Μία θεωρία που έχει διχάσει τον κόσμο της ψυχολογίας.
Ο Άντερς Έρικσον, ως έφηβος στη Σουηδία, συνήθιζε να παίζει σκάκι με έναν από τους συμμαθητές του που έπαιζε πολύ πιο άσχημα από τον ίδιο. Κάθε φορά που έπαιζαν, ο Έρικσον τον κέρδιζε πολύ εύκολα.
Μια μέρα όμως, ο συμμαθητής του τον νίκησε. Ο Έρικσον ήθελε να μάθει: Τι ακριβώς έκανε ο συμμαθητής του για να βελτιώσει την απόδοσή του τόσο δραστικά;
Αν και ο Έρικσον δεν το συνειδητοποίησε τότε, το ερώτημα αυτό θα καθόριζε το έργο της ζωής του. Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά την ήττα του από τον συμμαθητή του, ο Έρικσον ασχολήθηκε λιγότερο με τη βελτίωση του στο σκάκι και περισσότερο να μάθει πώς οι άνθρωποι βελτιώνονται σε οτιδήποτε κάνουν.
Σήμερα, ο Ericsson είναι καθηγητής ψυχολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, όπου ειδικεύεται, μεταξύ πολλών θεμάτων, στην επιστήμη της μέγιστης απόδοσης. Είναι, με άλλα λόγια, ένας ειδικός για τους ειδικούς.
Σύμφωνα με την έρευνα και τη λογική του Έρικσον, ο μοναδικός λόγος που δεν είστε βιρτουόζος βιολιστής ή αθλητής Ολυμπιακών Αγώνων ή κάποιου άλλου είδους ερμηνευτής παγκόσμιας κλάσης, είναι ότι δεν έχετε δεσμευθεί σε μια διαδικασία που ο ίδιος αποκαλεί «συνειδητή εξάσκηση».
Σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με την Έρικσον, η συνειδητή εξάσκηση αφορά στην αποστασιοποίησή σας από ό,τι σας είναι εύκολο και στην προσπάθεια σας να κάνετε δραστηριότητες πέρα από τις τρέχουσες ικανότητές σας. Ενώ η επανάληψη μιας ικανότητας που έχετε ήδη κατακτήσει, μπορεί να σας φαίνεται ικανοποιητική, δεν είναι αρκετή για να σας βοηθήσει να γίνετε καλύτεροι. Επιπλέον, η θέληση απλά να βελτιωθείτε δεν είναι αρκετή: οι άνθρωποι χρειάζονται επίσης καλά καθορισμένους στόχους και τη βοήθεια ενός δασκάλου που θα δημιουργήσει ένα σχέδιο για την επίτευξή τους.
Αρχικά, ο δάσκαλος σας δίνει ανατροφοδότηση σχετικά με τις προσπάθειες. Στο τέλος, μπορείτε να εντοπίσετε τα προβλήματα στη δική σας απόδοση και να κάνετε τις ανάλογες μικροαλλαγές. Η έρευνα του Έρικσον τον οδήγησε να μελετήσει εμπειρογνωμόνες ορθογράφους, αθλητές και πρωταθλητές της μνήμης και αποδίδει τις ποικίλες επιτυχίες τους στην συνειδητή εξάσκηση.
Πιο συγκεκριμένα, το έργο του Έρικσον για τη συνειδητή εξάσκηση, αποτέλεσε τη βάση για τον «κανόνα των 10.000 ωρών» που υπάρχει στο βιβλίο του Malcolm Gladwell, «Outliers: Αφιερώστε περίπου 10.000 ώρες εξάσκησης και θα γίνετε τέλειος!»
Δυστυχώς, ο Έρικσον λέει ότι ο Γκλάντγουελ παρερμήνευσε την έρευνά του και ότι οι 10.000 ώρες επανάληψης της ίδιας δραστηριότητας ξανά και ξανά, δεν είναι αρκετές για να εκτοξεύσουν κάποιον στην κορυφή του τομέα του.
Ο Γκλάντγουελ πιθανό να έβγαλε τα συμπεράσματά του από μία μελέτη που ο Έρικσον και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν το 1993, το οποίο μελέτησε 40 βιολιστές στη Γερμανία. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές επικεντρώθηκαν στους παράγοντες που διαφοροποιούνταν οι καλύτεροι μουσικοί, από τους καλούς ή τους μέτριους.
Αφού ζήτησαν από όλους τους βιολιστές να δώσουν λεπτομερή στοιχεία για το πώς περνούν τον χρόνο τους, εξασκούμενοι στη μουσική αλλά και σε άλλες δραστηριότητες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι δύο κορυφαίες ομάδες των βιολιστών περνούσαν πολύ περισσότερες ώρες κάνοντας μόνο εξάσκηση απ’ ό,τι οι άλλοι. Οι ερευνητές μελέτησαν επίσης πιανίστες και κατέληξαν σε παρόμοια συμπεράσματα.
Κατά μέσο όρο, και ο Γκλάντγουελ πιθανώς να έβγαλε από αυτό τα συμπέρασμά του, οι καλύτεροι βιολιστές είχαν δαπανήσει συνολικά 10.000 ώρες εξασκώντας την τέχνη τους από την ηλικία των 20 ετών. Ορισμένοι, ωστόσο, είχαν εξασκηθεί πολύ περισσότερο ή λιγότερο, από αυτές τις ώρες.
Τα ευρήματα του Έρικσον στις τρεις τελευταίες δεκαετίες, δείχνουν ότι η «συνειδητή εξάσκηση» είναι το κλειδί για την επίτευξη υψηλών επιπέδων απόδοσης σε κάθε τομέα.
Συγκεκριμένα αναφέρει ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι μόνο η εξάκηση μπορεί να τους οδηγήσει στην επιτυχία, δεν μιλούν για το ίδιο είδος εξάσκησης. Ο Έρικσον ακόμη είναι επιφυλακτικός όσο για το αν οι γενετικές διαφορές, ας πούμε, στη γνωστική ή τη σωματική ικανότητα, έχουν σημασία στις διακυμάνσεις στην επίτευξη του στόχου της εξειδίκευσης.
Το ύψος και το σωματικό μέγεθος, αναφέρει, είναι τα μόνα γενετικά προκαθορισμένα γνωρίσματα που δεν μπορούν να αλλάξουν πολύ μέσα από την εξάκηση και έχουν μια σημαντική επίδραση στην απόδοση.
Ακόμα και η ευφυΐα, είπε ο Έρικσον, δεν συνδέεται άμεσα με την άριστη απόδοση. Στο βιβλίο του «Peak», παραθέτει μια μελέτη από Βρετανούς ερευνητές, που διαπίστωσαν ότι η νοημοσύνη πράγματι προβλέπει την ικανότητα στο σκάκι μεταξύ των παιδιών. Αλλά όταν αυτοί οι ερευνητές εξέτασαν μόνο παιδιά που ήταν κορυφαίοι σκακιστές, το υψηλότερο IQ συνδεόταν, στην πραγματικότητα, με χειρότερες δεξιότητες.
Ενώ ένα υψηλό IQ βοηθά τα παιδιά να μάθουν το παιχνίδι και να αποκτήσουν τις βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για να παίξουν, δεν παίζει κανένα ρόλο, κατά πάσα πιθανότητα, σε άλλα παιδιά μόλις φτάσουν το ίδιο επίπεδο νοημοσύνης εξηγεί ο Έρικσον. Όμως η συνειδητή εξάσκηση έχει.
«Έχω δαπανήσει μέχρι σήμερα 30 χρόνια προσπαθώντας να ψάξω για το είδος των ορίων που περιορίζουν πραγματικά κάποια άτομα από το να είναι επιτυχή σε κάποιο τομέα», αναφέρει ο Έρικσον. «Και προς έκπληξή μου, ακόμα δεν έχω βρει αυτά τα όρια».
Τα τελευταία χρόνια, όμως, τα ευρήματα του Έρικσον για τη συνειδητή εξάσκηση, έχουν μελετηθεί εξονυχιστικά από άλλους ψυχολόγους.
Έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2016, ανέλυσε τα αποτελέσματα χιλιάδων μελετών και διαπίστωσε ότι ενώ η συνειδητή εξάσκηση είχε όντως σημασία για μερικές από τις διαφορές μεταξύ των περισσότερο και των λιγότερο καλών αθλητών, όμως δεν μπορούσε να τις εξηγήσει όλες. Οι ερευνητές δεν μπορούσαν να πουν με βεβαιότητα ποιοι άλλοι παράγοντες ήταν σημαντικοί, αλλά προτείνουν ότι τα γενετικά επηρεασμένα σωματικά χαρακτηριστικά, όπως το πόσο εύκολα μπορείτε να χτίσετε μυϊκή μάζα και ακόμη και τα ψυχολογικά γνωρίσματα, όπως η εμπιστοσύνη, παίζουν κάποιο ρόλο.
Πριν από το 2014, οι ερευνητές ανέλυσαν έξι μελέτες σκακιστών και οκτώ μελέτες μουσικών και διαπίστωσαν ότι η συνειδητή εξάσκηση δεν ήταν η μόνη εξήγηση για την υψηλή απόδοση που είχαν σε κάθε τομέα. Αντί αυτού και άλλοι παράγοντες, όπως η νοημοσύνη, είχαν περισσότερη σημασία σε αυτόν τον τομέα.
Προς απάντηση στην έρευνα του 2016, που δημοσιεύθηκε στο ίδιο περιοδικό, ο Έρικσον έγραψε ότι τα συμπεράσματα αυτά είναι ανακριβή, επειδή σε μεγάλο βαθμό συγχέουν συνολικές ώρες συσσωρευμένης εξάσκησης με την συνειδητή εξάσκηση.
Ο Έρικσον πιστεύει ότι δεν ακολουθείτε πιστά τη συνειδητή εξάσκηση, αν δεν εκτελείτε ασκήσεις που έχουν ανατεθεί από έναν δάσκαλο ώστε να σας βοηθήσει να βελτιωθείτε σε έναν συγκεκριμένο τομέα. Πολλές δραστηριότητες εξάσκησης είναι εντελώς αναποτελεσματικές και δεν οδηγούν σε βελτίωση, ανέφερε ξανά πριν λίγο καιρό.
Διαβάζοντας για τις επιστημονικές μελέτες σχετικά με τη συνειδητή εξάσκηση, δεν μπόρεσα παρά να αναρωτηθώ τι σημαίνουν αυτά τα ευρήματα για τους διάσημους συγγραφείς. Δεδομένων των σωστών συνθηκών εξάσκησης, όπως υποστηρίζει ο Έρικσον, θα μπορούσε ο καθένας μας να γίνει πραγματικά να γίνει διάσημος συγγραφέας; Με βάση την έρευνα του Έρικσον, θα χρειαζόταν μια ζωή όπου θα έπρεπε να τηρώ τα αυστηρά κριτηρία εξάσκησης, αλλά ναι, θα ήταν θεωρητικά δυνατό.
Ορισμένοι όμως συνάδελφοι του Έρικσον αμφισβητούν την θεωρία του. Ο Hambrick, καθηγητής Ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν, είπε ότι δεν μπορεί να απαντήσει στο παραπάνω ερώτημα. Μέχρι σήμερα, καμία έρευνα δεν έχει διερευνήσει πλήρως το ρόλο της συνειδητής εξάσκησης στην εμπειρία γραφής. Αλλά ο Hambrick είπε επίσης ότι θα ήταν έκπληκτος αν η ικανότητα συγγραφής ήταν εξαρτημένη αποκλειστικά από τη συνειδητή εξάσκηση. Με άλλα λόγια, μια ζωή μπορεί να μην είναι αρκετή, αν δεν γεννηθεί κανείς με ορισμένες απαιτούμενες ικανότητες για να γίνει ένας διάσημος συγγραφέας.
Ο Hambrick, όμως, συνέχισε να επαναλαμβάνει ότι η εξάσκηση είναι σημαντική, αν όχι απαραίτητη, για την ανάπτυξη της εξειδίκευσης σε κάθε τομέα. «Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιο μειονέκτημα στην πίστη της δύναμης της εξάσκησης», είπε. «Πιστεύω όμως ότι υπάρχει ένα πιθανό μειονέκτημα στο να πιστεύουμε ότι ο καθένας μπορεί να καταφέρει τα πάντα χωρίς όρια».
«Οι άνθρωποι μπορεί να ξεκινήσουν να εκπαιδεύονται σε διάφορα πράγματα και στο τέλος να μην βελτιωθούν πολύ, όταν θα μπορούσαν να είχαν επενδύσει τους πόρους τους, τις ενέργειες, το χρόνο και την εκπαίδευση τους σε άλλα πράγματα που θα μπορούσαν να ήταν πιο πιθανό να αριστεύσουν», δήλωσε ο Hambrick.
Από εκεί και πέρα η διαμάχη για το αν η συνειδητή εξάσκηση οδηγεί απευθείας στην εξειδίκευση, ίσως η ιδέα που μου έκανε εντύπωση περισσότερο στο "Peak" ήταν η εξής: Για να γίνετε ένας ειδικός, μπορεί να χρειαστεί να είστε πρόθυμοι να θυσιάσετε την βραχυπρόθεσμη ευχαρίστηση για τη δυνητική ικανοποίηση της επιτυχίας στη συνέχεια. Ένα βασικό δόγμα της συνειδητής εξάσκησης είναι ότι σε γενικές γραμμές δεν είναι μία ευχάριστη διαδικασία.
Αντί αυτού, η θεωρία αναφέρεται στην εξάσκηση πραγμάτων που δεν σας είναι εύκολα και τα οποία μπορεί να σας δυσκολέψουν. «Η εξάσκηση περιλαμβάνει πολλές αποτυχίες μέχρι τελικά να φτάσετε το στόχο σας», συμπληρώνει ο Έρικσον.
Οπότε, ποιο είναι το μειονέκτημα να γίνετε ένας ειδικός; Ίσως είναι ότι, θα πρέπει να αφιερώσετε τον εαυτό σας εξ ολοκλήρου σε ένα τομέα και ότι, ενώ η μια πόρτα θα είναι ορθάνοιχτη, άλλες θα τρίζουν σιγά-σιγά και θα κλείνουν. Ο Έρικσον αναφέρει ότι δεν γνωρίζει κανέναν που έχει γίνει ειδικός παγκόσμιας κλάσης σε περισσότερες από μία δεξιότητα.
Γι’ αυτό, είπε, το να γίνει κανείς ειδικός σε οτιδήποτε και να εστιάσει 100% στην προσπάθειά του να γίνει ο καλύτερος σε έναν τομέα «μπορεί να μην είναι βασικά το σωστό πράγμα στη προκειμένη περίπτωση ακόμη και για την πλειοψηφία των ανθρώπων».
Δηλαδή, δεν υπάρχει τίποτα εγγενώς λανθασμένο στη μετριότητα. Στην πραγματικότητα, η εργασία προς την εξειδίκευση σε οποιαδήποτε περιοχή μπορεί να είναι ένα εξαντλητικό, μοναχικό και συχνά άσχημο εγχείρημα.
Ο Έρικσον, ωστόσο, κάνει πράξη αυτό που κηρύττει. Είπε ότι ο ίδιος χρησιμοποιεί τις αρχές της συνειδητής εξάσκησης να γίνει καλύτερος ερευνητής. Κάθε άρθρο που δημοσίευσε, από μεταδιδακτορικός ερευνητής μέχρι σήμερα, ήταν το αποτέλεσμα πολλών προσχεδίων και ανατροφοδότησης από τους ψυχολόγους με τους οποίους δούλευε.
Πηγή: businessinsider.com
