Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας έρχεται να μας υπενθυμίσει κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, το μήνυμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας: Δεν υπάρχει υγεία, χωρίς την ψυχική υγεία.
Δυστυχώς όμως, ενώ αυτή η διαπίστωση χρειάζεται να υπάρχει στο μυαλό μας και τις υπόλοιπες 364 ημέρες του χρόνου και να γίνει πεποίθηση, κάνουμε πολύ λίγα για την ψυχική υγεία, προσωπικά και κοινωνικά.
Κατά τη διάρκεια αυτής της ημέρας, γίνονται δράσεις και εκδηλώσεις υπέρ της ψυχικής υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο με σκοπό να υπενθυμίσουν σε όλους μας θεμελιώδη γεγονότα, αξιώματα αλλά και προβλήματα για την ψυχική υγεία. Τα δεδομένα, όπως αποτυπώνονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας*, έχουν δυστυχώς αρνητικό πρόσημο:
1. Περίπου το 25% του πληθυσμού στον κόσμο (1 στους 4 ανθρώπους) αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας. Ωστόσο, το 75% των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας δεν λαμβάνει καμία θεραπεία.
2. Το 50% περίπου των ψυχικών διαταραχών ξεκινούν πριν από την ηλικία των 14 ετών. Παρόμοια είδη διαταραχών έχουν αναφερθεί σε όλους την πολιτισμούς. Οι ψυχικές διαταραχές είναι ανάμεσα στις κύριες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως στους νέους. Ωστόσο, οι χώρες που έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας κάτω των 19 ετών, διαθέτουν και το φτωχότερο διαθέσιμο επίπεδο πόρων για την ψυχική υγεία. Οι περισσότερες χαμηλές και μεσαίου εισοδήματος χώρες έχουν μόνο ένα παιδοψυχίατρο για κάθε 1 έως 4.000.000 άτομα.
3. Πάνω από 800.000 άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο με την αυτοκτονία να είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-29 ετών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι για κάθε ενήλικα ο οποίος αυτοκτόνησε, είναι πιθανόν να υπήρχαν περισσότερες από 20 άλλες απόπειρες αυτοκτονίας. Το 75% των αυτοκτονιών εμφανίζεται σε χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες. Ο συνδυασμός των ψυχικών διαταραχών και της επιβλαβούς χρήσης του αλκοόλ, αποτελεί πυροδοτικό παράγοντα αυτοκτονιών σε όλο τον κόσμο. Ο έγκαιρος εντοπισμός και η αποτελεσματική διαχείριση είναι το κλειδί για τη διασφάλιση ότι οι άνθρωποι λαμβάνουν τη φροντίδα που χρειάζονται.
4. Οι καταστροφές και οι πόλεμοι έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και στην ψυχοκοινωνική ευημερία. Σε κάθε καταστροφικό γεγονός, τα ποσοστά εμφάνισης ψυχικών διαταραχών διπλασιάζονται.
5. Οι ψυχικές διαταραχές είναι σημαντικοί προκλητικοί παράγοντες για άλλες ασθένειες. Για παράδειγμα, η κατάθλιψη προσδιορίζεται ως ανεξάρτητος παράγων επικινδυνότητας για ισχαιμικά καρδιακά επεισόδια, ισχυρότερος από το φύλο, την υπέρταση, τις κοιλιακές αρρυθμίες ή τον διαβήτη.
6. Το στίγμα και οι διακρίσεις εις βάρος των ασθενών και των οικογενειών τους, αποτρέπει τους ανθρώπους από το να αναζητήσουν φροντίδα και υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Οι παρερμηνείες και το στίγμα που περιβάλλουν την ψυχική υγεία, είναι πολύ διαδεδομένες. Παρά την ύπαρξη αποτελεσματικών θεραπειών για τις ψυχικές διαταραχές, υπάρχει η πεποίθηση ότι είναι ανίατες ή ότι τα άτομα με ψυχικές διαταραχές είναι ανίκανα, δεν έχουν υψηλή νοημοσύνη ή είναι ανήμπορα να λάβουν τη σωστή απόφαση. Αυτό το στίγμα μπορεί να οδηγήσει σε κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ, απόρριψη και απομόνωση, με ταυτόχρονο αποκλεισμό από την υγειονομική περίθαλψη ή υποστήριξη. Στο πλαίσιο του συστήματος ψυχικής υγείας, οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται πολύ συχνά ως αντικείμενα, που στοιβάζονται σε ανθρώπινες αποθήκες αντί να υπάρχει η φροντίδα για τη λειτουργική αποκατάστασή τους.
7. Υπάρχουν βασικά εμπόδια για τη διεύρυνση των παροχών των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας. Προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, έχουν καταγραφεί τα εξής εμπόδια: η απουσία της ψυχικής υγείας από την ημερήσια διάταξη για τη δημόσια υγεία και τα εμπόδια για τη χρηματοδότηση της, η σημερινή εικόνα και οργάνωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, η έλλειψη ένταξής της στο πλαίσιο πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, οι ανεπαρκείς ανθρώπινοι πόροι για την ψυχική υγεία και η έλλειψη δημόσιου λόγου και υπεράσπισης της ψυχικής υγείας.
8. Οι ψυχικές διαταραχές, είναι η δεύτερη αιτία παγκοσμίως που οι εργαζόμενοι χάνουν την εργασία τους. Περίπου 220 δις ευρώ υπολογίζεται ότι είναι το κόστος του εργασιακού τομέα από την κατάθλιψη. Και μέχρι το 2020, η μείζων κατάθλιψη θα είναι ο ισχυρότερος παράγοντας αναπηρίας παγκοσμίως για τις γυναίκες και τα παιδιά.
Η αποτύπωση της σημερινής πραγματικότητας είναι τρομακτική, καταγράφοντας εξαιρετικά βίαιες συγκρούσεις και συνθήκες σε πολλές χώρες του κόσμου, που διαλύουν τις ζωές περισσοτέρων από 100 εκατομμυρίων ανθρώπων, με περισσότερα από 60 εκατομμύρια ανθρώπους να είναι εκτοπισμένοι, το υψηλότερο νούμερο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στο 2016 πλέον, γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες συγκλονιστικών γεγονότων και καταστροφών που πλήττουν την κοινωνία μας. Αυτά τα τρομακτικά συμβάντα δεν απαντώνται μόνο σε χώρες του τρίτου κόσμου αλλά έχουν φτάσει να χτυπούν και τη δική μας πόρτα. Πολλές φορές τα ατυχήματα συμβαίνουν δίπλα μας και επηρεάζουν τους δικούς μας ανθρώπους. Άλλες φορές, μέσα από το ρόλο που έχουμε στην κοινωνία καλούμαστε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που βίωσαν ένα τραυματικό γεγονός. Εμείς πώς ανταποκρινόμαστε; Πώς μπορούμε να απλώσουμε το χέρι μας σε αυτούς τους ανθρώπους και να έχει ουσιαστικό νόημα η κίνηση που κάνουμε;
Το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας αφορά στις «Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας για Όλους». Οι προσπάθειες που γίνονται για να υπερασπιστεί και να διαδοθεί το μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας, επικεντρώνεται στη βασική και ρεαλιστική ψυχολογική υποστήριξη από τους ανθρώπους που βρίσκονται σε καίριους ρόλους όπως το προσωπικό υγείας, δασκάλους, πυροσβέστες, εργαζόμενους στην κοινότητα, αστυνομικούς ή εθελοντές σε ΜΚΟ .
Οι ψυχολογικές πρώτες βοήθειες καλύπτουν τόσο την ψυχολογική όσο και την κοινωνική υποστήριξη. Ακριβώς όπως και η γενική υγειονομική περίθαλψη δεν αποτελείται μόνο από τις σωματικές πρώτες βοήθειες, παρομοίως και κανένα σύστημα ψυχικής υγείας δεν θα πρέπει να αποτελείται από Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας και μόνο. Η επένδυση στις Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας είναι μέρος μιας μακροπρόθεσμης προσπάθειας να εξασφαλιστεί ότι κάθε άνθρωπος που έρχεται αντιμέτωπος με οξεία δυσφορία λόγω μίας κρίσης, είναι σε θέση να λάβει βασική υποστήριξη και ότι αυτοί που χρειάζονται κάτι περισσότερο από Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείαςθα λάβουν πρόσθετη και προηγμένη υποστήριξη από τις υπηρεσίες σωματικής και ψυχικής υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών.
Στην Ελλάδα ο χώρος της ψυχικής υγείας παραμένει ακόμη διαταραγμένος. Ενώ, οι προσπάθειες που έχουν γίνει για να αλλάξει ριζικά το κλίμα της ψυχικής υγείας στη χώρα μας με το πρόγραμμα της «Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης» και με μεγάλη χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι σημαντικές, δεν είναι αρκετές. Διότι δεν αρκεί μόνο η θέληση και η χρηματοδότηση, αλλά απαιτείται η συνεργασία και η οργάνωση, τομείς που δυστυχώς υστερούμε. Μεμονωμένες περιπτώσεις που παρουσιάζονται και παράγουν σημαντικό έργο, μπορούν να φέρουν ουσιαστικό αποτέλεσμα, μόνο όταν επιτευχθεί η συνεργασία όλων των φορέων, όταν ενσωματωθεί η εμπειρία που έρχεται από το εξωτερικό και όταν αξιοποιηθεί όλη την τεχνογνωσία που υπάρχει στη διάθεσή τους.
Για τους παραπάνω λόγους, χρειάζεται να δουλέψουμε όλοι για να αυξήσουμε τη δημόσια κατανόηση και να δείξουμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε πολύ περισσότερα για να προληφθούν οι αιτίες που τα προκαλούν, να παρέμβουμε νωρίς στην ψυχική διαταραχή και να υπερασπιστούμε την επιτυχημένη ανάκαμψη, όπου παρουσιάζεται. Έχουν γίνει αρκετά, αλλά χρειάζονται ακόμη περισσότερα.
*Who.int (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας)
