Η επιβίωση οποιουδήποτε έμβιου συστήματος, εξαρτάται από δύο βασικές διαδικασίες, οι οποίες καλούνται, «μορφόσταση» και «μορφογένεση». Όταν γίνεται αναφορά στην μορφόσταση, εννοείται, η ικανότητα του συστήματος, να παραμένει σταθερό έναντι των περιβαλλοντικών δυσχερειών. Πως επιτυγχάνεται αυτή η διαδικασία;
Αυτή η διαδικασία, συντελείται μέσω της αρνητικής ανατροφοδότησης, η οποία, ενεργοποιείται από μια σειρά τυχαίων σφαλμάτων. Η δεύτερη διαδικασία, αυτή της μορφογένεσης, σημαίνει ότι, ένα σύστημα ενίοτε πρέπει να αλλάζει τη βασική του δομή. Η δεύτερη αυτή διαδικασία, περιλαμβάνει την θετική ανατροφοδότηση ή αλληλουχίες που ενισχύουν την απόκλιση, όπως στην περίπτωση μιας επιτυχούς μετάλλαξης, που επιτρέπει σε ένα είδος να προσαρμοστεί σε περιβαλλοντικές συνθήκες που έχουν αλλάξει, σύμφωνα με τον Μαρουγιάμα, (όπως αναφέρεται στην Hoffman, 2012).
Ο βιολόγος Hardin, (1969), αναλύει την διαδικασία της θετικής ανατροφοδότησης, με όρους κοινωνικών συστημάτων. Περιγράφοντας μια σειρά τεχνητών και φυσικών ομοιοστατικών μοντέλων, προβαίνει σε μια αμφισβήτηση της ύπαρξης ενός πραγματικού ομοιοστατικού συστήματος, όσον αφορά στην δυναμική λειτουργίας του, στις ελεύθερα αναπτυγμένες ανθρώπινες υποθέσεις. Αυτή η αδυναμία λειτουργίας, ενός τέτοιου συστήματος, στις ανθρώπινες υποθέσεις, οφείλεται στην τάση συσσώρευσης κεκτημένων και συμφερόντων. Παρατηρείται εκ μέρους του Hardin, (1969), ότι αυτή η κοινωνική δύναμη είναι εκ των πραγμάτων μια διαδικασία θετικής ανατροφοδότησης, και σε αυτό ακριβώς το σημείο έγκειται ο κίνδυνος.
Σύμφωνα με τον Hardin, (1969), όλα τα συστήματα, έχουν στη διάθεσή τους, μια φάση ομοιοστατικής σταθεροποίησης, δηλαδή συγκεκριμένες παραμέτρους, εντός των οποίων προκαλείται η αυτοδιόρθωσή τους. Πέραν όμως αυτής της κατάστασης ομοιοστατικής σταθεροποίησης, προς τα δύο άκρα, βρίσκονται η θετική ανατροφοδότηση και η καταστροφή, (όπως αναφέρεται στην Hoffman, 2012).
Η παραπάνω άποψη του Hardin, αποτελεί ωστόσο, μια προκατάληψη, την οποία μοιράζονται από κοινού διάφοροι διανοητές με υπόβαθρο τη θεωρία της επικοινωνίας. Όλοι εξισώνουν οποιαδήποτε κίνηση προς την τυχαιότητα ή το χάος με κάτι το ανεπιθύμητο. Ο Μαρουγιάμα και άλλοι θεωρητικοί των συστημάτων, όπως ο Buckley, (1968), πιστεύουν ότι μια τέτοια κίνηση μπορεί να έχει θετική αξία. Αν δεν παραγνωρίσουμε κάποια παραδείγματα θετικής ανατροφοδότησης, θα δούμε πως το δυναμικό επιβίωσης ενός συστήματος αυξήθηκε. Έτσι σκιαγραφείται μια εξελικτική θεωρία απόκλισης η οποία, ενστερνίζεται κάθε είδους αλλαγή.
Ένας άλλος τρόπος να παρατηρήσουμε τις δύο διαδικασίες της μορφόστασης και της μορφογένεσης, είναι να παρακολουθήσουμε αυτούς τους όρους που χρησιμοποιεί ο Buckley, ακολουθώντας τον Άσμπι, τους όρους της ποικιλίας και του περιορισμού. Όπου περιορισμός, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας την συνωνυμία του με τις έννοιες της δομής, της τακτικότητας, των προτύπων. Ο περιορισμός, σηματοδοτεί την απομάκρυνση από μια κατάσταση τυχαιότητας, προς αυτό που ο Schroedinger, (1945), ονομάζει αρνητική εντροπία. Από τη μια, κανένα έμβιο σύστημα δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς δομή, από την άλλη όμως, η υπερβολικά πολλή δομή, μπορεί να το εξουδετερώσει, να το σκοτώσει. Για αυτό και σύμφωνα με τον Buckley, (1968), πρέπει να υπάρχουν πηγές μηχανισμών για ποικιλία, για να ενεργούν ως πιθανές μεταβλητές προσαρμοστικής μεταβλητότητας, ώστε να αντιμετωπίζεται το πρόβλημα χάραξης νέας ποικιλίας ή περιορισμού σε ένα ευμετάβλητο περιβάλλον.
Τα όσα τεκμηριώνονται παραπάνω, σχετικά με την μορφοστατική και μορφογενετική διαδικασία των συστημάτων, μπορούν να προβάλλουν, την δυναμική που μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα κοινωνικό σύστημα, το οποίο βάλλεται από μη συνοχή και συνέπεια. Η προσωπική μου άποψη, δηλώνει την ανάγκη διαπερατότητας στα ανθρώπινα συστήματα, και την ανοχή σε καταστάσεις, οι οποίες τείνουν προς την τυχαιότητα και το χάος. Αυτές οι καταστάσεις, μπορούν να συμβάλλουν στην μετεξέλιξη και την αλλαγή της κοινωνίας, η οποία νοσεί και φθείρεται, μόνο αν οι νέες συνθήκες που επικρατούν σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο ληφθούν υπόψη ως παράγοντες ανακάλυψης νέων τρόπων προσαρμογής και αλλαγής του παρόντος συστήματος.
Η δημιουργική ικανότητα της κοινωνίας, εξαρτάται από την δυναμική των ανθρώπων, να αξιολογούν, να επεκτείνουν και να μεταβάλλουν εν τέλει τους ορισμούς και τις αντιλήψεις της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων, αξιοποιώντας την βιταλιστική σημασία της απόκλισης. Η απόκλιση από νόρμες, στερεότυπα και πεποιθήσεις γερά παγιωμένες, μπορεί (χωρίς η έκβαση να είναι απόλυτα βέβαιη), να οδηγήσει στην αλλαγή ενός συστήματος, να προσφέρει την διάνοιξη πηγών προσαρμοστικότητας σε συνθήκες δυσμενείς.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Buckley, W.,(1968). Society as a complex Adaptive System, ed. Chicago: Aldine, p. 491.
Hardin, G., (1969), The Cybernetics of Competition, ed. Boston: Houghton Mifflin, p. 275-295.
Hoffman, L. (2012), Τα θεμέλια της οικογενειακής θεραπείας, εκδ. University Studio press, σελ. 75-78.
