Γιατί κάποιοι ισχυροί πολιτικοί ηγέτες παρουσιάζουν χαρακτηριστικά διαταραχών της προσωπικότητας και πώς αυτό μπορεί να γίνει απειλή για τη δημοκρατία.
Αφού πέρασε ένα μέρος της ζωής του υποφέροντας από τους Ναζί και στη συνέχεια από τον Στάλιν, ο Πολωνός ψυχολόγος Άντριου Λομπατσέφσκι αφιέρωσε την καριέρα του στη μελέτη της σχέσης των ψυχολογικών διαταραχών και της πολιτικής. Ήθελε να κατανοήσει αφενός γιατί οι ψυχοπαθητικοί και οι ναρκισσιστές έλκονται τόσο έντονα από την εξουσία, αφετέρου τις διαδικασίες που προηγούνται από την ανάληψη της κρατικής εξουσίας από τέτοια άτομα.
Τελικά, κατέληξε στη χρήση του όρου «παθοκρατία» για να περιγράψει κυβερνήσεις που στελεχώνονται από άτομα με αυτές τις διαταραχές – η έννοια δεν περιορίζεται, σε καμία περίπτωση, σε καθεστώτα του παρελθόντος.
Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, παρά τον κανόνα ότι οι ψυχολόγοι δεν πρέπει να προβαίνουν σε ανεπίσημες διαγνώσεις δημοσίων προσώπων που δεν έχουν, προηγουμένως, εξετάσει (γνωστός ως «κανόνας Goldwater», εξαιτίας της περίπτωσης του γερουσιαστή Μπάρι Γκολντγουότερ, η ψυχική κατάσταση του οποίου αμφισβητήθηκε από ψυχιάτρους, το 1964), πολλοί έχουν δηλώσει δημοσίως ότι ο Ντόναλντ Τραμπ εμφάνιζε όλα τα σημάδια της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας. Παρόμοιες «διαγνώσεις» έχουν γίνει από ψυχολόγους και για άλλους ισχυρούς πολιτικούς σε όλο τον κόσμο.
Στην πραγματικότητα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα άτομα με διαταραχές της προσωπικότητας έλκονται από την πολιτική εξουσία – οι ναρκισσιστές επιζητούν την προσοχή και την επιβεβαίωση, πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους και ότι έχουν το δικαίωμα να εξουσιάζουν.
Δεν έχουν επίσης ενσυναίσθηση, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να εκμεταλλεύονται και να κακομεταχειρίζονται τους ανθρώπους για χάρη της εξουσίας. Οι ψυχοπαθητικοί έχουν μια παρόμοια αίσθηση ανωτερότητας και έλλειψη ενσυναίσθησης, αλλά χωρίς την ίδια ανάγκη για προσοχή και λατρεία.
Η παθοκρατία όμως δεν αφορά μόνο τα άτομα που κατέχουν θέσεις εξουσίας. Όπως επεσήμανε ο Λομπατσέφσκι, οι παθολογικοί ηγέτες τείνουν να προσελκύουν άτομα με ψυχολογικές διαταραχές. Ταυτόχρονα, οι δίκαιοι άνθρωποι με ενσυναίσθηση μειώνονται σταδιακά. Περιθωριοποιούνται ή απομακρύνονται οικειοθελώς, τρομαγμένοι από την αυξανόμενη παθολογία γύρω τους.
Ως αποτέλεσμα, με την πάροδο του χρόνου, οι παθοκρατίες γίνονται πιο συχνές και ακραίες. Μπορείτε να παρατηρήσετε το φαινόμενο αυτό στη δεκαετία του 1930 στη Γερμανία, την περίοδο ανάληψης της εξουσίας από τους Ναζί, όταν, σε λιγότερο από δύο χρόνια, η Γερμανία μετέβη από τη δημοκρατία στην παθοκρατία.
Η δημοκρατία είναι ο εγγυητής της προστασίας των ανθρώπων από παθολογικούς πολιτικούς, με αρχές και θεσμούς που περιορίζουν την εξουσία τους. Αυτός είναι και ο λόγος που οι παθοκράτες μισούν τη δημοκρατία.
Μόλις αποκτήσουν εξουσία, κάνουν ό,τι μπορούν για να διαλύσουν και να δυσφημίσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας και της νομιμότητας του Τύπου. Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που έκανε ο Χίτλερ, όταν ανήλθε στην καγκελαρία και αυτό προσπαθούν να κάνουν σήμερα ηγέτες όπως ο Τραμπ, ο Πούτιν και ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτωρ Ορμπάν.
Στις ΗΠΑ, επί προεδρίας Τραμπ υπήρξε σαφώς μια κίνηση προς την παθοκρατία. Όπως προβλέπει η θεωρία του Λομπατσέφσκι, η παλιά φρουρά πιο μετριοπαθών αξιωματούχων του Λευκού Οίκου –οι «ενήλικες στο δωμάτιο»– είχε αποχωρήσει. Ο πρόεδρος περιβαλλόταν από άτομα που μοιράζονταν τις αυταρχικές του τάσεις και την έλλειψη ενσυναίσθησης και ηθικής. Ευτυχώς, σε κάποιο βαθμό, οι δημοκρατικοί θεσμοί των ΗΠΑ κατάφεραν να προβάλουν κάποια αντίσταση.
Η Βρετανία ήταν επίσης αρκετά τυχερή, σε σύγκριση με άλλες χώρες. Σίγουρα υπήρξαν κάποιες παθοκρατικές τάσεις σε ορισμένους από τους πρόσφατους πρωθυπουργούς της (και άλλους εξέχοντες υπουργούς), συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης ενσυναίσθησης και της ναρκισσιστικής αίσθησης αλαζονείας. Ωστόσο, το κοινοβουλευτικό και εκλογικό σύστημα του Ηνωμένου Βασιλείου –και ίσως μια κουλτούρα δικαιοσύνης και κοινωνικής ευθύνης– έχουν προστατεύσει τη χώρα από κάποιες από τις χειρότερες ακρότητες της παθοκρατίας.
Διαβάστε σχετικά: Η ψυχολογία της εξουσίας
Παθοκρατικές πολιτικές σήμερα
Τα πρόσφατα πολιτικά γεγονότα φαίνονται ανησυχητικά. Το Ηνωμένο Βασίλειο μοιάζει να είναι πιο κοντά από ποτέ στην παθοκρατία. Η πρόσφατη έξοδος των μετριοπαθών Συντηρητικών είναι χαρακτηριστική της εκκαθάρισης που συμβαίνει καθώς η δημοκρατία μεταβαίνει σε παθοκρατία.
Η δυσπιστία και η αδιαφορία για τις δημοκρατικές διαδικασίες που έδειξε ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Μπόρις Τζόνσον, οι υπουργοί και οι σύμβουλοί του –η ανανέωση του κοινοβουλίου, ο υπαινιγμός ότι ενδέχεται να μην ακολουθήσουν νόμους με τους οποίους διαφωνούν– είναι επίσης χαρακτηριστικό της παθοκρατίας.
Ως ψυχολόγος, σίγουρα δεν θα προσπαθούσα να αξιολογήσω τον Τζόνσον, αφού δεν τον γνώρισα ποτέ. Αλλά, κατά την άποψή μου, σίγουρα περιβάλλεται από τα πιο αδίστακτα και χωρίς φραγμούς –και άρα ακόμα πιο παθοκρατικά– στοιχεία του κόμματός του. Ο πρώην πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον αναφερόμενος στον επικεφαλής σύμβουλο του Τζόνσον, Ντόμινικ Κάμινγκς, τον χαρακτήρισε «ψυχοπαθή καριέρας».
Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι δεν σημαίνει ότι ο καθένας που γίνεται μέλος μιας παθοκρατικής κυβέρνησης έχει κάποια ψυχική διαταραχή. Μερικοί άνθρωποι μπορεί απλώς να είναι αδιάφοροι και να μην έχουν ενσυναίσθηση, χωρίς να παρουσιάζουν μια πλήρη ψυχολογική διαταραχή.
Άλλοι, πάλι, μπορεί απλώς να έχουν το είδος του ναρκισσισμού (βασισμένο στην αίσθηση της ανωτερότητας και του δικαιώματος) που προκύπτει από ένα συγκεκριμένο τρόπο ανατροφής. Μερικοί πολιτικοί, επίσης, μπορεί απλώς να ακολουθούν το κόμμα λόγω αφοσίωσης ή της πεποίθησης ότι είναι σε θέση να συγκρατήσουν τις παθοκρατικές παρορμήσεις των ανθρώπων γύρω τους.
Απόδοση: Μαρίλια Γιακουμή Φιλόλογος- Ειδική παιδαγωγός
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
