσης, θα έχει μια καλύτερη πιθανότητα να αλλάξει τις απόψεις της πλειοψηφίας (Mugny & Παπαστάμου, 1980).
Μερικοί ερευνητές έχουν προχωρήσει περισσότερο και προτείνουν ότι δεν είναι μόνο η εμφάνιση της ευελιξίας και του συμβιβασμού, που είναι σημαντικά, αλλά η πραγματική ευελιξία και ο συμβιβασμός.
Η δυνατότητα αυτή ερευνήθηκε από τον Nemeth (1986). Το πείραμα βασίστηκε σε μια ψεύτικη κριτική επιτροπή στην οποία ομάδες των τριών συμμετεχόντων και ένας συνεργός, έπρεπε να αποφασίσουν σχετικά με το ποσό της αποζημίωσης που έπρεπε να δοθεί στο θύμα ενός ατυχήματος σκι. Όταν η συνεπής μειοψηφία, ο συνεργός δηλαδή, υποστήριξε ότι έπρεπε να δοθεί ένα πολύ χαμηλό ποσό και αρνήθηκε να αλλάξει τη θέση του, η στάση του δεν είχε καμία επίδραση στην πλειοψηφία. Ωστόσο, όταν ο ίδιος συμβιβάστηκε και κινήθηκε κατά κάποιο τρόπο προς τη θέση της πλειοψηφίας, η πλειοψηφία συμβιβάστηκε επίσης και άλλαξε την άποψή της, κλίνοντας προς τη μειοψηφία.
Αυτό το πείραμα αμφισβητεί τη σημασία της συνέπειας. Η θέση της μειοψηφίας άλλαξε, δεν ήταν συνεπής και αυτή ήταν η αλλαγή που προφανώς οδήγησε στην επιρροή της μειοψηφίας.
4) Ταύτιση
Οι άνθρωποι έχουν την τάση να ταυτίζονται με τους ανθρώπους που βλέπουν ότι είναι παρόμοιοι με τον εαυτό τους. Για παράδειγμα, οι άνδρες τείνουν να ταυτίζονται με τους άνδρες, οι Ασιάτες με τους Ασιάτες, οι εφήβοι με τους εφήβους κλπ. Η έρευνα δείχνει ότι αν η πλειοψηφία ταυτίζεται με την μειοψηφία, τότε είναι πιο πιθανό να λάβει τις απόψεις της μειοψηφίας στα σοβαρά και να αλλάξει τις δικές της απόψεις ώστε να συμφωνούν με εκείνες της μειοψηφίας.
Για παράδειγμα, μια μελέτη έδειξε ότι μια ομοφυλόφιλη μειοψηφία που υποστήριζε τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, είχε μικρότερη επιρροή σε μια ετεροφυλόφιλη πλειοψηφία, από μια ετεροφυλόφιλη μειοψηφία που υποστήριζε τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων (Maass et al., 1982). Η μη-gay πλειοψηφία ταυτίζεται με την μη-gay μειοψηφία. Έτειναν να βλέπουν την gay μειοψηφία ως διαφορετική από τον εαυτό τους, ως ιδιοτελής και απασχολημένη με την προώθηση της δικής της συγκεκριμένης ατζέντας.
Η μελέτη «Μπλέ – Πράσινο» των Moscovici et al. (1969)
Ο σκοπός της μελέτης τους, ήταν η διερεύνηση των επιπτώσεων μιας συνεπούς μειοψηφίας πάνω σε μια πλειοψηφία. Ο Moscovici (1969) πραγματοποίησε μια επανάληψη του πειράματος του Asch, αλλά αντίστροφα. Αντί να βάλει έναν συμμετέχοντα μεταξύ μίας πλειοψηφίας συνεργών, τοποθέτησε δύο συνεργούς, μαζί με τέσσερις κανονικούς συμμετέχοντες. Στους συμμετέχοντες έγιναν πρώτα δοκιμές ματιών για να διασφαλιστεί ότι δεν είχαν αχρωματοψία.
Στη συνέχεια τοποθετήθηκαν σε μία ομάδα που αποτελείτο από τέσσερις συμμετεχόντες και δύο συνεργούς. Τους έδειξαν 36 slides τα οποία είχαν σαφώς διαφορετικές αποχρώσεις του μπλε και τους ζήτησαν να αναφέρουν δυνατά το χρώμα του κάθε slide. Στο πρώτο μέρος του πειράματος οι δύο συνεργοί απάντησαν πράσινο για κάθε μία από τις 36 διαφάνειες. Ήταν απόλυτα συνεπείς στις απαντήσεις τους. Στο δεύτερο μέρος του πειράματος απάντησαν πράσινο 24 φορές και μπλε 12 φορές. Σε αυτή την περίπτωση ήταν ασυνεπείς με τις απαντήσεις τους. Θα επηρέαζαν οι απαντήσεις των δύο συνεργών εκείνες των τεσσάρων συμμετεχόντων; Με άλλα λόγια, θα παρουσιαζόταν η επιρροή της μειοψηφίας;
Στην 1η συνθήκη διαπιστώθηκε ότι η συνεπής μειοψηφία είχε μια επιρροή στην πλειοψηφία (8,42%) σε σύγκριση με μια ασυνεπή μειοψηφία (μόνο 1,25% που δήλωσε πράσινο). Το ένα τρίτο (32%) όλων των συμμετεχόντων είδε το πράσινο χρώμα στο slide τουλάχιστον μία φορά.
Συμπέρασμα: Οι μειονότητες μπορούν να επηρεάσουν την πλειοψηφία, αλλά όχι συνέχεια και μόνο όταν συμπεριφέρονται με συγκεκριμένους τρόπους (π.χ. διατηρούν ένα συνεπές συμπεριφορικό ύφος).
Η μελέτη χρησιμοποίησε εργαστηριακά πειράματα, επομένως τα αποτελέσματα αμφισβητούνται δεν μπορούν να γενικευθούν. Επίσης ο Moscovici χρησιμοποίησε φοιτήτριες ως συμμετέχουσες στο πείραμα (δηλαδή μη αντιπροσωπευτικό δείγμα), για αυτό θα ήταν λάθος να γενικεύουμε το αποτέλεσμα του σε όλους τους ανθρώπους. Τα αποτελέσματά του μας λένε μόνο κάτι σχετικά με τη συμπεριφορά των φοιτητριών.
Αξιολόγηση της θεωρίας για την επίδραση της μειοψηφίας
Το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας για την επιρροή των μειοψηφιών, βασίζεται σε πειράματα που έγιναν σε εργαστήρια. Αυτό εγείρει το ερώτημα της οικολογικής εγκυρότητας. Είναι δυνατόν να γενικεύουμε τα ευρήματα των εργαστηριακών ερευνών σε άλλα περιβάλλοντα; Ο Edward Sampson (1991) είναι ιδιαίτερα επικριτικός για την εργαστηριακή έρευνα σχετικά με την επιρροή των μειοψηφιών. Θέτει τα ακόλουθα επιχειρήματα.
Οι συμμετέχοντες στα εργαστηριακά πειράματα είναι σπάνια «πραγματικές ομάδες». Τις περισσότερες φορές είναι μια σύνθεση από φοιτητές που δεν γνωρίζουν ο ένας τον άλλο και ίσως δεν θα συναντηθούν ποτέ ξανά. Συμμετέχουν επίσης σε μία τεχνητή διαδικασία. Ως εκ τούτου είναι πολύ διαφορετικοί από ομάδες μειοψηφίας στην ευρύτερη κοινωνία που επιδιώκουν να αλλάξουν γνώμη της πλειοψηφίας.
Για παράδειγμα, τα μέλη των δικαιωμάτων των γυναικών, των δικαιώματα των ομοφυλοφίλων και των οργανώσεων για τα δικαιώματα των ζώων, τα μέλη των ομάδων πίεσης, όπως η Greenpeace, είναι πολύ διαφορετικά από τους συμμετέχοντες σε εργαστηριακά πειράματα. Λειτουργούν σε διαφορετικά περιβάλλοντα με διαφορετικούς περιορισμούς. Συχνά αντιμετωπίζουν πολύ πιο αποφασιστική αντιπολίτευση. Έχουν δεσμευτεί σε ένα σκοπό: συχνά γνωρίζουν ο ένας τον άλλον, παρέχουν ο ένας στον άλλον σημαντική κοινωνική στήριξη και μερικές φορές αφιερώνουν τη ζωή τους στην αλλαγή των απόψεων της πλειοψηφίας. Τα εργαστηριακά πειράματα δεν είναι σε θέση να εκπροσωπήσουν και να προσομοιώσουν τις μεγάλες διαφορές στην εξουσία και το καθεστώς το οποίο συχνά ξεχωρίζει τις μειοψηφίες και τις πλειοψηφίες.
Επίσης ο Moscovici (1969) χρησιμοποίησε φοιτήτριες ως συμμετέχουσες (δηλαδή μη αντιπροσωπευτικό δείγμα), για αυτό θα ήταν λάθος να γενικεύσουμε του αποτέλεσμα του σε όλους τους ανθρώπους: μας μιλάει μόνο για τη συμπεριφορά των φοιτητριών. Επίσης, οι γυναίκες υποστηρίζεται ότι είναι πιο κομφορμιστικές από τους άνδρες, ως εκ τούτου, θα μπορούσε να υπάρχει μια διαφορά μεταξύ των φύλων στον τρόπο που τα αρσενικά και τα θηλυκά ανταποκρίνονται στην επιρροή των μειονοτήτων. Ένας άλλο επιχείρημα θα μπορούσε να είναι ότι τέσσερις άνθρωποι δεν είναι αρκετοί για μια ομάδα και δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως πλειοψηφία.
Πηγή: socialpsychology.org
