Βάλε προτεραιότητα τον εαυτό σου και να θυμάσαι ότι όποιος/α κι αν είσαι, δεν αξίζεις καμία κακοποιητική ή τοξική συμπεριφορά. Αξίζεις να είσαι παραγωγική/ός, δημιουργικός/ή και ήρεμος/η σε ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον!
Ξυπνάω κάθε πρωί εδώ και 3 μήνες και εύχομαι να αρρωστήσω για να πάρω αναρρωτική, έχω ημικρανίες σχεδόν κάθε μέρα και κοιμάμαι κλαίγοντας ..δεν θέλω να πάω ξανά στο γραφείο με τις φωνές, τα κουτσομπολιά και τις προσβολές…τι τους φταίω; Από τότε που πάτησα το πόδι μου και έμαθα ότι τη θέση μου την προόριζε η προϊσταμένη για την ανιψιά της, κατάλαβα γιατί μου έχει κάνει το βίο αβίωτο! Δεν γίνεται να παραιτηθώ, δεν θα βρω άλλη δουλειά και πως θα ζήσω; Με το ταμείο; Αδύνατον, τα έξοδα για τα παιδιά, το σπίτι, οι λογαριασμοί;! Τι να κάνω; δεν αντέχω άλλο εκεί μέσα! [1]
Δεν μπορώ να κοιμηθώ από τη μέρα που ο manager είπε ότι θα υπάρξουν αλλαγές στο προσωπικό..συρρίκνωση λέει της εταιρείας γιατί δεν έχουμε πετύχει τους στόχους! Έχω τόσο θυμό με όλους! Κάθε μέρα ακούω ότι αποκλείεται να απολύσουν όσους έχουν παιδιά και οικογένειες, ή πολλά χρόνια στην εταιρεία ή είναι πάνω των 40 ετών…εμείς που δεν έχουμε παιδιά δηλαδή αλλά έχουμε 2 μεταπτυχιακά και δουλεύουμε 10ωρα, φυσικά θα πρέπει να απολυθούμε…στα 37 σου είναι εύκολο να βρεις άλλη δουλειά;;! Και πως θα κάνω παιδιά χωρίς δουλειά;! Και δεν αντέχω κάθε μέρα τα κουτσομπολιά, τα ίδια και τα ίδια..τι να κάνω όμως;! Έχω χάσει την όρεξη για να κάνω οτιδήποτε..μόνο θυμό και αδικία νιώθω! [1]
Αυτές είναι μόνο δύο από τις πολλές μαρτυρίες που μου έχουν εμπιστευτεί θεραπευόμενες/-οι με PTSD- μετατραυματικό στρες, καταθλιπτική συμπτωματολογία, συμπτώματα εργασιακής εξουθένωσης (burnout), κρίσεις πανικού, αϋπνίες, ιλίγγους, ημικρανίες, πόνους στη μέση ή στο στομάχι και άλλα επίπονα συμπτώματα ψυχικής και σωματικής υγείας.
Διαβάστε σχετικά: Η παρενόχληση στο χώρο της εργασίας
Συχνά, αυτά τα συμπτώματα είναι αποτέλεσμα του εργασιακού εκφοβισμού, της εργασιακής επισφάλειας, της έλλειψης οργανωσιακής δικαιοσύνης και κατ’ επέκταση της έλλειψης ενός υγιούς εργασιακού πλαισίου.
Οι άνθρωποι είναι εγκλωβισμένοι σε δυσλειτουργικές επαγγελματικές σχέσεις, καθώς συνήθως βρίσκονται εκεί μετά από συνέντευξη, από ανάγκη για βιοπορισμό, και χωρίς να επιλέγουν ούτε να γνωρίζουν το πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ των εργαζομένων, των υπευθύνων, των στελεχών και γενικά την πολιτική των ιδιοκτητών του μαγαζιού, του οργανισμού ή της εταιρείας.
Συνήθως, δεν γίνεται αντιληπτή η σταδιακή αύξηση του άγχους, της απελπισίας, της απόγνωσης, της ματαίωσης και όλων των αρνητικών συναισθημάτων που προκύπτουν από το τοξικό και κακοποιητικό εργασιακό περιβάλλον μέχρι να διαμαρτυρηθεί το σώμα με τα «πρώτα καμπανάκια» ήπιων συμπτωμάτων και ξαφνικά οι σκέψεις για παραίτηση ή αναρρωτική άδεια γίνονται καθημερινές ως τη μοναδική διέξοδο.
Οι πρωτόγνωρες συνθήκες πανδημίας Covid-19 έχουν επηρεάσει δυσχερώς πολύπλευρα τους πολίτες, αλλά και την οικονομία και την ανάπτυξη της χώρας. Η συνεχώς αυξανόμενη ανεργία από το 2008 έχει σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στη σωματική και ψυχική υγεία στην Ελλάδα, κυρίως στις γυναίκες, σύμφωνα με μία έρευνα για την περίοδο 2008-2013. [1].
Σε περιπτώσεις που γίνονται περικοπές, μειώσεις ωραρίων και μισθών, απολύσεις ή γενικά ανακατατάξεις, οι εργαζόμενοι/ες που παραμένουν στο εργασιακό περιβάλλον συχνά βιώνουν εργασιακή ανασφάλεια τόσο για τις άμεσες επιπτώσεις των αλλαγών όσο και για τις πιθανές μελλοντικές επιπτώσεις (π.χ. απόλυση, αιφνίδια πτώχευση εταιρείας).
Πολυάριθμα τα επιστημονικά δεδομένα διεθνώς και για την Ελλάδα σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις των εργασιακών συνθηκών, της επισφάλειας, της ανεργίας και της οικονομικής κρίσης στην ψυχική και σωματική υγεία των πολιτών. Ήδη από το 2017 ίσως και εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα κατείχε την τρίτη υψηλότερη θέση στην Ευρώπη, με ποσοστό 13%, σε ό,τι αφορά τον εργασιακό εκφοβισμό (workplace bullying) [2].
Πολύ εύστοχα έχουν αναφερθεί στις προεκτάσεις του φαινομένου οι ομιλητές σε σχετική ημερίδα που διοργανώθηκε από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Δήμου Κηφισιάς σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κοινωνικής Δυναμικής [2]: «η ύπαρξη και η διατήρηση σε έναν εργασιακό χώρο παραγόντων ευνοϊκών για την ανάπτυξη κακών ψυχοκοινωνικών συνθηκών έχει σοβαρή αρνητική επίδραση στην υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων καθώς και στα αποτελέσματα της επιχείρησης ή του οργανισμού. Ο προβληματικός σχεδιασμός και οργάνωση της εργασίας αλλά και το αρνητικό ψυχοκοινωνικό περιβάλλον επιδρούν αρνητικά στη δημιουργικότητα των εργαζομένων και κατ’ επέκταση στην απόδοση ενός οργανισμού και αποτελούν τροχοπέδη για την αποτελεσματική ανάπτυξη του και την παραγωγή των μέγιστων δυνατών αποτελεσμάτων [..].»
Η εργασιακή ανασφάλεια έχει επιστημονικά αποδειχθεί ότι επιβαρύνει σωματικά και ψυχικά τις/τους εργαζόμενους/ες με έκπτωση της λειτουργικότητάς τους στην εργασία τους αλλά και συνολικά στη ζωή τους. Χαρακτηριστική είναι η Ελληνική μελέτη [3] σχετικά με τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις της εργασιακής ανασφάλειας τη χρονική περίοδο 2012 που με νέα νομοθεσία (ν.4023/2012) ανακοινώθηκε η μετάταξη και η μεταφορά 2000 μόνιμων δημοσίων υπαλλήλων σε άλλες υπηρεσίες [3,4].
Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη, οι εργαζόμενοι/ες που ήταν στη φάση μετάταξης συγκριτικά με όσους δεν ήταν, είχαν σημαντικά χειρότερα σκορ στα ερωτηματολόγια στρες, άγχους, κατάθλιψης, αρνητικού συναισθήματος, κοινωνικής στήριξης, δυσμενέστερες οικογενειακές σχέσεις, σωματικά συμπτώματα και συχνότερα μυοσκελετικούς πόνους [3].
Το 2019, η τραγική είδηση του αιφνίδιου θανάτου ενός εργαζομένου από έμφραγμα στο σπίτι του και η πρωτοφανής απόφαση του Πρωτοδικείου (1358/2018) ότι είναι εργατικό ατύχημα εξαιτίας του έντονου εργασιακού άγχους, αποδεικνύουν τις τραγικές συνέπειες που μπορεί να έχουν για τις/ τους εργαζομένους/ες όλες οι προαναφερθείσες ψυχοπιεστικές και εξουθενωτικές συνθήκες εργασίας [5].
Εάν είστε άνθρωποι σε θέσεις με οργανωτικό/ διοικητικό ρόλο ή σε θέση εξουσίας, μερικές μέρες άδειας από την εργασία σας θα σας βοηθήσουν να αποστασιοποιηθείτε και με ηρεμία να αναλογιστείτε την ευθύνη σας στη διατήρηση ενός κακοποιητικού ή/και ψυχοπιεστικού εργασιακού περιβάλλοντος και να σχεδιάσετε προσεκτικά το νέο πλάνο για τη βελτίωση και την αποκατάσταση της οργανωσιακής δικαιοσύνης προς όφελος των εργαζομένων και συνολικά της εταιρείας/του οργανισμού/κ.ά.
Εάν είστε άνθρωποι που βιώνετε ψυχοπιεστικές και κακοποιητικές συνθήκες εργασίας, ακολουθούν μερικές πρακτικές συμβουλές διαχείρισης.
6 βήματα διαχείρισης εργασιακού εκφοβισμού και άγχους
- Άμεση αντίδραση: Παθητική, συμφιλιωτική, διεκδικητική ή επιθετική συμπεριφορά; Τις πρώτες φορές ίσως δοκιμάσεις και τις 4 αυτές συμπεριφορές για να διαχειριστείς την κακοποιητική ή άδικη συμπεριφορά που δέχτηκες από συναδέλφους ή κάποιον εργοδότη. Ανάλογα με τη συχνότητα των γεγονότων, κάποιες μέρες θα προτιμάς να τους αγνοήσεις, ή μπορεί με ένα αστείο και δείχνοντας καλή πρόθεση να προσπαθήσεις να βελτιώσεις τη σχέση σας, ενώ άλλες φορές ίσως αντιδράσεις θυμωμένα. Κάποιες άλλες μέρες ίσως επιλέξεις να εκφράσεις ήρεμα και ευγενικά την ενόχλησή σου στον θύτη ή σε κάποιον ανώτερο (manager, ιδιοκτήτη, κ.ά.) και σίγουρα αξίζει τον κόπο να το προσπαθήσεις. Αν λύθηκε τόσο απλά το θέμα μάλλον ήταν μεμονωμένο γεγονός και δεν χρειάζεται να ανησυχείς. Εάν όμως δεν λύθηκε, τότε θα χρειαστείς άμεσα ένα πιο δραστικό πλάνο διαχείρισης.
- Καταγραφή των γεγονότων και συλλογή αποδείξεων (εμαιλ, μαρτυρίες από συναδέλφους, προφορικές ανακοινώσεις πιθανόν απολύσεων, κ.ά): Η τήρηση ημερολογίου θα σε βοηθήσει να συνειδητοποιήσεις τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των περιστατικών που σου συμβαίνουν, όπως και να θυμάσαι λεπτομέρειες που πιθανόν από τη στενοχώρια, το θυμό ή/και το άγχος να τις ξεχάσεις σε λίγο καιρό. Δεν είναι χαζό να τα καταγράψεις ούτε τους δίνεις μεγαλύτερη διάσταση έτσι! Δυστυχώς, είναι η πραγματικότητα ότι αν συμβεί μία φορά να σου φερθούν κακοποιητικά και υποτιμητικά, σύντομα θα συμβεί και δεύτερη και τρίτη και πολλές ακόμα φορές.
- Αναζήτηση υποστήριξης: Η αναζήτηση υποστήριξης και βοήθειας από συναδέλφους που υφίστανται τις ίδιες ή παρόμοιες καταστάσεις, ή από ειδικούς και θεσμικά όργανα εντός του πλαισίου (π.χ. τμήμα ανθρωπίνου δυναμικού, σύλλογοι εργαζομένων) ή εκτός (π.χ. επιθεώρηση εργασίας, ΓΣΕΕ, εργατολόγοι) θα σε βοηθήσουν να μην απομονωθείς και να μη «βουλιάξεις» σε φαύλους κύκλους ενοχών, άγχους, θλίψης, σκέψεων για προσωπική υπαιτιότητα, αποτυχίας, αναξιότητας και ανεπάρκειας, αλλά αντίθετα θα συνειδητοποιήσεις ότι κι άλλοι νιώθουν το ίδιο, ότι οι υπαίτιοι είναι όσοι διατηρούν και αποφασίζουν για τέτοιες δυσάρεστες εργασιακές συνθήκες τόσο στη συγκεκριμένη δουλειά αλλά και γενικότερα.
- Νομική συμβουλή: Μία επίσκεψη σε δικηγόρο που εμπιστεύεσαι ή είναι ειδικός σε Εργατικό δίκαιο θα είναι πολύ διαφωτιστική πριν πάρεις οποιαδήποτε απόφαση για παραίτηση ή συναινετική απόλυση. Για παράδειγμα, μία επιλογή είναι η υποβολή μήνυσης για παραβίαση της αρχής ίσης μεταχείρισης, καθώς και για επιμέρους στοιχειοθετούμενα αδικήματα του ποινικού κώδικα, όπως η εξύβριση (361 ΠΚ), και η συκοφαντική δυσφήμιση (363 ΠΚ).
Διαβάστε σχετικά: 10 ενδείξεις της παθητικό-επιθετικής συμπεριφοράς
- Δραστικές λύσεις: Εάν η κατάσταση παραμένει η ίδια ή επιδεινώνεται, θα χρειαστεί να αποφασίσεις για δραστικές λύσεις. Κατέγραψε τις επιλογές σου σε ένα χαρτί από το καλύτερο σενάριο στο χειρότερο, και στο τέλος πρόσθεσε και όσες θα σκεφτόσουν αν συμβούλευες ένα φίλο σου ή μια φίλη σου. Η συζήτηση με έμπιστους ανθρώπους στο περιβάλλον σου ίσως να σε βοηθήσει να προχωρήσεις στην εύρεση ουσιαστικών λύσεων για τη δική σου προστασία και φροντίδα, ακόμα κι αν χρειαστεί να εξαντλήσεις τρόπους και να συγκρουστείς με συναδέλφους ή/και εργοδότες ώστε να γίνει κάτι πιο δραστικό. Αξίζει να το δοκιμάσεις, καθώς ακόμα κι αν παραιτηθείς από τη δουλειά σου, είναι σημαντικό να είναι συνειδητή η απόφαση αυτή και τότε είναι πολύ πιθανό ψυχικά να έχεις λιγότερα ή και καθόλου τραύματα.
- Γνωσιακή- Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία: Η ψυχοθεραπεία θα σε βοηθήσει να ανακτήσεις ή να διατηρήσεις την ψυχική σου ανθεκτικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας και να μην ενταθούν τα ψυχικά συμπτώματα του άγχους, της απελπισίας και της απόγνωσης που βιώνεις. Η φροντίδα και η θωράκιση της υγείας σε προσωπικό επίπεδο θα επηρεάσει τον τρόπο που νοηματοδοτείς τις δεδομένες συνθήκες και τους παράγοντες που έχουν διαμορφώσει ένα τοξικό- κακοποιητικό εργασιακό περιβάλλον ή την εργασιακή επισφάλεια. Η διεκδικητικότητά σου και το πως να θέτεις τα προσωπικά σου όρια, επίσης, μπορούν να ενισχυθούν και να βελτιωθούν στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας με εξειδικευμένες τεχνικές. Όσο νωρίτερα ξεκινήσεις ψυχοθεραπεία τόσο καλύτερα για τη ψυχική και σωματική σου υγεία!
Τέλος, να θυμάσαι ότι όσο καθυστερείς και αποφεύγεις να διαχειριστείς την κατάσταση, υποφέρεις μάταια και το πρόβλημα δεν λύνεται. Ο φόβος και το άγχος που θα έχεις ήδη βιώσει θα εντείνεται καθημερινά και μόνο στη σκέψη ότι μπορεί να σου συμπεριφερθούν έτσι ξανά και ξανά.
Πάρε μια βαθιά ανάσα και ξεκίνα από σήμερα να κάνεις κάποια από τα παραπάνω βήματα καθημερινά από λίγο πριν οδηγηθείς σε κάτι πιο δραστικό. Εάν φοβάσαι να το διαχειριστείς, κινητοποιήσου πρώτα σε κάποια από τα προαναφερθέντα βήματα που αφορούν την αναζήτηση υποστήριξης και συμβουλών. Βάλε προτεραιότητα τον εαυτό σου και να θυμάσαι ότι όποιος/α κι αν είσαι, δεν αξίζεις καμία κακοποιητική ή τοξική συμπεριφορά. Αξίζεις να είσαι παραγωγική/ός, δημιουργικός/ή και ήρεμος/η σε ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον!
Ευχαριστώ πολύ την εικαστικό Πανδώρα Καρτσωνάκη για τη δημιουργία και την παραχώρηση του εικαστικού έργου της με τίτλο «Εργασιακό άγχος και Αϋπνίες» εμπνευσμένο από το άρθρο μου. Περισσότερες πληροφορίες για το έργο της θα βρείτε στο https://www.linkedin.com/in/panagiota-kartsonaki-b56b7012a και στο Instagram profile: pandora_kartsonaki
[1] Έχει διασφαλιστεί η ανωνυμία των προσώπων
Πηγές και άλλοι χρήσιμοι ιστότοποι
- Drydakis, N. (2015). The effect of unemployment on self-reported health and mental health in Greece from 2008 to 2013: A longitudinal study before and during the financial crisis. Social Science & Medicine, 128: 43-51. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0277953614008338
- https://www.iefimerida.gr/news/343295/triti-stin-eyropi-i-ellada-sto-ergasiako-bullying-i-krisi-epideinose-tin-katastasi
- https://www.hindawi.com/journals/bmri/2015/673623/
- https://www.e-forologia.gr/lawbank/document.aspx?digest=799DF24548E489B0.21E447CC04&version=2017/07/31
- https://www.lawspot.gr/nomika-nea/enypekk-ergatiko-atyhima-o-thanatos-toy-ergazomenoy-apo-emfragma-sto-spiti-toy-logo //https://www.voria.gr/article/dikastiki-apofasi—stathmos-ergatiko-atichima-to-stres
- https://www.ypakp.gr/uploads/docs/5153.pdf
- https://www.ypakp.gr/uploads/docs/10857.pdf
- http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dliup.nsf/All/69FE35342D7E7E96C2257DF00036C157?OpenDocument
- Bjørkelo, B.(2013). Workplace bullying after whistleblowing: future research and implications. Journal of Managerial Psychology, 28 (3):306-323. https://doi.org/10.1108/02683941311321178
