Αυτό ισχύει σύμφωνα με την επιστήμη της Ψυχολογίας.
«Όταν είσαι διάσημος, σου επιτρέπουν να το κάνεις», υπερηφανεύεται ο Donald Trump αναφερόμενος στη σεξουαλική επίθεση του εναντίον γυναικών, σε μια συνομιλία που πρόσφατα διέρρευσε σε όλο τον κόσμο από αμερικανικό ΜΜΕ. «Μπορείς να κάνεις τα πάντα».
Φυσικά, η δύναμη που έρχεται με τη διασημότητα δεν επιτρέπει -και δεν πρέπει, να επιτρέπει- σε κανέναν να βλάπτει άλλους ανθρώπους. Αλλά τα σχόλιά του Trump είναι σύμφωνα με ένα βασικό εύρημα της ψυχολογικής έρευνας το εξής: Όσο περισσότερη εξουσία λαμβάνουν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερη ελευθερία αισθάνονται ότι έχουν να είναι ο αυθεντικός εαυτός τους, που ενεργεί σε συνέπεια με τους στόχους και τις αξίες τους. Με άλλα λόγια, η ισχύς δεν είναι εγγενώς διαβρωτική. Απλά φέρνει στην επιφάνεια την αληθινή φύση μας.
Μια μελέτη που διεξήχθη από τους καθηγητές ψυχολογίας Serena Chen και Dacher Keltner, στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας, απεικονίζει εύστοχα αυτό το φαινόμενο.
Οι ερευνητές ζήτησαν από κάποιους συμμετέχοντες να σκεφτούν μια φορά στη ζωή τους που είχαν εξουσία και από άλλους να σκεφτούν μια στιγμή που δεν είχαν. Αυτό έβαλε τους συμμετέχοντες στην αντίστοιχη ισχυρή ή ανίσχυρη νοοτροπία. Αμέσως μετά, οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να αναφέρουν πως θεωρούν ότι είναι σαν άνθρωποι, σε σχέση με τρεις σημαντικές κοινωνικές ομάδες υπαγωγής, τους φίλους, την οικογένεια και τους συναδέλφους.
Στους συμμετέχοντες που έπρεπε να σκεφτούν την περίοδο που δεν διέθεταν εξουσία, τα προσωπικά χαρακτηριστικά τους κυμάνθηκαν μεταξύ των ομάδων. Αυτό το μοτίβο που υποδηλώνει έλλειψη εξουσίας, οδηγεί τους ανθρώπους να έχουν μια ελαφριά ποικιλία στη προσωπικότητά τους και τη συμπεριφορά τους σε διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στους διάφορους στόχους και τις προσδοκίες των άλλων.
Αντίθετα, οι συμμετέχοντες που είχαν σκεφτεί εκείνη τη φορά που κατείχαν εξουσία, ήταν πιο σταθεροί στα χαρακτηριστικά τους μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Η ελευθερία που έρχεται με την εξουσία έδωσε τη δυνατότητα στα άτομα να είναι το ίδιο πρόσωπο σε όλα τα πλαίσια. Μια μελέτη παρακολούθησης που χρησιμοποίησε παρόμοιες μεθόδους διαπίστωσε επίσης ότι τα ισχυρά άτομα ανέφεραν ότι ένιωθαν πιο αυθεντικά, περισσότερο σαν τον αληθινό εαυτό τους από εκείνα που προς στιγμήν είχαν σκεφτεί τους εαυτούς τους σε μία φάση που δεν είχαν εξουσία.
Το πιο ισχυρό αποτέλεσμα αυτού του είδους της μελέτης είναι ότι η εξουσία επιτρέπει στους ανθρώπους να εκφραστούν ελεύθερα σε καταστάσεις όπου οι άλλοι (αυτοί που δεν έχουν εξουσία), θα έπρεπε να εξετάσουν πιο προσεκτικά το πώς η συμπεριφορά τους, επηρεάζει ή ακόμα και βλάπτει, τους άλλους. Αυτό είναι καλό, αν έχετε έναν ηγέτη ο οποίος είναι εγγενώς ειλικρινής, νοιάζεται και είναι συμπονετικός. Αλλά τα νέα είναι άσχημα, αν τύχει να έχετε έναν ηγέτη ο οποίος είναι εκ φύσεως εγωιστής, οξύθυμος και χωρίς ηθικές αξίες.
Μια μελέτη που διεξήχθη από την Stéphane Côté, καθηγήτρια οργανωτικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, υποστηρίζει άμεσα αυτή την υπόθεση. Οι ερευνητές μέτρησαν τον θετικό κοινωνικό προσανατολισμό ατόμων, όταν δηλαδή νοιάζονται κατά βάση και είναι παρηγορητικοί προς τους άλλους. Έπειτα αξιολόγησαν πόση εξουσία και αυτονομία είχαν τα άτομα αυτά στη δουλειά τους.
Οι ερευνητές βρήκαν ότι οι ισχυροί άνθρωποι με θετικό κοινωνικό προσανατολισμό είχαν υψηλότερη βαθμολογία σε ένα τεστ που μετρούσε την ικανότητά τους να διαβάζουν με ακρίβεια τα συναισθήματα στις εκφράσεις του προσώπου. Οι ισχυροί άνθρωποι που είχαν χαμηλή βαθμολογία στον θετικό κοινωνικό προσανατολισμό αντίθετα, είχαν χαμηλή βαθμολογία.
Εν ολίγοις, αν δεν τείνετε από τη φύση σας να είστε συμπονετικοί, θα νιώθετε ότι η κατοχή εξουσίας σας “παραχωρεί” την άδεια να προσέχετε λιγότερο τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων.
Το γεγονός ότι η εξουσία ενισχύει τα αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας έχει επίσης μερικές άμεσες επιπτώσεις στη συμπεριφορά. Σε μια μελέτη από την Katherine DeCelles, καθηγήτρια οργανωσιακής συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, οι άνθρωποι που νοιαζόταν λιγότερο για την ηθική είχαν επίσης περισσότερες πιθανότητες να παραβούν τους κανόνες στο χώρο εργασίας, αλλά μόνο αν είχαν την εξουσία.
Στη μελέτη, οι ενήλικες εργαζόμενοι ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα ανάρμοστης συμπεριφοράς στο χώρο εργασίας, όπως το να φεύγουν από τη δουλειά νωρίς ή να περνούν περισσότερο από τον επιτρεπόμενο χρόνο στα διαλείμματα, ειδικά όταν ήταν πιο ισχυροί και η ηθική ήταν ένα χαρακτηριστικό της ταυτότητάς τους λιγότερο κεντρικής σημασίας. Οι άνθρωποι που θεωρούσαν κεντρική αξία το να ενεργούν ηθικά, ήταν από την άλλη, λιγότερο πιθανό να συμπεριφερθούν ανάρμοστα στη δουλειά, ακόμη και αν είχαν την εξουσία.
Περισσότερο από μια δεκαετία πριν από την εν λόγω μελέτη, η Τσεν και οι συνεργάτες της διεξήγαγαν ένα πείραμα που βρήκε παρόμοια αποτελέσματα. Σε ένα πείραμα δόθηκε στους συμμετέχοντες η επιλογή να έχουν ή όχι εξουσία να λαμβάνουν αποφάσεις, κατά το οποίο αλληλεπιδρούσαν με έναν συνάδελφο ο οποίος είχε φτάσει στο εργαστήριο αργά και εμφανώς ατημέλητος. Σε αυτούς που είχε παραχωρηθεί εξουσία και είχαν κοινωνικές προσωπικότητες, ήταν δηλαδή άνθρωποι που εμπιστεύονται περισσότερο την ειλικρίνεια των άλλων και είναι ευχάριστοι στις σχέσεις τους, ήταν πιο πιθανό να βοηθήσουν τον αναξιοπαθούντα συνάδελφό τους, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε ότι θα έμεναν περισσότερο για να ολοκληρωθεί η μελέτη. Οι άνθρωποι με εξουσία που είχαν χαμηλές βαθμολογίες στην πτυχή της κοινωνικότητας αντίθετα, ήταν λιγότερο πιθανό να βοηθήσουν.
Συνοψίζοντας, τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι η εξουσία έχει μια καυστική επίδραση στους ανθρώπους με ήδη αμφίβολο χαρακτήρα, διότι τους δίνει απεριόριστη άδεια να ενεργούν, να αισθάνονται και να συμπεριφέρονται στους άλλους με τρόπους που ευθυγραμμίζονται πλήρως με τους δικούς τους στόχους και συμφέροντα.
Αυτή η ψυχολογική ελευθερία μπορεί να εξηγήσει, για παράδειγμα, την εξέλιξη του χρηματιστή Ivan Boesky, τον άνθρωπο που ενέπνευσε τον χαρακτήρα του Gordon Gekko στην ταινία Wall Street. Νωρίς στην καριέρα του, επωφελήθηκε από νόμιμες εταιρικές εξαγορές. Αλλά καθόσον ανερχόταν στην εξουσία, εξελίχθηκε σε έναν θρασύ και παράνομο εκμεταλλευτή εμπιστευτικών πληροφοριών. Ομοίως, βρίσκουμε τον Diederik Stapel, έναν πρώην καθηγητή της κοινωνικής ψυχολογίας που διέπραξε εκτεταμένη ακαδημαϊκή απάτη κατασκευάζοντας όλο και περισσότερα “ψεύτικα” δεδομένα, καθώς αυξανόταν το κύρος και η επιρροή του στον τομέα του.
Και αυτή η επιστήμη (η Ψυχολογία) γίνεται ιδιαίτερα σημαντική καθώς το ευρύ κοινό βιώνει καθημερινά αποκαλύψεις για σκάνδαλα του Trump στο παρελθόν και το παρόν. Οι Ψυχολογικές έρευνες δείχνουν καθαρά ότι θα πρέπει να νοιαζόμαστε για τις προσωπικότητες των ηγετών μας, ξεχωριστά από τις πολιτικές που κηρύττουν, γιατί καμία θέση δεν έχει αρκετό κύρος ή δεν είναι αρκετά ευγενής για να κάνει ένα άτομο αμφιβόλου χαρακτήρα, να μάθει να συμπεριφέρεται σωστά. Στην πραγματικότητα, ανατριχιάζει κανείς μπροστά στο τεράστιο μέγεθος των παραβάσεων που μπορεί να ενεργοποιηθούν από την εξουσία ενός προέδρου Trump.
Πηγή: qz.com
Απόδοση – Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Μπλέτσος, Ψυχολόγος, Υποψήφιος Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
